Nu de ontknoping van de formatie steeds dichterbij komt, zet de landbouwsector zich schrap. De verwachting dat de partijen met een drastische en ingrijpende landbouwparagraaf in het regeerakkoord zullen komen, lijkt werkelijkheid te worden. Niet alleen stikstof wordt aangepakt, maar ook negatieve effecten op de klimaatverandering en waterkwaliteit komen aan de orde.

Zo zou er een enorm bedrag van ruim 20 miljard worden uitgetrokken om de stikstofcrisis in de komende jaren te lijf te gaan en de landbouwsector in Nederland te transformeren. De agrarische sector speelt een belangrijke rol in het oplossen van de stikstofproblematiek.

Keuze maken

Agrarisch ondernemers rondom Natura 2000-gebieden zullen volgens bronnen rondom de formatie de komende jaren een keuze moeten maken tussen innoveren, verplaatsen, stoppen of natuurinclusief boeren.

Halvering van de veestapel is niet aan de orde, maar het aantal bedrijven en vermoedelijk ook de hoeveelheid vee zullen hoe dan ook krimpen, zeker rondom Natura 2000-gebieden. Door de transitie zal dit uiteindelijk neerkomen op een krimp van circa 30 procent.

Daarnaast zou er een stikstofreductiepercentage van 50 zijn afgesproken in 2030. Dit is een tegenvaller voor onder meer LTO Nederland. In het plan 'Een duurzaam evenwicht' van Natuurmonumenten, Natuur & Milieu, LTO Nederland, VNO-NCW, MKB Nederland en Bouwend Nederland werd in mei nog een reductie van 40 procent tot 2030 voorgesteld aan de formerende partijen.

15,3 miljard euro uittrekken

Voorwaarde voor deze reductie was wel dat er minstens 15,3 miljard euro zou worden uitgetrokken voor de stikstofaanpak voor deze periode. Het bedrag dat de formerende partijen nu vrijmaken is veel meer dan is gevraagd. Het fonds is een transitiefonds waaruit stoppen, verplaatsen, innoveren en extensiveren gaat worden betaald.

Het reductiepercentage van 50 procent komt wel weer overeen met het landbouwplan 'Perspectief van boeren' van het CDA en lijkt daardoor een realistisch scenario. De Coalitie Toekomstgerichte Melkveehouderij (CTM) heeft zich in het plan 'Naar een vitale, emissiearme melkveehouderij met toekomst' verbonden aan een stikstofemissiereductie van 26 procent.

Maar op de langere termijn zien de schrijvers van dat plan – LTO-vakgroep Melkveehouderij, NAJK, Rabobank en de Nederlandse Zuivelorganisatie – ruimte voor 50 procent reductie, mits er voldoende geld en instrumenten beschikbaar zijn.

Demissionair landbouwminister Carola Schouten heeft in een Kamerbrief van vorige week wel toegezegd beide plannen, zowel dat van CTM als 'Een duurzaam evenwicht', te gebruiken. In ieder geval bij de uitwerking van managementmaatregelen.

Gebiedsgerichte aanpak

De gebiedsgerichte stikstofaanpak wordt leidend. De komende twee jaar zal worden gebruikt om keuzes te maken. Daarna volgt de uitvoering. Een gebiedsgerichte aanpak wil niet zeggen dat er ook zonering komt. In dat geval wordt Nederland ingedeeld in verschillende zones waarin in de ene zone meer stikstof moet worden gereduceerd dan in de andere.

Volgens ingewijden komt een zonering of opdeling van Nederland in stikstofregio's niet in het regeerakkoord te staan als doel op zich. Dat wil niet zeggen dat dit geen keuze kan zijn in een gebiedsgerichte aanpak, toegespitst op de uitvoering per Natura 2000-gebied. De opgave in de Gelderse Vallei is bijvoorbeeld een andere dan die in Friesland of de Achterhoek.

Die zonering kwam als een van de opties aan bod in het rapport 'Ruimtelijk effect zonering emissiereducties landbouw' van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Dit rapport werd met negen andere rapporten en analyses van de RIVM, het Planbureau voor de Leefomgeving en Wageningen University & Research vorige week vrijdag naar de Tweede Kamer gestuurd.

Hoogleraar Jan Willem Erisman van Universiteit Leiden en Berno Strootman van Strootman Landschapsarchitecten zinspeelden in hun advies 'Naar een ontspannen Nederland' in juli al op verschillende reductieopgaven per regio. In hun visie zou een reductie van 66 procent nodig zijn om andere gebieden juist te kunnen ontzien. Dat percentage komt ook terug in het rapport van het RIVM. Daar wordt het genoemd in de 'depositiepotentievariant' en de 'zoneringsvariant' (ABCD-zonering).

LTO noemt zonering in ABCD-gebieden een 'tekentafeltheorie'. Hogere regionale reductiepercentages werken volgens de belangenbehartiger juist tegen. 'Onteigening, zonering en andere 'achter een bureau bedachte' dwangmaatregelen horen niet thuis op de formatietafel', stelt de organisatie.

VVD en CDA linken stikstofbeleid aan beter verdienmodel

Een formatiedocument van VVD en CDA dat eerder in de formatie werd gemaakt, biedt een interessante inkijk. Het is het enige 'zwart-op-witdocument' uit de formatie dat tot nu toe bekend is. Dit document werd deze week door De Volkskrant gepubliceerd nadat ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers het in de trein had laten liggen.

In de eerste zin over het stikstofbeleid gaat het over het verdienmodel. Het is duidelijk dat deze partijen de meer dan 20 miljard euro die wordt uitgetrokken voor de transitie de komende jaren niet als 'stoppersfonds' zien, maar juist als 'innovatiefonds'.

Volgens deze partijen wordt onder meer de positie van boeren en tuinders in de keten versterkt, worden de boeren en tuinders eerlijk beloond voor natuur- en landschapsbeheer en wordt een 'duurzame prijs' gestimuleerd. In hoeverre dit document leidend is geweest in de verdere formatie is onduidelijk. Het geeft wel goed weer hoe deze twee belangrijke politieke partijen in de formatie in het landbouwdebat voor de komende jaren staan.

Het doel voor deze partijen is 'een landbouw die kwalitatief hoogwaardig is en een belangrijke bijdrage levert aan een duurzame voedselvoorziening, met de randvoorwaarde dat boeren een eerlijke boterham kunnen verdienen'.

Verder vinden VVD en CDA dat de stikstofopgave niet los kan worden gezien van andere grote uitdagingen. 'Beperking van de CO2-uitstoot, de vereisten uit de kaderrichtlijn water en de ruimtelijke afweging tussen landbouw, natuur, woningbouw en energietransitie zijn evenzeer grote opgaven', staat in het stuk. 'Dat alles vraagt in samenhang om een (her)inrichting van het landelijk gebied.'