Roy Meijer: 'Voor een hervorming is het vaak chaos'

De NAJK-voorzitter ziet wel belangrijke parallellen met het verleden. 'Elke dertig à veertig jaar zijn er sinds het einde van de negentiende eeuw landbouwhervormingen geweest. De overheid zag daarbij altijd duidelijk het belang van de agrarische sector voor Nederland. Of dat nu ook zo is, daar heb ik mijn twijfels over.'

Er moeten voldoende agrarische bedrijven overblijven om de infrastructuur op orde te kunnen houden

Roy Meijer, voorzitter NAJK

Als NAJK-voorzitter houdt Meijer zich bij uitstek bezig met de toekomst van de Nederlandse boer. En die is onzeker. Hij zelf heeft het zelfs over 'chaos'. Tegelijkertijd weet hij dat in perspectief te plaatsen. Hij is namelijk behalve melkveehouder ook historicus, afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit in Groningen. Zijn specialisme is de agrarische geschiedenis in de naoorlogse periode.

En dan denk je aan Sicco Mansholt. De landbouwminister die de landbouw na de oorlog grondig hervormde om enerzijds de voedselhervorming veilig te stellen en anderzijds ervoor te zorgen dat landbouwbedrijven economisch op eigen benen konden staan.

Staat er nu weer zo'n hervorming voor de deur?

'Als je kijkt naar de geschiedenis sinds eind negentiende eeuw, dan wordt er elke dertig à veertig jaar een landbouwhervorming doorgevoerd. Eind negentiende eeuw leidde dat tot vorming van coöperaties. In de jaren dertig was dat een reactie op de economische crisis en na de oorlog wilde Mansholt realiseren dat boeren economisch zelfstandig zouden worden. Een hoge productie werd lonend.

'In deze tijd vragen de overheid en de samenleving weer iets anders van ons, op het gebied van natuur, milieu en dierenwelzijn. Ik denk inderdaad dat we weer op zo'n punt staan.'

Dat is dus niet iets om bang voor te zijn?

'Het hoort erbij. Grote veranderingen in de landbouw zijn meestal het gevolg van overheidsbeleid die de boerenpraktijk wil beïnvloeden of omdat andere bedrijfsvoeringen interessanter worden doordat ze meer bestaanszekerheid geven. Maar ik zie mogelijk ook een verschil. De overheid zag bij eerdere hervormingen altijd duidelijk het belang van de agrarische sector voor Nederland en was bereid geld te steken in een verandering.'

Is dat nu niet het geval?

'Daar heb ik mijn twijfels over. Vroeger werkten heel veel mensen in de land- en tuinbouw. De landbouw was electoraal van belang. Dat is nu anders. Wij moeten als boeren en belangenbehartigers ervoor zorgen dat samenleving en politiek het belang van landbouw blijven zien.'

Want anders?

'Komt het voortbestaan van nog meer bedrijven op het spel te staan als er niet in die transitie geïnvesteerd wordt. Veel bedrijven hebben het al lastig. Niet alle bedrijven, maar de liquiditeit in de melkveehouderij staat onder druk. Ook de kalverhouderij heeft het zwaar en de markt voor consumptieaardappelen gaat niet goed. Het is wel belangrijk om een bepaalde omvang te behouden. Het is ook belangrijk dat er voldoende bedrijven overblijven om de infrastructuur op orde te kunnen houden.'

Bedoel je voldoende toeleveranciers?

'Onder meer. De landbouw heeft bedrijven nodig die investeren in nieuwe technieken en innovaties, gewasbeschermingsmiddelen, veredeling, et cetera. Grote bedrijven in andere sectoren hebben vaak een research & development-afdeling. Die heb je niet op het boerenerf. Daarom is die infrastructuur heel belangrijk. Als we die niet in de benen houden, raken we de kennis in Nederland kwijt.'

Ook via het onderwijs?

'Inderdaad. Wageningen University & Research is heel belangrijk voor Nederland. Dat geldt ook voor het hoger agrarisch onderwijs en de ROC's. Dat laatste is misschien nog wel het belangrijkste en tegelijkertijd ook mijn grootste zorg voor de toekomst. Boeren en tuinders hebben ongelooflijk veel belang bij praktisch geschoolde mensen. Mensen met vakkennis moeten we blijven verleiden om te werken in de landbouwsector.'

De infrastructuur behouden is dus een must?

'Ja. Ik was blij met de aangenomen motie van Jaco Geurts (CDA) en Mark Harbers (VVD) tijdens het stikstofdebat over de voortrekkersrol die Nederland heeft. Zij stellen ook dat een kleiner areaal landbouwgrond het moeilijker maakt om wereldwijd mee te blijven doen op het gebied van voedselzekerheid, onderzoek en kennis- en productontwikkeling. De motie vraagt de minister in beeld te brengen hoe de Nederlandse land- en tuinbouw in 2030 voldoende kritische massa en kwaliteit behoudt om internationaal leidend te blijven.'

Zal dat het geval zijn?

'Dat hangt mede af van de keuzes die de politiek maakt. Veranderingen zijn van alle tijden. Boeren gaan daarin alleen mee als investeringen kunnen worden terugverdiend. De kostprijs in Nederland is hoog. De grond is duur en wij hebben met allerlei zaken te maken die kostprijsverhogend zijn.'

Dus? Is er toekomst voor boeren in Nederland?

'Daar geloof ik zeker in. Het ene bedrijf zal zich toeleggen op de wereldmarkt, het andere bedrijf op producten met meerwaarde, een derde neemt er een tweede tak bij en weer een ander bedrijf ziet mogelijkheden in het uitvoeren van diensten voor de maatschappij. Denk aan agrarisch natuurbeheer. Of een combinatie.'

De politiek wil een extensievere landbouw

'Ik denk niet dat het haalbaar is dat iedereen in Nederland en in Europa meer geld kan betalen voor voedsel. De voedselbanken zijn ook een realiteit. Er blijft behoefte aan goedkoop eten met een goede kwaliteit voor een groot deel van de bevolking met een smalle beurs. Ook zij moeten kunnen vertrouwen op kwaliteit van voedsel. En laten we wel wezen: Nederlandse boeren zijn er gewoon heel goed in om dit heel efficiënt te produceren met een lage milieubelasting en hoge standaard van dierenwelzijn.'

Dus extensiever is niet realistisch?

'Als de samenleving een ander soort landbouw wil, moet dat financieel haalbaar zijn. Een landbouwhervorming kost geld. Als je kijkt naar die eerdere hervormingen, investeerde de overheid daar fors in. Je kunt een prachtige visie hebben op de landbouw, maar er hoort ook een zak geld bij.

'Ik ben trouwens niet voor een landbouw die afhankelijk is van subsidies. Echter, als wij meer willen dan de standaardeisen die een wereldmarkt vraagt op gebied van bijvoorbeeld milieu en wij vinden als samenleving dat de boer extra prestaties moet leveren, dan moet er een vergoeding betaald worden. Dit zal negen van de tien keer subsidie zijn.'

De minister zet in op kringlooplandbouw.

'Oké, maar wat versta jij onder kringlooplandbouw?'

Onder meer dat de mineralenbalans sluitend is.

'Dat ben ik met je eens. Dat is voor mij de basis van een goede kringloop. Bemesting is onttrekking en andersom. Als kringlooplandbouw betekent dat wij goed voor onze bodem, gewassen en dieren zorgen, dan sta ik daar ook achter. Nederlandse boeren en tuinders zijn daar koplopers in en daar kunnen wij ons nog verder in verbeteren.

'Ik heb er ook geen moeite mee als grondstoffen meer uit de regio komen. Wat kringlooplandbouw is voor de NAJK is wel helder. Maar mede door de stikstofcrisis is nog niet heel duidelijk geworden hoe het ministerie kringlooplandbouw handen en voeten gaat geven. Daar moeten we het gesprek nog over voeren.'

Zien boeren zélf nog wel toekomst in Nederland?

'Boeren en tuinders hebben het gevoel grip te verliezen op de toekomst van hun bedrijf. Het gevoel dat ze het zelf niet meer in handen hebben. Ook daar zie ik parallellen met het verleden. Voorafgaand aan een hervorming van de landbouw is het vaak chaos. Veel boeren hebben nu het gevoel dat ze het probleem zijn van alles. Het geloof in eigen kunnen moet weer terug komen. Wat Nederlandse boeren voor elkaar krijgen is heel bijzonder. Ze behoren tot de top van de wereld.'

De Nederlandse landbouw heeft dus eigenlijk een psycholoog nodig.

'Maar dan vooral om de gedachten te ordenen. Zie jezelf niet als probleem, maar als deel van de oplossing. Die trots moet weer terugkomen. Als wij niet trots zijn op onszelf, hoe kunnen we anderen dan vragen om trots te zijn op ons.'

Wat is ons unique selling point?

'Kwaliteit en onze goed georganiseerde landbouwinfrastructuur. Nergens in de wereld zitten productiekapitaal, kenniskapitaal, verwerkingsbedrijven en handelsinfrastructuur zo dicht op elkaar als in Nederland. Dat is iets om zuinig op te zijn. Er zijn anderen die daarover graag zouden willen beschikken. Denk aan China. Dat land koopt nu al grond en bedrijven op in bijvoorbeeld Afrika. Het is dus zaak om baas te blijven over onze eigen landbouwinfrastructuur. Daar hebben we de hechte samenwerking van sectorpartijen, toeleveranciers, verwerkende industrie, kennisinstellingen en banken voor nodig.'

Zijn de komende jaren bepalend?

'Stikstof, klimaat en de Green Deal zijn de komende tijd de belangrijkste onderwerpen. Ik volg met grote interesse de komende verkiezingen en de formatie die daarna plaatsvindt. Die zijn heel belangrijk. Daarnaast moet de sector ook zelf de handschoen oppakken. We moeten weer eensgezind laten zien wat we kunnen en waar we voor staan. Met als belangrijkste doel om de superlandbouwstructuur te behouden en door te ontwikkelen met het oog op de toekomst van de blijvers.'