De lange adem van MOB brengt veel boeren in onzekerheid

De veehouderij zit op een dood spoor, zegt MOB-voorman Johan Vollenbroek. Een radicale verandering is onvermijdelijk. De vele rechtszaken die MOB en andere milieuorganisaties voerden, resulteerden in een verkleind juridisch speelveld waarin boeren met regering en provincies een nieuwe weg met offers moeten zoeken. De milieuorganisaties denken volop mee. Wat is het perspectief? Een groene toekomst, harde onteigening of een ander pad?

Uitspraken van het Europese Hof van Justitie, de Hoge Raad en de Raad van State sloegen nieuwe piketpaaltjes op het juridische speelveld. Hun oordelen moeten worden opgevolgd. De productie van stikstof en CO2 moet zwaar worden beperkt om natuurgebieden en het klimaat te redden.

Nalatigheid van kabinetten-Rutte

De Urgenda-uitspraak van de Hoge Raad is helder. Het kabinet-Rutte III is de verplichting uit het klimaatakkoord van Parijs over het terugdringen van CO2 niet nagekomen. Dat gebeurt nog steeds niet. Urgenda heeft de rechter nu gevraagd om demissionair premier Mark Rutte met dwangsommen in beweging te krijgen.

Milieuorganisaties onder aanvoering van Greenpeace en MOB hebben Rutte en demissionair landbouwminister Carola Schouten gesommeerd de Europese regels voor stikstof te volgen. Volgens Greenpeace-advocaat Bondine Kloostra is Nederland verplicht om Natura 2000-gebieden in goede staat te brengen en houden.

Greenpeace eist een plan om de stikstofemissie snel en ingrijpend terug te dringen. Dat plan moet van de milieuorganisatie veel ingrijpender zijn dan de nieuwe Stikstofwet al belooft te doen. Greenpeace en het ministerie van LNV zijn inmiddels in gesprek om een rechtszaak, zoals door Urgenda werd aangespannen rond de CO2-uitstoot, te voorkomen.

'Het is van de zotte dat we dit moeten doen', zegt Greenpeace-directeur Andy Palmen. 'De overheid moet zich aan de regels houden. Ook de boeren worden de dupe van dit beleid.' Hij meldt dat ook acht boerenorganisaties de aanmaning voor Rutte en Schouten ondersteunen.

Het gaat om Caring Farmers, stichting Demeter, Toekomstboeren, Permacultuur Boeren Nederland en de Federatie van Agro-ecologische Boeren, bestaande uit de BD-Vereniging, Bio Tuindersvereniging, CSA Netwerk Nederland en Netwerk Biocyclische-veganlandbouw.

Vollenbroek: 'Als de overheid niet luistert, kunnen we niet anders dan procederen. Het enige wat ons dan rest, is strategische procedures inzetten tegen het bevoegde gezag dat verantwoordelijk is voor vergunningen voor boeren.'

Nieuwe wet en PAS-melders

De nieuwe wet kreeg bij de presentatie vorig jaar een kritische bijsluiter mee van de Raad van State: te veel losse eindjes en onzeker of de doelen die de wet belooft ook worden bereikt.

In juni deed de raad hetzelfde bij de presentatie van de uitvoeringsregeling van deze wet. Weer constateerde het hoogste rechtsorgaan te veel onzekerheden en een probleem bij het legaliseren van PAS-melders. Hun activiteiten moeten worden geïnventariseerd. 'Die zijn niet eenvoudig in kaart te brengen', oordeelt de raad.

Er zijn nog geen natuurvergunningen aan PAS-melders verstrekt, aldus LNV. Het kan wel tot 2025 duren voor dit is afgerond. Daarom heeft MOB handhavingsverzoeken ingediend voor het aanpakken van bedrijven van PAS-melders.

Deze procedures stranden bij de Raad van State bij concreet zicht op legalisatie. De Stikstofwet belooft die legalisatie. Maar zo concreet is het zicht op legalisatie niet als het nog jaren kan gaan duren, vindt Vollenbroek. 'We willen daar druk op zetten. Het gaat ons niet om individuele boeren, om hun bedrijven te laten sluiten', geeft hij aan.

'Je zou maar PAS-melder zijn', oordeelt advocaat Paul Bodden, die veel agrarisch ondernemers bijstaat. Hij doelt op de onzekerheid waarin ze zitten, omdat Schouten alleen gaandeweg stikstofruimte kan vrijmaken voor legalisatie.

'Het is dus de bedoeling dat de gevallen die daarvoor in aanmerking komen in fases worden gelegaliseerd, maar over de tijdspanne is niets bekend', aldus Bodden. Intussen moeten de PAS-melders die hun project al volledig hebben gerealiseerd maar hopen dat de overheden niet gaan handhaven op verzoek van derden, stelt hij. 'De nieuwe minister van LNV zal dit dossier voortvarend moeten oppakken.'

Veel latente ruimte

MOB gaat zich richten op juridische procedures over de latente ruimte, de wel vergunde, maar niet gerealiseerde emissierechten. Volgens LNV vertegenwoordigt die ruimte minstens 30 procent van de totale vergunde ruimte.

De milieuorganisatie ziet daar een kans voor Schouten om een forse emissiereductie te behalen. Maar dat doet ze niet, omdat ze geen vergunde rechten wil terughalen. MOB-jurist Valentijn Wösten hekelt dit standpunt, omdat vergunde rechten geen eigendom zijn. Hij wijst naar een oordeel van de Hoge Raad.

'De latente ruimte is een bom onder het hele stikstofgebeuren', aldus Vollenbroek. 'Een molensteen om de nieuwe wet.' Bij extern salderen moet eerst een korting van 30 procent op de aangekochte emissierechten worden toegepast. Maar dit heeft geen effect als bedrijven ook hun 30 procent ongebruikte emissieruimte mogen opvullen. 'Dat schiet niet op. Dan neemt in de praktijk de stikstofemissie niet af.'

Wösten vindt dat met die ongebruikte stikstofruimte niet mag worden gehandeld bij extern salderen. Advocaat Kloostra denkt zelfs dat het Europese Hof niet toelaat dat extern wordt gesaldeerd als Natura 2000-gebieden er slecht aan toe zijn. Reductie van stikstofemissie moet dan worden gebruikt voor natuurverbetering en niet voor het uitbreiden van een bedrijf.

Toekomst voor boeren

De juridische druk zet Rutte en Schouten met de rug tegen de muur. De term onteigening is in Den Haag al gevallen, al ziet Schouten het als allerlaatste optie. Advocaat Bodden vindt het merkwaardig dat zo eenvoudig wordt gesproken over onteigening. En dat geldt ook voor de optie om een natuurvergunning in te trekken.

Het valt Bodden op dat deze opties lichtvaardig worden genoemd als het om boerenbedrijven gaat, maar niet bij andere bedrijven met emissies. De rechtspositie van de boer wordt onderbelicht. 'Het gaat veelal om gezinsbedrijven. Het gezin wordt hard getroffen door zo'n maatregel.' De advocaat pleit voor gebiedsgerichte oplossingen waarbij aandacht is voor de belangen van natuur en boer.

Boeren moeten inzien dat een alternatief noodzakelijk is, vindt Vollenbroek. 'Er zit voor de veehouderij een link tussen stikstof en CO2. Voor de veenweidegebieden heb je eigenlijk maar twee opties voor de boeren. De eerste is om helemaal te stoppen, er natuurgebied van te maken en de grondwaterstand te verhogen, anders komt er enorm veel CO2 uit.'

De tweede optie is volgens Vollenbroek het overgaan naar een ouderwets type koeien waarmee je ook met een grondwaterstand van 20, 30 centimeter uit de voeten kunt. 'Maar die koeien geven wel de helft van de melk van wat de toppers op dit moment doen. Ons lijkt het toch heel verstandig om in die veenweidegebieden veel boeren uit te kopen, omdat je daar twee vliegen in een klap slaat.'

De MOB-voorman ziet ook een economisch probleem bij het in stand houden van veehouderijen in kwetsbare gebieden. 'Door handhaving van de lage grondwaterstand zit Gouda met enorme schade aan funderingen die in de miljarden loopt.'

Omvang veehouderij in breder perspectief zien

Vollenbroek adviseert boeren om de discussie over de omvang van de veehouderij in een breder perspectief te zien. 'Kijk je naar het klimaat, dan moeten we wereldwijd naar een halvering van de veestapel. Reductie van het veebestand en gezonder eten met minder dierlijke voeding is de goedkoopste maatregel om CO2-emissies te besparen. De vleesconsumptie gaat al omlaag en er worden miljarden euro's geïnvesteerd in vleesvervangers.'

Een veehouderij gericht op de export is volgens MOB binnen de huidige milieugrenzen niet langer houdbaar. 'Zeker niet buiten Europa. Bekijk je toekomst in dat perspectief. Als je een aanbod krijgt om uit te stappen, stap dan uit. Want dit wordt een bloedbad straks. Houd niet krampachtig vast aan het verleden. Dat is niet meer. Joris Driepinter komt niet terug.'