Landbouweconoom: 'Bodembeleid moet op de schop'

Bodems hebben last van verzuring, vermesting, verdichting, verdroging en een verhoogde kwetsbaarheid. Daarom moet er anders met de bodem worden omgegaan. Dat concludeert de Rli.

We weten eigenlijk nog heel veel niet over de bodem

Krijn Poppe, landbouweconoom

Dat de vitaliteit onder druk staat, komt onder meer door het economisch systeem en klimaatverandering, zegt Krijn Poppe, landbouweconoom en voorzitter van de commissie die het Rli-advies heeft gemaakt. 'Het economisch systeem maakt het aantrekkelijk om voedsel te produceren en exporteren. Dat heeft ervoor gezorgd dat we de bodem intensief gebruiken.'

Het intensieve gebruik heeft Nederland welvaart gebracht, zegt Poppe. Maar er is een keerzijde. De inzet van grotere machines, kunstmest en gewasbescherming heeft ertoe geleid dat de vitaliteit van de bodem is afgenomen. 'We maken ons zorgen over de restanten van gewasbeschermingsmiddelen en plastics in de bodem. Er is weinig kennis beschikbaar over de effecten, dus daar moeten we ook aandacht voor hebben.'

De bodem als spons

Klimaatverandering leidt tot piekbuien en droogte, legt Poppe uit. 'De bodem is een spons, maar als er minder dan 1,5 procent organische stof in de bodem zit, dan werkt de sponsfunctie niet.' Ook verdichting van de grond door toepassing van zware machines heeft de waterbergende functie aangetast.

De raad heeft zes concrete adviezen aan het kabinet waarmee de bodemvitaliteit wordt verbeterd. Het eerste is om de staat van de bodem op de agenda te zetten. 'Voor bewustwording', zegt Poppe.

Meervoudig ruimtegebruik

De Rli beveelt het kabinet aan meervoudig gebruik van de bodems te stimuleren, bijvoorbeeld via een combinatie van functies als landbouw en koolstofopslag of bos en wateropslag. 'Het scheiden van functies is makkelijk, maar we hebben simpelweg te weinig grond om alle functies apart te houden', laat Poppe weten.

De raad vindt ook dat het kabinet in de Nationale Omgevingsvisie het principe 'functie volgt bodem' moet vastleggen. Dit houdt in dat de vitaliteit van de bodem bepalend is voor welke functies erop kunnen plaatsvinden. De uitwerking van dit principe is een taak voor de provincies. Als voorbeeld noemt Poppe groenteteelt op zandgronden. 'Je kunt je afvragen of dat het handigste grondgebruik is. Misschien kun je dat beter op kleigrond doen.'

De raad adviseert een monitorings- en kennissysteem op te zetten waarin meer informatie over de kwaliteit van de bodem wordt verzameld en gedeeld. 'We pleiten ervoor om actiever te monitoren', zegt Poppe. 'We weten eigenlijk nog heel veel niet over de bodem. Hoe micronutriënten worden opgenomen of hoe het wortelsysteem precies werkt. Ook over natuurbodems is nog weinig kennis.'

Met wet- en regelgeving sturen op vitale bodems

Verder ziet de raad mogelijkheden voor het kabinet om met wet- en regelgeving te sturen op vitalere bodems. Het pacht-, mest- en fiscaal beleid kunnen worden aangepast. Grondeigenaren en -gebruikers moeten worden beloond voor een bodemvriendelijke bedrijfsvoering, bijvoorbeeld via Europees landbouwbeleid of door 'regiobranding'.

Poppe: 'Er is wetgeving die toch wordt herzien, zoals de pachtwet. Ons advies is dan ook om bijvoorbeeld duurzaamheidseisen aan geliberaliseerde pacht toe te voegen.'

De raad stelt dat de herstelwerkzaamheden in bos- en natuurgebieden moeten worden gestimuleerd, bijvoorbeeld met subsidies. 'Bekalken van grond om verzuring tegen te gaan, is een mooi voorbeeld van herstel', aldus Poppe.

'Basis van bedrijfsrendement en gewasopbrengst'

LTO onderschrijft de constatering van de Rli dat bodemkwaliteit meer aandacht verdient. '70 procent van de Nederlandse bodem wordt beheerd door boeren en tuinders en zij nemen die taak zeer serieus. Duurzaam bodembeheer en bodemvruchtbaarheid zijn de basis voor het bedrijfsrendement en de gewasopbrengst voor iedere boer en tuinder', stelt de organisatie.

LTO mist ook elementen in het advies. 'De aandacht, de investeringen en het vakmanschap die de afgelopen jaren door een steeds bredere groep landbouwers voor verbetering van de bodem worden aangewend, is in de rapportage onvoldoende belicht. Terwijl daar de gewenste verandering vandaan moet komen', aldus Claude van Dongen, LTO-portefeuillehouder Bodem- en Waterkwaliteit.

De belangenorganisatie had graag gezien dat de inzichten en expertise van een brede groep deskundigen door het Rli waren betrokken bij het onderzoek.

'Verschillende bodemadviseurs benaderd'

Poppe kan zich niet vinden in de kritiek. 'We hebben verschillende bodemadviseurs benaderd. Daarnaast hebben wetenschappers vier 'fact finding papers' over de bodem geschreven. Daarvoor zijn datasets van onder meer Eurofins gebruikt. Die papers staan op de website. We hebben destijds iedereen opgeroepen hierop te reageren.'

Het advies gaat over meer dan de landbouwbodem, benadrukt Poppe. 'Het gaat ook over bos- en natuurbodems. Die bodembeheerders zijn ook geraadpleegd.'

De Nederlandse Akkerbouw Vakbond (NAV) mist de concrete uitwerking van het advies, vooral financieel. De NAV kan zich vinden in het advies tot integrale benadering, betalen voor ecosysteemdiensten en investeren in kennisontwikkeling en -verspreiding. 'Maar in zijn geheel wordt toch een te negatief beeld van de huidige landbouw neergezet, waarbij het bewustzijn over de problematiek bij akkerbouwers en de lopende inspanningen niet op waarde worden geschat.'