Geen formaline gebruiken, maar wat dan wel?

Zo'n 90 procent van de melkveehouders gebruikt formaline in het voetbad. Het middel is betaalbaar, effectief tegen mortellaro en eens per veertien dagen een voetbad is voldoende, tenzij er ernstige problemen zijn.

Tot zover de lovende eigenschappen. Want verder is het een gevaarlijk goedje. Het middel doodt alles wat leeft en kan schadelijk zijn voor de gezondheid.

Ernstige gezondheidsklachten

Menno Holzhauer, dierenarts en deskundige op het gebied van klauwgezondheid bij Royal GD, raadt het daarom niet meer aan. 'Intensief contact met formaline kan tot ernstige gezondheidsklachten leiden.' Het kan bijvoorbeeld neus- en keelkanker veroorzaken.

Al jarenlang is er discussie over een eventueel verbod. De toelating van formaline eindigt in november 2021. Een nieuwe toelating moet nog worden aangevraagd en goedgekeurd.

Geen totaalverbod in Europa

Een totaalverbod van formaline in Europa is niet waarschijnlijk, zegt Arne Vanhoudt, Europees specialist rundveediergeneeskunde bij de Universiteit Utrecht. 'Formaline speelt namelijk een belangrijke rol in laboratoria.'

Eigenaar Rob Verhoeven van Verhoeven Klauwverzorging in Lottum is geen fan van formaline. 'Het is gevaarlijke chemische troep. De geur is erg sterk. Eigenlijk moet je een gasmasker op doen.'

Reukverlies

Melkveehouders zijn steeds vaker op zoek naar alternatieve middelen, merkt Verhoeven. Vooral jonge boeren zijn zich bewuster van hun gezondheid. Hij kent verhalen over boeren die door formaline hun reuk kwijtraakten. Andere symptomen zijn irritatie van de bovenste luchtwegen en neus, hoesten, hoofdpijn, duizeligheid, benauwdheid, eczeem en branderige ogen.

Holzhauer ziet ook dat jonge boeren niet altijd meer uit gewoonte naar formaline grijpen. 'Denk goed na voordat je het gebruikt. Er zijn boeren waar in de melkstal nog een spraybusje formaline staat.'

Kopersulfaat

Als je geen formaline wilt gebruiken, wat dan wel? Kopersulfaat, dat door 45 procent van de boeren wordt gebruikt, is schadelijk voor het milieu en verboden. Volgens Holzhauer zijn er de laatste jaren meerdere onderzoeken gedaan naar commerciële middelen. Een voorbeeld daarvan is Digiderm, een niet-bijtende vloeistof op basis van organische zuren. Het geneest Mortellaro niet zozeer, maar in vergelijking met formaline neemt de kans op nieuwe gevallen – na vier maanden – wel met 30 procent af.

Volgens de GD-deskundige zijn vergelijkbare producten ook goed, al hebben ze verschillende werkzame stoffen. Ze moeten geregistreerd zijn bij het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). 'De producent moet aantonen dat het middel effectief is. Eerst was er veel troep op de markt, maar nu niet meer.'

Discipline

Wie goede resultaten wil boeken, moet ontzettend gedisciplineerd te werk gaan. Koeien moeten drie dagen achter elkaar door het voetbad lopen, twee melkmalen per dag. Elke week opnieuw en dat vier maanden lang. Slaat het middel aan, dan kan de frequentie terug naar twee dagen per week.

Een goede hygiëne zoals schone klauwen en een droge mestvloer zijn een must. Ook het voetbad moet aan bepaalde voorwaarden voldoen: minimaal 3 meter lang, 13 centimeter diep en 60 tot 80 centimeter breed. Bij deze afmetingen is het bad diep genoeg en wordt elke poot twee keer ondergedompeld.

Ondanks de gevaren van formaline zullen niet alle veehouders op korte termijn overschakelen op alternatieve middelen. Ze waarderen de effectiviteit van formaline, de lage prijs en/of de lage frequentie waarin het kan worden toegediend. Ze weten dat formaline schadelijk kan zijn, maar alternatieve middelen zijn een brug te ver.

Spanningsveld

Dierenartsen voelen dat spanningsveld. Marcel Drint, dierenarts bij het Nederlands Klauwgezondheidscentrum (NKGC), is niet enthousiast over dergelijke middelen. Wie daarmee gaat werken, moet volgens hem alle zeilen bijzetten in het totale management. 'Dat is noodzakelijk, anders nemen klauwaandoeningen snel de overhand.'

Drint doelt op een goed geventileerde stal, optimale klauwhygiëne en comfortabele ligbedding, zodat koeien veertien uur per dag kunnen liggen.

Achter in stal

Wil je toch formaline blijven gebruiken, doe dat dan veilig, adviseert zijn collega Gerben Meerema. 'Plaats het bad ergens achter in je stal, waar je niet vaak bent. Doe dat eens per week en jaag het koppel er dan twee rustig keer doorheen.'

Volgens Drint zou dat voetbad een automatisch exemplaar kunnen zijn. 'Met een druk op de knop vult dit bad zichzelf met de juiste concentratie formaline. Je hoeft er dus niet met je hoofd boven te hangen. Daar moeten we naartoe.'

Vierkantsgesprek

Tot slot heeft Drint nog één belangrijk advies aan iedereen die klaar is met de klauwproblemen op zijn bedrijf. 'Houd een vierkantsgesprek met je dierenarts, klauwverzorger en voerleverancier. Maak een plan, voer het uit en evalueer regelmatig. Stop met aanrommelen.'

Melkveehouder en klauwverzorger Gerwin Damen uit Terheijden gebruikt op zijn bedrijf de middelen van de firma Intra Hoof-fit. 'Formaline vind ik te gevaarlijk.'

Rugspuit

Damen zegt Mortellaro goed onder controle te hebben en adviseert de producten ook aan zijn klanten. Op een vaste dag in de week zet hij alle zeventig koeien vast aan het voerhek en spuit de klauwen met een tuinslang schoon. Vervolgens behandelt hij ze met de rugspuit. 'Een bad is te stressvol.'

De ene week gebruikt Damen het middel Clean & Control (desinfectie) en de andere week Liquid (verzorging). Hij sprayt de oplossing achter op de klauwen en boven op de klauwspleet.

Enthousiaste praktijkverhalen

Holzhauer kent meerdere enthousiaste praktijkverhalen over alternatieve middelen die per rugspuit worden toegediend. Het is zuiniger in gebruik, je kunt het gerichter aanbrengen en de koeien hoeven niet meer door een smerig voetbad.

'Het euvel is alleen dat het gebruik van een spuit wetenschappelijk niet is aangetoond. We weten niet of deze boeren successen boeken louter door de rugspuit of dat ze meer dingen doen ten gunste van de klauwgezondheid.'

Ook klauwverzorger Verhoeven heeft de middelen van Intra Hoof-fit ontdekt. Volgens hem zijn ze alleen effectief als boeren ze consequent gebruiken in een voetbad. Bij ernstige Mortellaro adviseert hij de klauw in te smeren met de hoefgel van Intra Hoof-fit. 'Pak de klauw daarna goed in en laat de koe hier vier dagen mee lopen.'

Niet goedkoop

Helaas zijn de alternatieve middelen voor voetbaden niet goedkoop. Verhoeven: 'Voor formaline betaal je 10 tot 12 euro per 20 liter, voor de middelen van Intra Hoof-fit kost dezelfde hoeveelheid al snel 120 tot 140 euro.'

Voor een melkveehouder met honderd koeien kost een voetbad – twee keer per week 300 liter – met een alternatief middel zoals Intra Hoof-fit (5 procent) tussen de 75 en 100 euro per week.