Alle ogen gericht op De Groote Peel bij stikstofaanpak

Achtergrond Algemeen Jasper Schel 20 jul 2020 om 14:21uur

De Peelvenen, met Natura 2000-gebieden De Groote Peel en Deurnsche Peel & Mariapeel op de grens van Noord-Brabant en Limburg, is een belangrijk natuurgebied vanwege het hoogveen. Daarnaast zijn alle ogen gericht op De Groote Peel dat is aangewezen als pilotgebied voor de gebiedsgerichte aanpak.

'Je moet er toch niet aan denken dat driekwart van de boeren stopt en dat er verder niets aan wordt gedaan. Dan staan ze er straks allemaal zo bij', wijst voorzitter Gerard Daandels van de Integrale Gebiedscommissie Peelvenen naar een vervallen melkveestal.

Daandels wandelt via een zandpad het meest westelijke puntje van Nationaal Park De Groote Peel op de grens van Noord-Brabant en Limburg in. 'Ik moet er niet aan denken dat dit hele gebied verloedert. De natuurdoelen zijn bekend en moeten worden gehaald, maar er moet ook perspectief zijn en blijven voor de boeren die door willen.'

Het is heel spannend, want iedereen kijkt naar dit gebied

Hans Frumau, projectleider provincie Noord-Brabant

Voorbeeldgebied

Dat is ook precies de insteek van de gebiedsgerichte aanpak van het Brabantse gedeelte van De Groote Peel om de stikstofemissie van omliggende boerenbedrijven naar beneden te brengen. Het is het eerste Natura 2000-gebied waar de gebiedsgerichte aanpak vorm krijgt.

'Het is heel spannend, want iedereen kijkt naar dit gebied', zegt Hans Frumau, projectleider van provincie Noord-Brabant en in die hoedanigheid werkzaam voor waterschap Aa en Maas die de water- en natuuropgaven rond De Peelvenen uitvoert.

Integrale aanpak

'De bedoeling is dat we over een maand iemand hebben aangesteld die dit allemaal samen met alle spelers in het gebied in goede banen moet leiden. Wij willen echt alle belanghebbenden er vanaf het begin af aan bij betrekken. Een integrale aanpak staat centraal en alle opties staan open. Niet alleen de bescherming en het herstel van het hoogveen is belangrijk, maar ook de leefbaarheid en het ontwikkelingsperspectief voor de boeren die blijven.'

Hoogveen dus. Ook bekend als de brandstof turf. Een bovenlaag van levende planten, vooral veenmos, met daaronder een metersdik pakket met afgestorven plantenresten. Tot in de jaren vijftig werd aan grootschalige turfwinning gedaan en werden veel afgegraven gronden ontgonnen en bestemd als landbouwgrond. Ruim 4.000 hectare in De Peelvenen werd niet ontgonnen en vormt nu de natuurgebieden Deurnsche Peel, De Bult, Mariapeel en De Groote Peel.

Herstelwerkzaamheden

Rondom de vervallen melkveestal is de natuur al voorzichtig begonnen met herstelwerkzaamheden. Het weiland dat voorheen dienst deed als eiwitleverancier voor het vee, zoekt door een wildgroei aan kruiden en bloemen steeds meer aansluiting met het aangrenzende natuurgebied. 'Het duurt vele jaren voordat hier zich weer hoogveen gaat vormen', zegt Frumau. 'Daar gaat meer dan een generatie overheen. Het is echt voor de lange termijn.'

Even verderop loopt het duo een open veld in, op enkele tientallen meters van de grens met Limburg. Een ree lijkt zich niet te storen aan deze indringers en rust even uit in het hoge gras. Zo op het oog zijn er geen negatieve invloeden van buitenaf. Maar Daandels weet beter: 'De Peel is flink overbelast als het om stikstof gaat en de geplande natuurdoelen zijn een feit. Daarvoor moet veel boerengrond wijken en dat vind ik echt jammer, maar dat is nou eenmaal een gelopen race', zegt hij.

Pot voor grond, stikstof en vergunning

'Maar de boeren die overblijven, moet je wel perspectief bieden. Ik vind dat er daarom een pot moet komen voor grond, stikstof en vergunningen. En een deel van de stikstof die vrijkomt, moet ten goede komen aan boerenbedrijven in hetzelfde gebied.'

Hoogveenherstel en -bescherming kan alleen met hogere grondwaterstanden, oftewel vernatting. De maatregelen daarvoor zijn twee jaar geleden afgerond. Nu is het nog zaak de stikstofdepositie zoveel mogelijk terug te dringen. Daandels verwacht dat de kritische depositiewaarde voor De Groote Peel, zo'n 500 mol, nooit wordt gehaald.

Stikstof uit Ruhrgebied

'Dat komt onder meer omdat er veel stikstof uit het Ruhrgebied hier neerdaalt. Toch moet je zoveel mogelijk doen om de natuurdoelen te halen. Misschien moet je soms de natuurdoelstellingen bijstellen. Dat zou ook een mogelijkheid kunnen zijn. Alle opties staan open.'

De verwachting is dat van de ruim twintig boerenbedrijven aan de rand van De Groote Peel, waaronder veel rundveebedrijven, er uiteindelijk een kwart zal overblijven. Dat heeft alles te maken met het feit dat het gros van de bedrijven geen opvolger heeft.

Mooie kans

'Er ligt sowieso een behoorlijke opgave voor de grondverwerving', weet Frumau. 'Daarom is daar vijf jaar geleden al mee gestart, ook om grondruil op gang te brengen. Wij kopen gronden aan. Iedereen in het gebied weet dat. Voor veel boeren is dit een mooie kans.'

Het doel van die aanpak is om zowel de integrale gebiedsontwikkeling goed in beeld krijgen met natuur, landbouw, recreatie en cultuur als de leefbaarheid in het oog houden, zegt Daandels, die in een hoogzit is geklommen en uitkijkt over het zuidwestelijke deel van De Groote Peel. 'Als we ooit de kans hebben om er goed naar te kijken en iedereen perspectief te bieden, dan is het nu.'

Regisseur

Binnen nu en een maand moet er iemand worden aangesteld die de gebiedsgerichte aanpak vorm gaat geven. En hoe mooi Daandels en Frumau de scenario's ook schetsen, toch zal deze regisseur alle zeilen bij moeten zetten om alle neuzen dezelfde kant op te krijgen. Dat heeft onder meer te maken met de achterdocht en het wantrouwen van veel boeren richting de overheid.

'De toenmalige milieugedeputeerde Johan van den Hout had destijds geen oog voor de wensen en ideeën van de boeren in dit gebied', weet Daandels. 'Die had vooral één belang en dat was natuur. Dat heeft veel kwaad bloed gezet. Er was toch al weinig enthousiasme onder de boeren voor de natuurplannen die al vele jaren op stapel stonden.'

Nieuwe start

Dit moet een nieuwe start worden, benadrukken beiden. Een schone lei, zo gezegd. Frumau: 'Het gebied barst van de ambities, soms tegenstrijdig aan elkaar, soms elkaar versterkend. Het is de kunst om de komende jaren met elkaar te kijken wat nodig is voor het gebied om het voor de toekomst goed te regelen. Alles hangt met alles samen.'

Heel Nederland zal over de schouder van de partijen in De Peelvenen meekijken hoe dit proces gaat lopen. Daandels: 'Dat geeft niet. We zijn het in De Peelvenen gewend. We zitten al tientallen jaren met natuur en landbouw aan één tafel. Dat hebben we ook gedaan in de Deurnsche Peel & Mariapeel, het Leegveld en nu dus in De Groote Peel. Dat geeft natuurlijk weleens wrijving, maar er komen wel mooie projecten uit. In gezamenlijkheid lossen we het op.'

De Peelvenen hofleverancier hoogveen

De Peelvenen ligt op de grens van de provincies Noord-Brabant en Limburg en bestaat uit de Natura 2000-gebieden Deurnsche Peel & Mariapeel en De Groote Peel. De Peelvenen is een van de laatste plekken in Nederland waar hoogveen voorkomt. Voor herstel en kwaliteitsverbetering van het hoogveenlandschap is een noodzakelijke randvoorwaarde dat de waterhuishouding op orde komt en dat er niet teveel stikstof neerslaat. Voor het project 'Leegveld' bij de Deurnsche Peel zijn de plannen voor vernatting al gemaakt en deels in uitvoering. Tegen deze plannen zijn 37 bezwaren ingediend bij de Raad van State. De verwachting is dat er dit najaar een uitspraak komt. De waterhuishouding in De Groote Peel is al op orde. Hier ligt de focus nu nog vooral op het reduceren van de stikstofdepositie. De kritische depositiewaarde van De Groote Peel ligt op 500 mol. De achtergronddepositie (het totaal van alle emissiebronnen) ligt momenteel tussen de 1.500 en 1.600 mol. Provincie Noord-Brabant wil in De Groote Peel als eerste de gebiedsgerichte aanpak toepassen.

Melkveehouder John Verhoeven uit Liessel. © John Claessens

Melkveehouder John Verhoeven: 'Als het anders moet, dan doe ik het anders'

John Verhoeven is al veertig jaar melkveehouder in het Brabantse Liessel. Zijn bedrijf ligt op 150 meter afstand van Natura 2000-gebied Deurnsche Peel & Mariapeel, midden in de bufferzone. Maar voor hoelang nog, weet hij niet. 'Ze zijn al aan de bufferzone aan het knabbelen', zegt hij. 'Het is hier mooi hoor', vertelt Verhoeven. 'Ik fiets vaak door de natuur. Maar koeien houden is mijn werk en het wordt steeds moeilijker om daarmee een goede boterham te verdienen.' De melkveehouder, 180 melkkoeien en 150 stuks jongvee, zegt dat de politiek al zijn hele carrière werkt aan nieuwe natuur. 'Het moet hier almaar groter en natter. Veel boeren zijn al uitgekocht. Op hun voormalige landbouwgronden verschijnen plasdrassen. Ik zit in de bufferzone. Maar hoelang nog? Het provinciebestuur heeft het over 'zachtere overgangen'.' Wat hij daar precies onder moet verstaan, weet Verhoeven niet, maar het baart hem wel zorgen. Waar de melkveehouder nog meer zorgen over heeft, is de provinciale stikstofaanpak. 'Ik ben een piekbelaster, net als mijn collega's die het bedrijf nabij het Natura 2000-gebied hebben liggen. De ontwikkelruimte is beperkt. Als ik wil uitbreiden of verbouwen, moet ik ammoniakrechten kopen van een bedrijf dat nog dichter bij het natuurgebied zit. Maar dat is niet zo makkelijk.' Ondertussen heeft Verhoeven geïnvesteerd in emissiearme stallen. 'Investeringen waar ik niets voor terugkrijg. Dat gaat keer op keer met nieuwe wet- en regelgeving.' Bij een bijeenkomst op het provinciehuis in Den Bosch over de inrichting van de bufferzone begin maart is Verhoeven zich rot geschrokken. 'Ik heb sterk de indruk gekregen dat er al vergevorderde plannen zijn om stikstof uit de landbouw te halen, wat vervolgens wordt gebruikt voor industrie en wegen- en woningbouw. Dat vindt plaats onder de mantel van aanleg van nieuwe natuur.' De melkveehouder vraagt zich hardop af of de agrarische sector in Noord-Brabant nog wel gewenst is. 'Met de bestuurswissel op het provinciehuis in Den Bosch is er meer kennis van zaken gekomen. Hopelijk leidt dat ook tot betere besluiten.' Voor geen goud denkt Verhoeven aan vertrekken of stoppen. 'Als het anders moet, dan doe ik het anders.' Over manieren waarop heeft hij al nagedacht. 'Als ik niet op deze plek kan groeien, koop ik er een locatie bij waar ik jongvee kan stallen of voer kan opslaan. Het wordt er niet makkelijker op, maar als dat de oplossing is, dan heb ik het er graag voor over.'

Boswachter Lieke Verhoeven: 'Zonder water geen hoogveenherstel mogelijk'

Lieke Verhoeven is voor Staatsbosbeheer boswachter in De Pelen, op de grens van Noord-Brabant en Limburg. Zij ziet heil in samenwerking met boeren om de natuurdoelen, en specifiek het herstel van hoogveen, te realiseren. 'Het is belangrijk om met elkaar in gesprek in te blijven.' Hoogveen, en alles wat daaromheen groeit en bloeit, heeft geen geheimen voor Verhoeven die pas sinds een half jaar boswachter is in het gebied. 'De planten die hier groeien, hebben zich aangepast aan de bijzondere omstandigheden van het hoogveen. Zo krijgt de zonnedauw, een vleesetend plantje, extra voedingsstoffen binnen door insecten te vangen en deze te verteren.' Bijzondere diersoorten zijn bijvoorbeeld de nachtzwaluw, gladde slang en het spiegeldikkopje, een vlinder. 'Die laatste komt nog maar op enkele plekken voor. De kraanvogel begint wel langzaam weer zijn plekje te vinden in De Pelen.' Naast het in stand houden van de specifieke flora en fauna is het volgens Verhoeven voor klimaatdoeleinden belangrijk om hoogveen te beschermen. 'De gebieden kunnen dienen als waterbuffer en door het hoogveen vochtig te houden, blijft de CO2 die in de grond zit opgeslagen, bewaard.' De gevolgen van de overbelasting van stikstof zijn volgens de boswachter duidelijk te zien. 'Het pijpenstrootje, de adelaarsvaren en de berk gedijen goed bij de overdaad aan voedingsstoffen. Als we niet oppassen, verdringen deze soorten het hoogveen en de planten die daarbij horen. Het resultaat is dan een natuurgebied met eentonige begroeiing en veel minder ecologische waarde.' Toch staat niet de stikstofreductie, maar het tegengaan van verdroging bovenaan het prioriteitenlijstje van de natuurbeschermers. 'Zonder water is er geen hoogveenherstel mogelijk. Door het dichten van lekken in de bodem, aanleg van kades en compartimenten en de aankoop van bufferzones aan de rand van het gebied proberen we het regenwater beter vast te houden.' 'Belangrijk is ook dat het waterpeil stabiel en hoog blijft, zodat uiteindelijk een deel van de berken afsterft', vervolgt de boswachter. Verhoeven heeft nog niet veel contact gehad met de plaatselijke boeren. 'Maar dat zal vanzelf komen. Staatsbosbeheer werkt wel veel samen met boeren. Soms doen zij bijvoorbeeld maaiwerkzaamheden voor ons of pachten ze stukken grasland. Er is soms wel spanning, dat is ook niet gek. Ik denk alleen dat het wel erg belangrijk is om met elkaar in gesprek te blijven en samen naar oplossingen te zoeken.'