Harm Rijneveld: 'Meebewegen is sleutelwoord voor melkveehouders'

Harm Rijneveld (33) is veehouderijdocent aan HAS Hogeschool in Den Bosch. Hij ziet het als een uitdaging om agrarische jongeren te inspireren en hun een spiegel voor te houden. Door zijn studie biologische landbouw aan de Universiteit van Glasgow in Schotland en zijn christelijke achtergrond is hij gaan nadenken over de balans in de melkveehouderij. Hij ziet toekomst in een landbouwsysteem dat is aangepast aan de behoeften van de koe.

Vraag naar de toekomstvisie van je ouders en bespreek die van jou

Harm Rijneveld, veehouderijdocent HAS Hogeschool Den Bosch

U werkt veel met agrarische jongeren. Hoe gaan zij om met ontwikkelingen in de maatschappij?

'Veel jongeren vinden dat lastig. Hun families hebben altijd op een bepaalde manier gewerkt en dat is moeilijk te doorbreken. Tot veertig jaar terug was alles mogelijk. Je kon grenzeloos bemesten, onbeperkt dieren houden en de nadruk lag op maximale productie. Toen de natuur achteruitging en boterbergen ontstonden, kwamen er restricties. Sinds de stikstofcrisis en de klimaatplannen hebben veel boeren het idee: ze willen ons weg hebben.'

Is dat niet zo?

'Dat is volgens mij niet de strekking, want boeren vervullen een belangrijke functie. Ze onderhouden het landschap, maken het platteland leefbaar, produceren voedsel en hebben een belangrijke taak bij de bewustwording van de herkomst van voedsel. Daarnaast is de koe een echt kringloopdier. Uitermate geschikt in Nederland zolang ze in haar kracht wordt gezet. Ze zet laagwaardig eiwit uit gras om in hoogwaardig melkeiwit en vlees.

'Er gaat de komende jaren veel veranderen en dat biedt kansen voor boeren. Maximaal melken is niet meer het doel. Consumenten vragen zich vaak af waarom Nederland zoveel melk moet produceren. Nu 3 miljard kilo meer dan in 1995. Daar zit iets in.

'Willen wij wel voor de mondiale markt voedsel blijven produceren met nauwelijks een marge voor boeren? Of moeten we onze hoogwaardige technologie en kennis inzetten voor producten die we vooral in West-Europa afzetten met een beperkter volume, maar een hogere marge en daarnaast Nederlandse kennis exporteren naar de regio's daarbuiten?'

Wat is volgens u de juiste mindset voor jongeren?

'Het sleutelwoord is 'meebewegen'. Meng je in maatschappelijke discussies en luister naar consumenten. Laat weten dat een toekomstgericht bedrijf je doel is en dat je openstaat voor een andere bedrijfsopzet. Maar vraag hun ook hoe dat moet. Je wilt immers een financieel gezond bedrijf dat op de lange termijn ook weer over te dragen is.'

Hoe kijkt u aan tegen boeren die zich verzetten tegen het beleid?

'Nederland is een dichtbevolkt land met veel andere belangen dan die van de landbouw. Je kunt demonstreren tegen veranderingen. Soms is dat goed, want de pijn wordt duidelijk. Maar ook dan blijft meebewegen belangrijk. Minder grond of boeren wil niet zeggen dat er minder toekomst is voor opvolgers.'

Ziet u toekomst voor jonge boeren in Nederland?

'Jazeker, maar wel op een andere manier. De druk op landbouwgrond stijgt. Het Centraal Bureau voor de Statistiek voorspelt op basis van de laatste zeventig jaar dat er tot 2050 300.000 hectare minder boerengrond is. Daarvan zou 200.000 hectare natuur worden.

'Als dit doorzet, moeten we ons afvragen of het logisch is om vast te houden aan het huidige aantal koeien in Nederland. Het aantal boeren en koeien in Nederland zal waarschijnlijk iets dalen, maar er blijft nog steeds een mooie toekomst over. De natuurgronden kunnen bijvoorbeeld extensief worden beheerd met droge koeien en jongvee of voor hooiwinning.'

U bent optimistisch.

'Nu wordt vaak het beeld geschetst dat er in Nederland geen kans meer is voor boeren. Dat is onterecht. Het maakt jongeren onzeker. Veel melkveehouders zijn ouder dan vijftig en velen hebben geen opvolger. Daardoor komt er de komende jaren veel ruimte voor jonge ondernemers. Er is misschien zelfs een tekort aan opvolgers. Ook liggen er kansen om aan de slag te gaan met de leefbaarheid en het onderhoud van het platteland.'

Veel consumenten hebben een mening over de toekomst van de boer in Nederland. Waarom is deze mening zo belangrijk?

'We leven hier met 17,5 miljoen inwoners waarvan 16.000 melkveehouderijgezinnen. De mening van de rest van de bevolking kun je niet zomaar negeren. Elke volwassene heeft stemrecht en het kan zomaar zijn dat ze over je bedrijf gaan beslissen.'

Welk landbouwsysteem heeft perspectief?

'Ik geloof in een melkveehouderij waarin we meer kijken naar wat de koe nodig heeft. We moeten opnieuw leren denken en kijken vanuit het oogpunt van de koe. Alles in de koe vraagt om respect voor de oerfunctie die ze heeft: grazen, dus weidegang, en herkauwen. In een koegerichte melkveehouderij worden bodem, voer, mest en de koe in een kringloop ingezet. De output is minder hoog, maar de input nog lager waardoor de efficiëntie vaak wel weer hoog is. In dit systeem zal de kostprijs per kilo melk ook lager zijn.'

Veel melkveebedrijven zijn volgens u niet meer in balans. Leg eens uit.

'In een bedrijfssysteem draait het om balans. Door de jaren heen is daaraan gesleuteld door veel kunstmest en krachtvoer aan te voeren en veel melk per hectare te leveren tot soms wel 40.000 kilo per hectare. Gezien vanuit de balans tussen koe en grond zou je het aantal dieren kunnen houden waarvoor je voer hebt. Waar het om gaat, is dat je de koe benut zoals ze dierfysiologisch is bedoeld.'

Welke rol speelt uw geloofsovertuiging hierin?

'Vanuit de christelijke visie zijn wij allemaal rentmeesters op deze aarde. We hebben de aarde in bruikleen. Als je deze visie doorvoert naar de veehouderij, kun je je afvragen: wat is er nodig om mijn bedrijf beter achter te laten dan dat ik het kreeg? Hoe laat ik het goed na voor de natuur, voor mijn opvolger en voor de mensen om mij heen?'

Maar wat is het verdienmodel?

'Het verdienmodel blijft leidend en dat begint met een lage kostenstrategie. Voor sommige ondernemers kan omschakelen naar biologisch het inkomen verhogen. Een bedrijf in balans vraagt vaak om een extensiever landbouwsysteem, waarbij melkvee op een natuurlijkere manier wordt gehouden. Om dit rendabel te maken, is gedeeltelijke marktbescherming door de overheid essentieel. In een open markt kan de melk ergens anders namelijk veel goedkoper worden geproduceerd.

'Boeren hebben dan meer grond nodig. Dat kan alleen als de grond van stoppende melkveehouders grotendeels beschikbaar blijft voor de sector. De overheid moet voorkomen dat grond alleen naar woningbouw, industrie of zonnevelden gaat.

'Daarnaast moeten consumenten meebetalen aan duurzaamheidseisen waarin boeren investeren. Er moet een meerprijs worden gerekend voor vlees en zuivel en de verkoop van goedkope buitenlandse producten moet aan banden worden gelegd. Zonder overheidssturing zal de consument via eigen keuzegedrag onvoldoende veranderen.'

Ziet u kansen in schaalvergroting?

'Als het bedrijf daardoor in balans blijft met grond, arbeid, fosfaatrechten, vergunningen en stalruimte, kan het, anders zie ik weinig ruimte. Vraag je af of je echt gelukkiger wordt van meer koeien melken. Uit meerdere analyses blijkt dat het verdienmodel van de meeste melkveebedrijven niet beter wordt door groei.'

Welke melkveebedrijven hebben toekomst?

'De bedrijven die vernieuwen of die zich bij wisselende omstandigheden steeds weten aan te passen. Het zijn de boeren die altijd een plan hebben en in uitdagingen een kans zien. Je kunt je bijvoorbeeld richten op kleine uitdagingen zoals meer uren weidegang. Een grotere uitdaging is extensiveren of biologisch boeren. Denk verder aan een neventak of een parttimebaan buitenshuis. Hierbij is een passende bedrijfsomvang van belang. Dat kan soms zelfs inkrimping zijn, omdat het beter past bij jou als persoon of je bedrijf.'

Hoe start je de zoektocht naar een toekomstbestendig bedrijf?

'Probeer je voor te stellen hoe het boeren er in pakweg 2050 uitziet. Wat speelt er dan en wat wordt er van je verwacht? In de stal die je nu bouwt, moet je in 2050 ook nog melken. Zit de mest dan nog in kelders, hebben koeien dan hoorns en lopen de kalveren bij de koe? Het vergt sowieso een flexibel bedrijfssysteem.'

Plannen bespreken met je ouders, hoe doe je dat?

'Besef dat verandering voor hen lastig is. Erken dat ook. Het bekende is vertrouwd en vernieuwing is onzeker. Bespreek samen waar het bedrijf over tien jaar zal staan en vertel hoe jij dat ziet. Geef aan wat jij nodig hebt om dat toekomstbeeld te bereiken en maak een plan. Voor ouders is het belangrijk dat ze hun potentiële bedrijfsopvolger al op jonge leeftijd laten meedenken. Geef hun de ruimte.'

Hoe kunnen jongeren zich inleven in burgers?

'Lees bijvoorbeeld de agrarische artikelen in Trouw of de Volkskrant. Wat schrijven journalisten over de sector? Interessant zijn boeken zoals 'Biodivers boeren' over een veerkrachtiger landbouwsysteem, of '10 miljard monden' over het voedselvraagstuk. Ook het boek 'De Tovenaar en de Profeet' over een leefbare toekomst op onze planeet is boeiend. Ze zetten je aan het denken over wat er op ons afkomt.'