Stikstofoverschot? Over bosbodems is weinig bekend

Achtergrond Algemeen Martijn van Rossum 04 feb 2022 om 11:46uur

De komende jaren wordt door de overheid fors geïnvesteerd in stikstofbeleid. Volgens berekeningen slaat er te veel stikstof op natuurgebieden neer. Tot verbazing van velen is er maar weinig bekend over de staat van bosbodems. En uit de monsters die zijn genomen van bosbodems blijkt geen overschot aan stikstof.

Stikstofoverschot%3F+Over+bosbodems+is+weinig+bekend

Boeren weten niet anders. Al zo'n honderd jaar lang worden landbouwbodems regelmatig onderzocht, omdat het bijvoorbeeld nodig is voor de derogatie. Maar ook op vrijwillige basis worden jaarlijks duizenden landbouwbodems onderzocht.

Voor natuurbodems is dat een heel ander verhaal. Voormalig landbouwminister Carola Schouten moest in september nog het antwoord schuldig blijven op Kamervragen van Tweede Kamerlid Derk Jan Eppink (JA21) hierover. Er is geen databank waaruit blijkt in welke natuurgebieden, waaronder Natura 2000-gebieden, de afgelopen dertig jaar regelmatig bodemonderzoeken zijn gedaan.

Bodemdeskundige Arjan Reijneveld van Eurofins Agro, het laboratorium waar veruit de meeste bodemmonsters van Nederland worden bekeken, kijkt daar niet vreemd van op. In het kader van projecten worden natuurbodems weleens geanalyseerd. Maar het aantal bos- en natuurgrondanalyses staat in schril contrast met wat de landbouw analyseert.

Waar zit meer stikstof in, in kalkrijke of kalkarme natuur?

Arjan Reijneveld, bodemdeskundige van Eurofins Agro

Het bedrijf heeft een kaart waar alle plekken op staan in Nederland waar bodems zijn geanalyseerd. De kaart is volledig gevuld, met een paar lege plekken erin. De Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug springen eruit. Minder dan 1 procent van alle bodemmonsters zijn genomen in de natuur.

Reijneveld ging er zelf maar eens op uit en stak een monster in het bos op de Veluwe. Hetzelfde deed Jan Cees Vogelaar, onder meer betrokken bij Stichting Stikstofclaim, ook al eens bij het Speulderbos. De analyseresultaten zijn redelijk met elkaar te vergelijken.

Lage zuurgraad

Reijneveld: 'Wat opvalt in de monsters is vooral de enorm lage zuurgraad (pH). In het monster bij mij, vlak bij de Veluwe, trof ik een pH aan van 3,6. Dat is erg laag.' De stikstofwaarden die hij tegenkwam in de analyseresultaten waren niet hoog. Rond de 10 tot 15 kilo minerale stikstof per hectare.

Bij deze lage pH's is het bindend vermogen van de bodem volgens Reijneveld ook laag. 'Geen enkel nutriënt wordt dan goed gebonden. Dus ook calcium niet.' Daarnaast kunnen bij lage pH's elementen als mangaan, zink, ijzer en aluminium in de oplossing komen. Het niveau van deze elementen kan heel goed toxisch worden. Grote hoeveelheden van deze elementen verdringen de hoeveelheid calcium en magnesium in de bodem nog verder. 'Dat zijn essentiële nutriënten voor alle natuur.'

Vooral de zuurgraad is laag in de bodems van bossen. © Staatsbosbeheer

Reijneveld geeft aan dat hij daar niet de deskundige voor is, 'maar het is niet vreemd om te veronderstellen dat problemen in de natuur, bijvoorbeeld met vogels, te maken hebben met een breed tekort aan nutriënten in de bodem. Wat niet in de bodem zit, kan ook niet bij de dieren terechtkomen.'

Zwaveldepositie

De bodemdeskundige geeft aan dat zwaveldepositie, in de vorm van zure regen, voor een aanzienlijk deel de lage pH's van de natuurbodems heeft veroorzaakt.

Bodemadviseur Marcel Rikmanspoel uit het Twentse Albergen vindt het een terechte vraag of bekalking niet gewoon thuishoort bij bosbeheer. 'In de tijd van de productiebossen gebeurde dat standaard.' Inmiddels wordt door sommige natuurbeheerders ook actie ondernomen. Zo werd vorig jaar met helikopters nog schelpengruis uitgestrooid boven de Ginkelse Heide bij Ede, om de pH te verbeteren.

Onterechte conclusies

'Er worden bovendien nogal eens onterechte conclusies getrokken', stelt Rikmanspoel. 'Armoede in de bodem is volgens mij de belangrijkste oorzaak van eenzijdige vegetatie. Alleen grassen, berken en dennen doen het goed op arme bodems. Die groeien met amper stikstof ook nog goed.'

Veel meer bodemonderzoek zou volgens Reijneveld belangrijke informatie kunnen opleveren voor het natuurbeheer. 'Je kunt je afvragen: waar zit meer stikstof in? In kalkrijke natuur met grote soortenrijkdom? Of in kalkarme natuur? Ik ga uit van het eerste, maar laten we het maar gewoon meten voordat we veel geld uitgeven.'

'Zullen we een bodemmonster nemen van de Veluwe?'

Bodemadviseur Marcel Rikmanspoel had niet gedacht dat zijn tweet, als reactie op een tweet van voorzitter Johan Vollenbroek van Mobilisation for the Environment (MOB) zoveel zou losmaken. 'Hallo Johan, ga je komende week mee om een of enkele bodemmonsters te nemen van de Veluwe? Ik betaal er zelf wel een. Even in Wageningen afleveren. Weten we nog voor het eind van het jaar hoe het zit. Meer gegadigden?' Daarop reageerden veel mensen, waaronder boeren. 'Goed plan, ik ben ook benieuwd. Een monster op mijn kosten', reageert de een. 'Stuur maar een tikkie dan betaal ik er ook een paar', reageert de ander. Uitgebreid onderzoek opstarten kost volgens Rikmanspoel veel geld en tijd. Hij zou het logisch vinden dat de overheid daar geld voor uittrekt, omdat het belangrijke informatie is voor het natuurbeleid. 'Dan kan je ook verbanden leggen tussen maatregelen en effecten.'