Hoogleraar Jaap Seidell: 'Mensen moeten dichter bij boer gaan eten'

Vorige maand kwam 'Andere Kost' uit van Jaap Seidell, zijn vierde 'voedselboek' en een pleidooi voor een gezonder en duurzamer voedselsysteem. Zijn boeken en talloze mediaoptredens maken Seidell tot het voedselgeweten van Nederland en daarbij waakt hij over meer dan alleen de gezondheidseigenschappen van onze maaltijden.

Een van de voorwaarden voor een duurzame en gezonde voedselketen is dat we stoppen met dat ultrabewerkte voedsel

Jaap Seidell, hoogleraar Voeding en Gezondheid aan de Vrije Universiteit van Amsterdam

Seidell is onder meer voorzitter van de Raad van advies van de TAPP Coalitie (True Animal Protein Price Coalition) die onlangs opriep tot het invoeren van een vleestax. Dat betekent overigens niet dat de hoogleraar tegen de veehouderij is. Wel moet wat hem betreft de focus in de landbouw verschuiven van goedkoop en veel naar gezond en duurzaam.

Is de boer in uw ogen met de productie van gezonde voeding bezig?

'Jazeker. Groente, vlees, fruit en granen zijn allemaal gezonde producten. Er is wat discussie over de afname van de hoeveelheid mineralen in bepaalde producten, maar dat is minimaal. Het blijven gezonde voedingsmiddelen. Het gaat mij om wat we vervolgens met die producten doen.

'Het probleem is dat die gezonde producten van de boer door fabrikanten worden verwerkt in allerlei reepjes, drankjes en snacks waar we vervolgens weer veel te veel van eten. Vroeger maakten we brood van volkorenmeel, wat zuurdesem en zout. Nu halen we alle gezonde stoffen uit het meel en voegen er vervolgens allerlei hulpstoffen aan toe om het brood langer houdbaar te maken.'

Is uw pleidooi voor een duurzame voedselketen vooral op de verwerkers en fabrikanten gericht of moet ook de boer aan de bak?

'Ik heb niet zozeer kritiek op de boeren, maar zij opereren wel in die markt waar het gaat om winstmaximalisatie en de laagst mogelijke kosten. Met kunst- en vliegwerk weten ze suiker, mais en granen tegen hele lage prijzen te produceren.

'Dat zijn de aantrekkelijke ingrediënten waar de grote fabrikanten vervolgens die aantrekkelijke en ongezonde producten met heel veel marge van maken. Een van de voorwaarden voor een duurzame en gezonde voedselketen is dat we stoppen met dat ultrabewerkte voedsel.'

Is ons voedselsysteem ziek?

'Die goedkope en ongezonde voedingsmiddelen zorgen voor een wereldwijde pandemie van welvaartsziektes, zoals kanker, hart- en vaatziektes en obesitas. Naast de 1,5 miljard mensen met ondervoeding zijn er meer dan 2 miljard mensen die lijden aan obesitas. Er zijn dus bijna 4 miljard mensen met voedinggerelateerde gezondheidsproblemen. We moeten dus echt anders gaan eten en produceren. Van onduurzaam en minder gezond naar duurzaam en gezond.'

Wat is uw advies aan consumenten?

'Mensen zouden weer dichter bij de boer moeten gaan eten. Ze moeten weer meer zelf gaan koken met onbewerkte producen die ze zo direct mogelijk bij de boer kopen. Onze kinderen moet ook weer worden geleerd waar ons voedsel vandaan komt: dat voedsel met behulp van water en zon uit de grond komt. Dan gaan ze groenten ook weer lekker vinden.'

Tijdens de coronapandemie zagen boerderijwinkels hun klandizie toenemen. Dat moet u toch positief stemmen?

'Die corona-ellende heeft een paar goede dingen gebracht. Maar de mensen die naar die boerderijwinkels zijn gegaan, behoren niet tot de groep die het meest geleden heeft onder de coronacrisis. In de achterstandswijken is er echt gezondheidsschade opgelopen. Mensen met een lagere opleiding en lager inkomen verloren vaker hun baan.

'Die mensen moeten het hebben van de goedkope aanbiedingen in de supermarkten. En dat zijn vaak niet de gezonde keuzes. In achterstandswijken leven mensen 20 jaar langer in ongezondheid en gemiddeld 6 jaar korter doordat ze minder toegang hebben tot gezond voedsel. Door corona is die gezondheidskloof in de maatschappij verder verdiept.

'Voor de mensen met een laag inkomen is er de kiloknaller. Wil je gezond en duurzaam eten, dan moet je naar de biologische slager en biologische melk, groenten en fruit kopen. En koken met olijfolie en af en toe verse vis. Vroeger was dat eigenlijk heel gewoon. Nu is dat voor de elite weggelegd. Voor mensen met een laag inkomen is dat inmiddels onbetaalbaar geworden.'

U ondersteunt het pleidooi voor een vleestax. Waarom?

'De intensieve veehouderij is geen volhoudbaar systeem. Die wijze van vlees produceren vergt te veel water en landbouwgrond voor de teelt van veevoer. Op de lange termijn kunnen we zo niet die 10 miljard mensen voeden. Als we dan iedereen drie gezonde maaltijden per dag willen bieden, hebben we drie planeten nodig.

'Bovendien eten we nu meer vlees dan gezond voor ons is. Gemiddeld zitten we op 700 gram per week per persoon, terwijl we ook met 300 of 400 gram prima voort kunnen als we daar plantaardige eiwitten uit bonen en peulvruchten en dergelijke aan toevoegen. Dat is niet alleen gezonder voor ons als mens, maar ook nog eens duurzamer voor de wereld.'

Kan anders beprijzen het huidige voedselsysteem genezen?

'Burgers draaien al op voor de meerkosten. Ze betalen nu dubbel: voor de oplossing van het stikstofprobleem, hogere gezondheidskosten, voor de aanpak van de droogteproblematiek. Al dat geld zit niet in de prijs van ons voedsel verwerkt.

'De discussie over de vleestax is platgeslagen door de discussie over de veehouderij. Terwijl het erom gaat dat de verborgen kosten terugkomen in de prijs. Dan kunnen daaruit worden betaald en wordt het uiteindelijk niet duurder voor de consument. En voor de boeren en producenten wordt het aantrekkelijker om over te stappen op een andere manier van produceren.

'We lossen nu telkens stukjes van het probleem op. Maar je moet de voedselproductie niet als geïsoleerd probleem zien. Het houdt verband met onze bodem, ons water, onze gezondheid. Een duurzame veehouderij is wat mij betreft prima.'

Spreekt u weleens met boeren? En welke reacties krijgt u dan?

'Dat het water ze aan de lippen staat. En dat ze de beperkingen vanuit Brussel voelen. Ze willen wel duurzamer en nog gezonder produceren, maar het kan niet uit, want de supermarkten kopen heel scherp in.
'De overheid zou daarom de transitie naar een duurzame landbouw veel meer moeten ondersteunen. Want voor boeren is het heel erg lastig om over te stappen.

'Het is ook een kwestie van bewustwording. Door de Q-koorts in Noord-Brabant zag Nederland hoe intensief de geitenhouderij is geworden. Wie eten dan al die geitenkaasjes, vraag ik me dan af? Het is ook handel geworden voor de export. En waar laten we de overlast en gezondheidsproblemen? Hier.

'Het primaire doel van de landbouw moet niet die winstmaximalisatie zijn, maar gezond en duurzaam voedsel voor iedereen. Dat dit scheef zit, komt omdat er andere spelers en fabrikanten tussen zitten. Die maken voedsel minder duurzaam en gezond en zorgen er ook nog eens voor dat de boer een lage prijs krijgt.'

En daarvoor is overheidsingrijpen nodig?

'Ja. We kunnen niet steeds al die deelproblemen oplossen zonder naar de onderlinge samenhang te kijken. De overheid moet sturen met subsidies, heffingen en prijsbeleid. Dat is ook heel logisch. Want als we zo doorgaan, komen we voor grote en dure problemen te staan op het gebied van klimaat en volksgezondheid. Dan wordt het dweilen met de kraan open.'

Ziet u al beweging in de politiek op dit vlak?

'Het wordt op EU-niveau wel gezien. In de boer-tot-bordstrategie van Eurocommissaris Frans Timmermans worden de eerste stappen gezet. Ja, daar is veel kritiek op. Maar er zitten goede ideeën achter. Het gemeenschappelijk landbouwbeleid van de EU is nu gericht op ondersteuning van de productie van die goedkope ingrediënten voor de voedselindustrie en dat is gewoon niet verstandig.

'Het is een complex geheel, want handelsakkoorden spelen hier ook een rol. Voedsel is een handelsmiddel en er worden hoge winsten mee gemaakt. Gezondheid en duurzaamheid worden daarbij nog niet of nauwelijks genoemd.'

Hoe speelt dit verder internationaal? Voor Nederland exportland is dat wel van belang.

'Over de hele wereld onderzoeken landen hoe ze hun voedselsysteem kunnen verduurzamen. De transitiebeweging is mondiaal. Eind juli is er in Rome een voedseltop over de verduurzaming van de landbouw ter voorbereiding op de VN-voedseltop in New York later dit jaar. Daar zal ook gesproken worden over een herijking van ons voedselsysteem.

'Daarnaast heb ik ook de hoop gevestigd op ons nieuwe kabinet. Ik hoop vooral dat ze een toekomstvisie heeft over de integratie van gezondheid in ons landbouwsysteem. Er is nu geen samenhang. We moeten de verschillende problemen die spelen veel meer met elkaar verbinden.'