Kunst meert de boot aan bij de stikstofherstelwerkzaamheden die de natuurorganisatie uitvoerde. Een daarvan is het opengraven van petgaten, ontstaan tijdens de vervening in het veenmosgebied om trilveen weer terug te krijgen. Ook maait Natuurmonumenten veel meer. 'Het pijpenstrootje floreert door stikstof. Het verdrukt alle andere grassen. Waar wij vroeger 5.000 kuub per jaar maaiden, is dat nu negen keer zoveel', geeft Kunst aan.

Tijd kopen

'Hiermee kopen we tijd. We zijn aan het eind van ons Latijn. De depositie moet naar beneden. Dat is klip-en-klaar. Tegelijkertijd is het een heel ingewikkeld en gevoelig proces. Het gaat ergens zeer doen, daar ligt de spanning', zegt de gebiedsmanager.

LTO Noord en Natuurmonumenten voeren juist daarom de laatste tijd meer overleg met elkaar, ook buiten de stikstoftafels van de provincie Zuid-Holland om, stelt LTO Noord-adviseur Paul Rijken. 'De discussie over de inrichting van het landelijk gebied is ontzettend zwart-wit geworden. Wij willen kijken of we elkaar beter begrijpen. Als buren moet je elkaars vertrouwen winnen.'

Verjaardagsfeestje boer

De partijen hebben over en weer nog veel van elkaar te leren, vindt Rijken. 'We moeten meer buiten ons eigen kringetje denken. Buiten het verjaardagsfeestje van de boer of het koffiezetapparaat van Natuurmonumenten om. Niet met de armen over elkaar heen blijven zitten en roepen: ga jij eerst maar reduceren en ga jij maar beter beheren.'

De vraag moet volgens Rijken zijn: wat heb je te bieden? 'Welke dingen gaan wel goed? Hoe erg is stikstof voor een plantje, ligt het aan het beheer of de depositie? Een medaille heeft altijd twee kanten. Dat is wennen, want er zijn kleine cultuurverschillen. We spreken soms een andere taal. De overleggen zijn heel pril, maar het smaakt naar meer.'

Stikstofdepositie 50 tot 63 procent

Al heel wat jaren buigen de boeren zich over het stikstofprobleem in de Nieuwkoopse Plassen. Uit verschillende berekeningen blijkt dat de depositie van de landbouw op het gebied zo'n 50 tot 63 procent is. Dat is hoger dan bij vergelijkbare Natura 2000-gebieden als de Oostvaardersplassen.

Boeren haalden de afgelopen drie jaar in een proef de emissie naar beneden in Proeftuin Veenweide. 22 procent door onder andere stalaanpassingen en het verdunnen van mest. Maar er is meer mogelijk, verwachten ze. Een reductie van 65 tot 70 procent.

Tien boeren overlegden maandenlang over een oplossing voor het gebied en hun bedrijven. Ze ontwikkelden een stikstofreductie- en verleaseplan dat ze begin september in het noorden lanceerden.

Toe naar beloningssysteem

Melkveehouder Gerben Koot is een van de initiatiefnemers. Hij vertelde landbouwminister Carola Schouten en premier Mark Rutte in november op het Catshuis over de ideeën. 'Ik laat uw hand niet meer los', zei hij. 'Jullie pakken stikstofruimte van ons af. We moeten toe naar een beloningssysteem.'

Negen maanden later mag Koot samen met enkele collega's op het ministerie van LNV komen om hun plan aan de minister te overhandigen. 'Wij hebben echt energie van u gekregen. U was zo stoer om samen met Rutte met ons in gesprek te gaan', vertelt hij de bewindsvrouw geëmotioneerd.

Kijken naar wat wel kan

De melkveehouder heeft met interesse naar Schouten in het tv-programma Zomergasten gekeken. 'U gaf aan om niet stil te blijven staan bij wat we niet meer kunnen. Maar vooral ook te kijken naar wat wij nog wel kunnen. Dat is ook wat wij willen met ons plan.' Met hun idee willen de boeren voorkomen dat ze uit het gebied weg moeten.

Een van de boeren die naar eigen zeggen hinderlijk in de weg zit, is melkveehouder Johan van Bemmel uit Nieuwkoop. Zijn bedrijf ligt tussen de Nieuwkoopse Plassen en de stikstofgevoelige blauwgraslanden in. De jonge ondernemer zag de laatste jaren al meerdere collega-boeren vertrekken.

'Ik vermoed dat ik een van de vier piekbelasters in het gebied ben', zegt Van Bemmel. 'De druk wordt groter. Het liefst blijf ik hier zitten. Het gras groeit hier prima en de koeien geven goed melk. Bovendien heb ik een grote huiskavel. Ik wil graag dat mijn jongens hier over een tijd ook nog kunnen boeren.'

Rupsje Nooitgenoeg

Natuurmonumenten complimenteerde de boeren tijdens de lancering met hun initiatief om tot een stikstofreductieplan te komen. Innoveren heeft de organisatie hoog in het vaandel staan. 'Wij worden vaak als Rupsje Nooitgenoeg gezien dat vooral wil dat er overal bedrijven worden opgekocht en landbouw overgaat in natuur. Dat is niet het geval', stelt Kunst.

De gebiedsmanager ziet veel in samenwerking tussen landbouw en natuur. 'We hebben elkaar hard nodig.' Dat neemt volgens hem niet weg dat straks in het gebiedsproces kan blijken dat opkoop voor bepaalde bedrijven een oplossing kan zijn. 'Bijvoorbeeld als het pal grenst aan een kwetsbaar natuurtype of het te maken heeft met extreme bodemdaling. Voorwaarde is wel dat een ondernemer niet de dupe mag worden van een verplaatsing.'

'Stikstof is probleem van iedereen'

Het stikstofprobleem is een probleem van iedere burger, vindt Kunst. 'Boeren en natuurbeschermers hebben zich in deze tweestrijd laten drukken. Maar het geldt voor iedereen. We moeten naar een maatschappelijke omslag. Dat de burger betaalt voor landschapsdiensten en meer voor een pak melk. Ecologie en economie moeten meer in evenwicht komen.'

Kunst blijft goede hoop houden dat het gebied zich uit de stikstofcrisis kan werken. 'Hoor je nog weleens wat over de zure regen? Dat probleem is uiteindelijk ook vrijwel opgelost.'

Wethouder Guus Elkhuizen: 'Na zeventien jaar verlost van een stuk frustratie'

In de stikstofdiscussie wordt de landbouw te veel als boosdoener gezien. Hierdoor komen andere sectoren er makkelijk mee weg. Dat vindt de Nieuwkoopse wethouder Guus Elkhuizen. Hij zit namens de Zuid-Hollandse gemeenten aan de stikstoftafel van de provincie.

'We vergeten dat de landelijke overheid dit probleem heeft laten ontstaan. Dan is het niet fair om een sector de schuld te geven', stelt Elkhuizen.

De wethouder pleit ervoor veel breder naar de problematiek te kijken. 'Kijk naar de vliegtuigen boven het Natura 2000-gebied, maar kijk ook wat het tegengaan van de bodemdaling oplevert aan CO2- en stikstofreductie. En vergeet de landelijke energiestrategie niet. Gemeente Nieuwkoop had een van de eerste woonwijken zonder gas. We moeten van het gas af en elektrisch rijden. Ook daarmee verminder je de stikstofdepositie.'

Al zo'n zeventien jaar bijt Elkhuizen zich vast in het stikstofdossier, waarvan ruim tien jaar als wethouder. Voor het eerst heeft hij het gevoel dat er licht aan de horizon gloort. De weg ernaartoe was er een van veel frustraties. Elkhuizen had al gauw zijn bedenkingen bij de aanwijzing van de Nieuwkoopse Plassen als habitat- en vogelrichtlijngebied, dat later deel uitmaakte van het Natura-2000 gebied.

Waarschuwing
'Het toenmalige CDA-Tweede Kamerlid Rikus Jager waarschuwde mij. Zo'n aanmelding heeft voor de natuur voordelen, maar economisch zet je het gebied volledig op slot en je kunt de landbouw opdoeken', aldus Elkhuizen.

De regelgeving ging volgens de wethouder veel te ver. 'Als je op de plas wilde varen, moest je strikt juridisch aangeven dat je bijvoorbeeld de roerdomp niet ging verstoren. Dat werkt natuurlijk niet. Dat heb ik de landelijke politici tijdens vaartochten meegegeven.

'Bij het Programma Aanpak Stikstof fronste de wethouder ook al snel zijn wenkbrauwen. 'Het bood ontwikkelruimte, maar stikstof reduceren was veel te vrijblijvend. Het was een juridisch geitenpaadje. De rechter is vrij helder: er moet worden gereduceerd. Hoe, dat mogen we zelf bepalen.

'Elkhuizen noemt het plan van de boeren in Nieuwkoop een grote doorbraak. 'Na zeventien jaar ben ik verlost van een stuk frustratie. De Nieuwkoopse boeren worden onderdeel van een oplossing, niet van het probleem. Ze geven aan hoe ze willen reduceren, ze zetten een positieve stap naar voren. Ik verwacht dat hun plan als vliegwiel gaat fungeren voor andere sectoren, om nu gezamenlijk met de boeren in dit dossier op te trekken.'

Pachter Huug Kapteijn: 'Boeren zorgen ervoor dat landschap open wordt gehouden'

Biologisch melkveehouder en pachter Huug Kapteijn in Nieuwkoop voelt zich een bevoorrecht persoon omdat hij kan boeren bij de Nieuwkoopse Plassen. 'Het is prachtig werken hier. De weidevogels die elk jaar weer terugkomen, de roep van de grutto's, de bloemrijke graslanden, dat zijn de krenten in de pap.'

De Zuid-Hollandse veehouder heeft 2 hectare in eigendom en pacht ruim 50 hectare van Natuurmonumenten, waarvan 30 hectare 15 juni-beheer is. Van 1 februari tot 1 juni is het waterpeil verhoogd vanwege de weidevogels. Ook huurt hij de nabijgelegen ligboxenstal.

De samenwerking met Natuurmonumenten ontstond tien jaar geleden, toen de buurman van Kapteijn verplaatste. De melkveehouder zag geen toekomst meer in het gebied. 'Natuurmonumenten kocht de stal van nog geen tien jaar oud en het land, waardoor ik het kon pachten. Voor mij een mogelijkheid extensiever te boeren. Voor hen een kans rendement te halen.'

Kapteijn houdt 45 melkkoeien met een productie van gemiddeld 6.000 kilo melk. 'Daar ben ik tevreden mee. Ik kan er een heel goede boterham mee verdienen.

'Zijn koeien, roodbonte, blaarkop- en Fries-Hollandse koeien, weidt hij zo'n 7,5 maand, waarvan 5,5 maand dag en nacht. 'Ik pas van de eerste tot de laatste dag rantsoenbeweiding toe. Mijn geluk is dat ik een grote huiskavel heb. Ik kan de koeien vanaf juli ook op de beheerspercelen weiden.

'De relatie met Natuurmonumenten noemt Kapteijn goed. 'Als boer kijk ik soms anders naar dingen dan zij. Maar in goed overleg is er veel haalbaar. Ik merk dat de organisatie de laatste jaren met andere ogen naar boeren kijkt. Natuurmonumenten is afhankelijk van de boeren. Zij zorgen ervoor dat het landschap wordt opengehouden.'

Kansen voor anderen
Kapteijn ziet ook voor andere boeren die extensief willen werken kansen om land van terreinbeherende organisaties te pachten. 'Het is natuurlijk lang niet voor iedereen weggelegd. Je moet van deze bedrijfsvoering houden. Het beheerland is aan regels gebonden. Er staat weleens een onkruidje, daar moet je niet bang voor zijn. Een koe heeft de variatie nodig, ze pakt zo een bek met lisdoddes. Ridderzuring bestrijd ik wel.'

De Nieuwkoopse melkveehouder is 61 jaar. Hij hoopt dat hij de gronden nog lang kan beheren. Daarna kan het bedrijf worden voortgezet door een ander. 'Dat is het mooie aan deze constructie. De samenwerking met Natuurmonumenten kan gewoon doorgaan.'