Met de invoering in 2017 van maatregelen om de veehouderij versneld te verduurzamen, heeft provincie Noord-Brabant voor heel wat opschudding gezorgd onder boeren.

Volgens belangenorganisatie ZLTO zijn daardoor veel boeren financieel in de knel gekomen. Het gaat veelal om familiebedrijven die de investeringen in nieuwe, innovatie stalsystemen (nog) niet kunnen financieren. Maar ook de jonge generatie staat niet meer zo hard te springen om een boerenbedrijf te runnen.

Uitstel geen optie

Uitstel van een transitie naar een duurzame veehouderij is geen optie, stelt Martin Scholten, algemeen directeur Dierwetenschappen van Wageningen University & Research.

'Daarvoor zijn de zorgen over volksgezondheid, dierenwelzijn en een leefbare omgeving te groot. Wel vind ik dat de politiek voorwaarden moet creëren om boeren die willen vernieuwen, te helpen deze slag te maken. Noord-Brabant heeft daarvoor een breed uitvoeringsprogramma.'

Agrarisch jurist Paul Bodden van Hekkelman Advocaten en Notarissen merkt dat andere provincies als Gelderland, maar ook Overijssel en Groningen – laatstgenoemde provincie voerde per 1 januari een stop op de intensieve veehouderij in na een jarenlange discussie in Provinciale Staten – provincie Noord-Brabant volgen en hun intensieve veehouderijbeleid ook aanpassen. Hij vindt dat een goede zaak.

Volksgezondheid

'Volksgezondheid is een terechte zorg, het is ruimtelijke ordening. Daarom is het lastig om dit soort besluiten aan te vechten. Ook een rechter kijkt erg naar volksgezondheid', betoogt Bodden.

'Q-koorts heeft ertoe geleid dat provincies daar meer bovenop zitten. Provincies halen bij twijfel niet in. Maar er zijn ook meer nieuwe inzichten over bijvoorbeeld longziekten. Je ziet een politieke kanteling. De manier waarop dat gebeurt, daar kun je over twisten', stelt de jurist.

Partij voor de Dieren

Dat dat vooral komt door de druk van partijen als de Partij voor de Dieren die op 20 maart voor het eerst in alle twaalf provincies meedoet aan de Provinciale Statenverkiezingen, ontkent Bodden.

'Daarvoor is de Partij voor de Dieren te klein. Statenleden van de Partij voor de Dieren hebben in sommige provincies wel de discussie over bijvoorbeeld een stop op nieuwvestiging en uitbreiding van geitenhouderijen aangezwengeld. Maar andere partijen zullen eerder de druk voelen van volksgezondheid om het beleid te wijzigen.'

Verkiezingscampagnes

Scholten gaat ervan uit dat de intensieve veehouderij deel uit gaat maken van verschillende verkiezingscampagnes. 'Steeds meer provincies beseffen dat intensieve veehouderijbedrijven niet vanzelfsprekend een probleem zijn. Het accepteren van boerderijen met intensieve veehouderij hangt sterk af van een zorgvuldige inpassing in de omgeving.'

De verschillen tussen provincies zijn op dit gebied enorm groot, zegt de algemeen directeur Dierwetenschappen. 'De maatschappelijke verbinding in Oost-Nederland is bijvoorbeeld veel hechter dan in Zuidoost-Brabant', constateert hij.

Rekening met elkaar

'In Gelderland en Overijssel zijn partijen wellicht net zo verdeeld als in Noord-Brabant, maar in Oost-Nederland houden boeren en burgers als buren toch meer rekening met elkaar. Agrarische ondernemers staan met het gezicht naar de maatschappij toe, waardoor hun meer ruimte wordt gegund en er samen naar oplossingen wordt gezocht', zegt Scholten.

'In Noord-Brabant staan de partijen van oudsher veel meer tegenover elkaar', gaat de algemeen directeur Dierwetenschappen verder. 'Toch dringt ook hier het besef door dat het anders moet en kan, als ze elkaar weer durven vertrouwen. Noord-Brabant is ook een broedplaats van een innovatieve en duurzame intensieve veehouderij.'

Omgevingsvisie

De komende vier jaar werken de provincies aan een nieuwe omgevingsvisie. Scholten ziet daarin een kans voor provincies om samen met de agrarische sector 'kwaliteitsbeelden' te maken voor een vitaal boerenlandschap.

Die nieuwe omgevingsvisie zal met nieuwe regels over bijvoorbeeld geur en volksgezondheid komen, verwacht Bodden. Het is verstandig om als agrarisch ondernemer hiervoor op je hoede te zijn, vindt hij.

Anticiperen

'Op dit soort nieuwe wetgeving anticiperen is belangrijk. Agrarische ondernemers moeten hun uitbreidingsmogelijkheden op tijd verzilveren. Dat gebeurt nu nog te weinig. Wanneer een veehouder over vijf jaar wil uitbreiden, moet hij nu al over de aanvraag van vergunningen nadenken en niet over vier jaar beginnen met het aanvragen van vergunningen', raadt de jurist aan.

Het instrumentarium waarover de provincies beschikken, is nochtans beperkt, nuanceert Scholten. 'Provincies kijken bij elkaar over de schutting en nemen dingen van elkaar over. Noord-Brabant voert hierin de toon aan. De vernieuwingsslag gaat met horten en stoten en dat merken de diverse partijen. Maar nogmaals: niets doen is geen keuze.'

Enkele kandidaten voor de Provinciale Statenverkiezingen die een link hebben met de agrarische sector:

Zuid-Nederland
- Melkveehouder Tanja van de Ven (CDA) uit Beek en Donk, Noord-Brabant
- Varkenshouder Mari van Kilsdonk (CDA) uit Lithoijen, Noord-Brabant
- Engelina van Steenbrugge (CDA) uit Gameren, Gelderland

Midden-Nederland
- Melkveehouder Gerald Aveskamp (VVD) uit Losser, Overijssel
- Engelina van Steenbrugge (CDA) uit Gameren, Gelderland
- Jeannette Hoogenboom (Partij voor de Dieren) uit Enschede, Overijssel

Noord-Nederland
- Melkveehouder Ymte Sijbrandij (CDA) uit Ezinge, Groningen
- Melkveehouder Martijn van Middelaar (SP) uit Hooghalen, Drenthe
- Varkenshouder Eric Douma (VVD) uit Oosterwolde, Friesland

Ik wil proberen het tij te keren

Melkveehouder Tanja van de Ven (CDA) uit Beek en Donk, Noord-Brabant

Ondanks de hoge opkomst van veehouders was er geen lobby opgewassen tegen het strengere veehouderijbeleid van provincie Noord-Brabant. Als nummer 3 op de kandidatenlijst van CDA Brabant gaat Tanja van de Ven proberen het tij te keren. In juli 2017 stond melkveehouder Tanja van de Ven uit Beek en Donk als voorzitter van ZLTO Laarbeek vooraan op de barricades om het strengere veehouderijbeleid van provincie Noord-Brabant tegen te houden. Zonder resultaat.
'Het nieuwe beleid heeft de sector hard geraakt. Veehouders moeten stoppen omdat ze de versnelde verduurzaming van hun bedrijf financieel niet rondkrijgen. En een nieuwe generatie ziet het vanwege de toenemende regelgeving vaak niet zitten om te beginnen.' Met haar notering op plek 3 is het vrijwel zeker dat Van de Ven zitting neemt in Provinciale Staten. Liever nog wil ze met het CDA meeregeren om het tij te doen keren. 'Ten eerste wil ik andere partijen laten inzien hoe waardevol onze sector is. Ik heb gemerkt dat de meeste politici een onrealistisch beeld hebben en daardoor desastreuze besluiten nemen.'
Daarnaast wil Van de Ven het huidige beleid aanpakken. 'Alle boeren willen verduurzamen, maar niet op de manier waarop de provincie dat nu doet. Ze hebben tijd nodig om de juiste investeringen te doen in innovatieve technieken.'

Een agrarische stem is noodzakelijk

Varkenshouder Mari van Kilsdonk (CDA) uit Lithoijen, Noord-Brabant

Varkenshouder Mari van Kilsdonk uit Lithoijen is als raadslid en fractievoorzitter van het CDA in Oss bekend met regio-overstijgende thema's als mestverwerking en de Brabantse regelgeving rondom de intensieve veehouderij.
Vanaf plek 40 wil Van Kilsdonk de agrarische achterban overtuigen om te gaan stemmen. Hij vindt een agrarische stem in Provinciale Staten nodig om het begrip voor de sector te vergroten en ontwikkelingen in het juiste perspectief te plaatsen.
'Goede communicatie is daarbij noodzakelijk, zowel binnen de provincie als naar buiten toe.' De CDA'er is ervan overtuigd dat hij ook op een onverkiesbare plaats veel kan betekenen voor de sector. 'Ik draag de boodschap uit via de activiteiten van de partij, voer campagne en heb input gegeven aan het verkiezingsprogramma.' Van Kilsdonk wil draagvlak creëren en oog hebben voor de menselijke maat. Dat lukt beter als de lijntjes kort zijn. Zijn boodschap: de veehouderij staat op een kruispunt, gezinsbedrijven staan onder druk. 'Geef deze mensen de tijd en voldoende mogelijkheden om te investeren in innovatieve technieken of andere markten. We willen hetzelfde, maar de weg ernaartoe verschilt.' De provincie heeft veel invloed op de landbouw, stelt Van Kilsdonk. 'Door zelf aan de knoppen te draaien, kunnen we ervoor zorgen dat het beleid weer realistisch wordt.'

Statenlid is een belangrijke schakel

Engelina van Steenbrugge (CDA) uit Gameren, Gelderland

Engelina van Steenbrugge uit Gameren heeft zich de afgelopen vier jaar als CDA-Statenlid ingezet voor een vitaal platteland in Gelderland. Ze hoopt te worden herkozen om te kunnen afmaken wat ze in gang heeft gezet. Volgens Van Steenbrugge is een Statenlid een belangrijke schakel om zaken te regelen. Een onderwerp waar ze haar stempel op heeft kunnen drukken, is mezenschade. 'Gedeputeerde Staten besloten mezenschade bij fruittelers niet langer te vergoeden. Daarop vroeg ikeen debat aan. Niet veel later deed de rechter uitspraak dat er toch moest worden uitgekeerd. In de beantwoording van de schriftelijke vragen werd toegezegd dat mezenschade weer wordt uitgekeerd.' De mezenschade mag dan geregeld zijn, dat geldt niet voor overige faunaschade, zoals van ganzen en zwijnen. 'Ook hier dreigt minder uitbetaling en dat terwijl deze dieren vrijelijk rond mogen blijven lopen en in aantal toenemen. Het CDA vindt dat er goed populatie- en predatiebeheer moet komen.'
Daarnaast wil Van Steenbrugge de komende vier jaar de verbinding tussen boer en burger blijven versterken. 'Vanmiddag was ik op werkbezoek bij een trotse veehouder, maar hij is niet zichtbaar. Dan zeg ik: 'Laat zien wat je doet.' Anderzijds vind ik dat burgers ook hun best moeten doen om de boer beter te leren kennen. Dagelijks eten ze hun mooie producten.'

Landbouw beter beschermen

Melkveehouder Gerald Aveskamp (VVD) uit Losser, Overijssel

Melkveehouder Gerald Aveskamp uit Losser hoopt met voorkeursstemmen in Provinciale Staten van Overijssel te komen. 'Ik kwam erachter dat er deze verkiezingen geen enkele VVD-boer ver-kiesbaar is. Dat kan niet', vindt hij. De ruimtelijke druk in de provincie wordt groter, ervaart Aveskamp, die op nummer 16 op de kandidatenlijst van de VVD staat. 'Er komt meer natuurontwikkeling en de kringlooplandbouw heeft zijn ruimte nodig. De landbouw is een belangrijke sector. Die sector kunnen we niet op slot zetten', stelt hij. Aveskamp pleit daarom voor een beschermingsverordening. 'We moeten de agrarische sector meer ruimtelijke bescherming bieden. Wanneer provincie Overijssel bedrijven opkoopt voor natuur bijvoorbeeld, moeten de gebruiksrechten (vergunningen) in het gebied blijven', vindt hij. 'De provincie moet kijken hoe ze het gebied achterlaat. Ik vind groei van agrarische bedrijven erg belangrijk. Het is niet alleen goed voor de werkgelegenheid, maar ook voor de verwerkende industrie.' De Overijsselse melkveehouder hecht er daarom veel waarde aan dat er een boer in het provinciehuis in Zwolle zit. 'We moeten de goede dingen doen en niet vanaf de zijkant iets roepen, maar in de Staten mede beleid vormgeven. Daar hebben we veel meer invloed.'

Hele wereld naar biolandbouw

Jeannette Hoogenboom (Partij voor de Dieren) uit Enschede, Overijssel

De Staten in Overijssel kijken te veel naar het economisch belang van veehouderijen en te weinig naar het ecologisch belang. Dat vindt Jeannette Hoogenboom, kandidaat-Statenlid voor de Partij voor de Dieren. Hoogenboom is vrijwilliger op een biologisch tuinbouwbedrijf in Denekamp. Ze komt uit een agrarisch georiënteerd gezin. 'Mijn vader was directeur van een mengvoerbedrijf. Hij kocht soja en granen uit verre oorden. Dat stond mij tegen. Hij was het er niet mee eens dat ik naar de Warmonderhof ging, het opleidingsinstituut voor biologisch-dynamische landbouw. Uiteindelijk vond hij dat ik toch een goede keuze had gemaakt.' Hoogeboom is ervan overtuigd dat de landbouw moet veranderen. Dat moet op een subtiele manier gebeuren. 'Ik ben tegen intensieve veehouderij. Maar dat mensen ongevraagd intensieve veehouderijen binnenlopen en dieren meenemen, daar distantieer ik mij van. Ik zou het ook niet fijn vinden als mensen zomaar mijn tuin inlopen.'
Volgens Hoogenboom moet niet alleen Nederland overgaan op biologische landbouw, maar 'heel de wereld'. 'Agrarische bedrijven moeten af van kunstmest en antibiotica. Of dat realistisch is? Ik denk het wel', zegt ze. 'Ik heb veel waardering voor biobedrijven. Zij zijn jarenlang tegen de stroom ingegaan. Het is een systeem dat veel langer uit te houden is dan het gangbare systeem.'

Landbouw is niet alleen lucht en water

Melkveehouder Ymte Sijbrandij (CDA) uit Ezinge, Groningen

Melkveehouder Ymte Sijbrandij uit Ezinge staat op plaats 15 op de kandidatenlijst van het CDA in Groningen. Hij vindt dat provincie Groningen oog moet hebben voor jonge boeren. 'Agrarische bedrijven kunnen alleen investeren in verduurzaming, als zij ruimte krijgen voor ontwikkeling. Intensieve bedrijven kunnen dat nu niet.' De stop die eind vorig jaar is afgekondigd door Provinciale Staten op uitbreiding van intensieve veehouderijen vindt Sijbrandij onrechtvaardig. 'Ik ben van plan daar wat aan te doen. Je kunt alleen maar investeren in dierenwelzijn, minder vee per vierkante meter en emissiebeperking, als daar bedrijfsontwikkeling tegenover staat.' Nu gemeenten groeien, kan de provincie zich volgens de CDA'er beperken tot een regiefunctie. 'De provincie bemoeit zich nu te veel met details. Gemeenten kunnen goed zelf NB-wetvergunningen afgeven.'
Ruimte voor landbouwbedrijven is belangrijk voor de nieuwe generatie, vindt Sijbrandij. 'Ik maak mij zorgen over de positie van jonge boeren. Ze voelen zich in toenemende mate niet begrepen. Veel mensen hebben een te idealistisch beeld van de sector, alsof boeren alleen van lucht en water kunnen leven.' De CDA'er is niet alleen negatief. 'De Groningse landbouw heeft een prima uitgangspositie wat betreft grond en verkaveling. Geef de nieuwe generatie daarom een toekomst.'

De overheid moet vooral duidelijk zijn

Melkveehouder Martijn van Middelaar (SP) uit Hooghalen, Drenthe

Melkveehouder Martijn van Middelaar uit Hooghalen zat twaalf jaar voor de SP in de gemeenteraad van Midden-Drenthe en was als vervanger al twee jaar actief in Provinciale Staten. 'Ik vind het belangrijk verder te kijken dan je eigen erf.'
Van Middelaar vindt de provinciale politiek interessant. 'Het is minder de waan van de dag dan in andere bestuursorganen. Daar staat tegenover dat je minder van je eigen inbreng terugziet, maar vooral zit mee te sturen', zegt hij. 'Ik zit er vooral als burger, niet zozeer als boer. De SP realiseert een politiek waar ik als mens achter kan staan.' Volgens de SP'er zijn er in de intensieve veehouderij grenzen bereikt. 'In Drenthe gaat het nog goed, in Noord-Brabant zijn ze eroverheen. In Drenthe is de intensieve veehouderij redelijk geaccepteerd. En het beleid is duidelijk: geen uitbreiding.' Dat er collega-veehouders zijn die toch willen doorgroeien, beseft Van Middelaar goed. 'Ik snap hun motivatie. Ze zijn ook niet per se verkeerd bezig, maar veel bedrijven zitten wel aan de grens van wat kan.' De SP'er vindt dat de overheid vooral duidelijk moet zijn. 'Boeren zitten allemaal in de ratrace om hun bedrijven te behouden. Voor sommigen is schaalvergroting nodig om het te kunnen blijven redden.' Van Middelaar: 'Het gaat om de manier waarop. De SP is dan voorstander van biologische landbouw.'

Niet alleen leuteren, maar ook doen

Varkenshouder Eric Douma (VVD) uit Oosterwolde, Friesland

Varkenshouder Eric Douma uit Oosterwolde is een ervaren bestuurder. Voor LTO deed hij eerst energiebeleid en later het sectorbeleid voor de varkenshouderij. Voor de verkiezingen van Provinciale Staten in Friesland staat hij op plek 10 voor de VVD. 'Als liberaal ben ik voor zelfontplooiing van de mens. Je kunt dan gewoon lid blijven van een partij of er iets mee doen. Dat laatste doe ik door een bijdrage te leveren aan de verkiezingen.' Douma ziet liever samenwerking dan de huidige polarisatie rond de intensieve veehouderij. 'Ik begrijp de zorgen uit de samenleving. In Noord-Nederland komen die voort uit de angst voor een roze invasie.' Zorgen klinken volgens de VVD'er ook door in de onlangs in Friesland door Gedeputeerde Staten afgekondigde geitenstop. 'Als ze knelpunten tegenkomen, schieten ze in de kramp. Het beste antwoord daarop is niet stil blijven staan, maar samen aan tafel knelpunten benoemen en oplossingen bedenken.' Zo kan het volgens Douma ook. 'In Friesland moeten wij in staat zijn om het samen beter en slimmer te doen. Dat gaat verder dan alleen leuteren; het betekent ook doen.' Ondernemers die de dupe zijn van de geitenstop, verdienen volgens de VVD'er een oplossing. 'Je kunt discussiëren over de aard en schaal van de geitensector, maar je moet ondernemers ook ontwikkelingsruimte bieden, anders kunnen ze niet meer investeren.'