PBL: 'Behalen stikstofdoelen coalitie onzeker'

De nieuwe coalitie kiest ervoor om het stikstofdoel uit de stikstofwet naar voren te halen. Uit eerdere berekeningen blijkt dat het halen van dit doel niet mogelijk is zonder een krimp van de veestapel met tientallen procenten en grootschalige inzet van technologie. Bovendien moet in zones rond Natura 2000-gebieden de stikstofuitstoot naar nagenoeg nul teruggebracht worden. Dat betekent dat in deze zones maar beperkt landbouw met ammoniakemissies uit stallen of door bemesting mogelijk is.

Het naar voren halen van het stikstofdoel leidt tot risico's, stelt PBL. Zo bestaat het risico dat investeringen in duurzame en emissiearme vormen van landbouw in zones rond Natura 2000-gebieden samen ook tot te veel depositie zullen leiden en vervroegd moeten worden afgeschreven. Om deze risico's te voorkomen, is een ecologisch onderbouwd plan van belang waarin staat waar zeer forse emissiereducties moeten worden behaald en waar niet meer geïnvesteerd kan worden in landbouw.

Budgetten

De coalitiepartijen trekken miljarden euro's uit voor opkoop van vee, financiële afwaardering van grond en het verbeteren van economisch perspectief voor de blijvers. Of met deze budgetten het stikstofdoel binnen bereik komt, is allereerst afhankelijk van de nadere invulling van de opkoopregelingen, stelt PBL. De wegen om alle ambities te realiseren (extensivering, omschakeling, innovatie en verplaatsing) zijn nog open en vergen politieke keuzes, vinden de onderzoekers.

Tegelijkertijd is de uitvoeringsopgave om die doelstellingen te kunnen bereiken ongeëvenaard en de tijd daarvoor beperkt. Zonder duidelijke nationale kaders over prioriteiten in gebiedsopgaven en uitgaven uit het transitiefonds, riskeert de gebiedsgerichte aanpak dat twistpunten over de gewenste aanpak in de regio opnieuw oplaaien.

Ook de opbouw van uitvoeringscapaciteit bij medeoverheden is een belangrijke succesfactor voor het gebiedsgerichte beleid, stelt PBL. De nieuwe coalitie wil de doelen halen via vrijwillige maatregelen. Zonder flankerend beleid als regelgeving, normering en beprijzing lijkt dit vrijwel onmogelijk, schrijft het planbureau.

Vrijwilligheid

In het algemeen merkt PBL op dat diverse maatregelen die het kabinet wil nemen, zijn gebaseerd op vrijwilligheid. Daardoor is er volgens PBL een groot risico dat actoren in deze sectoren onvoldoende 'bewegen' en 'dat verandering te traag van de grond komt om in 2030 de beoogde resultaten te laten zien'. Regelgeving als 'stok achter de deur' is dan het overwegen waard, vinden de adviseurs.

Anderzijds stelt PBL dat het draagvlak voor maatregelen in deze sectoren bij te grote drang of dwang snel kan verdampen. De uitdaging in de uitwerking van de maatregelen voor deze sectoren is daarom draagvlak te bewaren en toch de vrijblijvendheid voorbij te gaan. Verplichtingen kunnen in veel gevallen immers zeer effectief zijn, benadrukken de onderzoekers.

Verdienmodellen

Transitiebeleid vraagt volgens PBL een mix van beleid om nieuwe verdienmodellen in het landelijk gebied mogelijk te maken, maar ook om beleid dat stimuleert om naar een landbouwsysteem met minder emissies om te schakelen.

Om het voor boeren aantrekkelijk te maken te extensiveren of anderszins om te schakelen, moet het langjarig economisch perspectief gewaarborgd worden. In het coalitieakkoord worden tot 2035 financiële middelen beschikbaar gesteld voor afwaardering van grond of beheervergoedingen, maar voor de periode daarna is er onduidelijkheid.