'We hebben meer genetische variatie nodig om weerbaarder te zijn tegen extremen'

'Voedselproductie en voldoende inkomen voor de ondernemer blijven wat mij betreft de belangrijkste doelen in de akkerbouw', zegt Sukkel. 'Binnen het onderzoek in de Boerderij van de Toekomst laten we deze zaken soms een beetje los, om te kijken hoe ver we kunnen komen. Het huidige voedselproductiesysteem is niet volhoudbaar. We moeten meer genetische diversiteit inpassen om weerbaarder te zijn tegen extremen en de maatschappelijke weerstand niet nog verder te laten oplopen.'

Ik zou op dit moment geen enkele gangbare teler aanraden over te stappen op 3 meter strokenteelt

Wijnand Sukkel, oud-onderzoeker agro-ecologie en duurzame bedrijfssystemen bij WUR

De oud-onderzoeker geeft zijn visie over de toekomst van de akkerbouw in het gebouw van de onderzoekslocatie van Wageningen University & Research (WUR). Dat staat in het Flevolandse Lelystad en was jarenlang zijn werkplek. Sinds zijn officiële afscheid op 7 december 2024 is Sukkel nog wel actief als gastmedewerker van de universiteit.

Kunt u uitleggen hoe u de landbouw in uw werkzame leven hebt zien veranderen?

'Toen ik in de jaren tachtig begon met werken waren de schaalvergroting en specialisatie in volle gang. De genetische uniformiteit in het landschap nam toe en groeit nu eigenlijk nog steeds. De monocultuur in combinatie met de ontwikkelde technieken maakt de huidige landbouw een supergeoptimaliseerd systeem, waarbij alles op elkaar is afgestemd.'

'Om machines terug te verdienen moet je grote oppervlakten van hetzelfde gewas hebben. Dan kun je ze het efficiëntst inzetten. De huidige manier van landbouw heeft ook een sterke invloed op de afname van de biodiversiteit. Terwijl biodiversiteit, zeker op de lange termijn, een van de basisvoorwaarden is voor voedselproductie.'

'Boeren zien vaak de noodzaak tot uniformiteit om een goede boterham te kunnen verdienen. Toch begint de gedachtegang over monocultuur te veranderen, bijvoorbeeld omdat de maatschappelijke weerstand tegen het gebruik van gewasbescherming groeit en het middelenpakket krimpt.'

Vindt u dat het Nederlandse landbouwsysteem nu te veel is gericht op alleen voedselproductie?

'Ja. Je kunt je afvragen of we het in ons land, met bijna 18 miljoen inwoners, kunnen veroorloven om grond alleen maar voor voedselproductie te reserveren. Mijns inziens zijn verschillende functies van landgebruik uitstekend met elkaar te combineren en kunnen ze elkaar zelfs versterken.'

'Hoogproductieve landbouw, inclusief goede opbrengsten en een grote biodiversiteit, is zeer haalbaar. In het onderzoek van de Boerderij van de Toekomst zoeken we naar een toekomstbestendig landbouwsysteem.'

Deze experimentele proefboerderij startte in 2020 op de WUR-locatie in Lelystad. Kunt u ons meenemen in wat er de afgelopen vier jaar al is bereikt?

'We zijn gestart met ambitieuze doelen: 75 procent stikstofefficiëntie, een vier keer zo hoge biodiversiteit, hergebruik van alle nutriënten, geen fossiele energie en een grote genetische diversiteit, zowel binnen als buiten de percelen. Ook proberen we zoveel mogelijk reststromen uit de maatschappij terug te winnen, zoals struviet. Dit is een fosfaatrijk mineraal dat je kunt winnen uit afvalstoffen van bijvoorbeeld rioolwater.'

'Het doel voor de stikstofefficiëntie halen we al door bijvoorbeeld de inzet van vlinderbloemigen en groenbemesters en door precies te bemesten. Vanwege de hoge stikstofefficiëntie zijn de lachgas- en stikstofemissies klein.'

Een verbetering van de bodemkwaliteit is ook een belangrijk onderdeel van de Boerderij van de Toekomst. Lukt dat?

'Jazeker, we merken door verschillende maatregelen dat de bodem opknapt en de doorlaatbaarheid beter is. Vooral vaste rijpaden zorgen voor veel minder ondergrondverdichting. Daar hebben we de afgelopen jaren van geprofiteerd.'

'In het kletsnatte najaar van 2023 konden we goede aardappelen oogsten. De ellende waar de meeste telers toen mee te maken hadden, bleef ons bespaard. En we konden vorig jaar in april aardappelen poten, terwijl dat bij velen vanwege de nattigheid pas in mei lukte. Het aantal werkbare dagen in het voorjaar wordt door het vaste rijpadensysteem groter. Bij dit systeem zijn zware machines een minder groot probleem. Ze rijden altijd op dezelfde plek, waar geen gewas wordt geteeld.'

'Daarnaast voeden we de bodem door regelmatig organische stof aan te voeren. Verder merken we dat het belangrijk is om continu de bodem bedekt te houden. Hiermee bescherm je de bodem en het zorgt voor een goede doorworteling. Daardoor verbetert de structuur. De biodiversiteit neemt ook toe en een bedekte bodem biedt een schuilplaats voor insecten, vogels en andere dieren.'

Is strokenteelt een goede oplossing om de biodiversiteit op een perceel te verhogen?

'Ja, door meerdere stroken op een perceel met verschillende gewassen nemen de genetische diversiteit en natuurlijke plaagbeheersing toe. Dat leidt tot een lagere ziekte- en plaagdruk. Verder neemt de populatie van insecten en akkervogels snel toe.'

Toch is er vanuit de praktijk veel kritiek op strokenteelt. Wat vindt u daarvan?

'Dat is heel logisch. Ik zou op dit moment geen enkele gangbare teler aanraden over te stappen op 3 meter strokenteelt. Huidige machines zijn afgestemd op monoculturen en zijn minder efficiënt voor strokenteelt. Daarnaast is het praktisch moeilijk uitvoerbaar op verafgelegen percelen. Voor wie een goed verkaveld bedrijf heeft, minder gespecialiseerd is en weinig gewasbeschermingsmiddelen kan gebruiken is strokenteelt op 3 meter momenteel het meest interessant. Bijvoorbeeld voor een biologisch akkerbouwbedrijf.'

In Lelystad wordt ook getest met stroken van 15 meter breed met twee gewassen op een perceel.

'Klopt, ik denk dat deze vorm voor een aantal gewascombinaties nu al mogelijk is. Je moet kiezen voor gewassen waarbij je zoveel mogelijk continuïteit in de grondbedekking hebt. Dan moet je dus geen gewassen naast elkaar telen die op hetzelfde moment worden gezaaid en geoogst.'

'Voor biologische telers is bijvoorbeeld de combinatie van grasklaver en aardappelen interessant. Aardappelen in stroken drogen gemakkelijker op, waardoor phytophthora minder snel kan uitbreiden. Dat komt door de genetische variatie. Als je veel individuen met dezelfde genetica in grote oppervlakten naast elkaar hebt, verspreiden ziekten en plagen zich sneller. Met strokenteelt kun je dat probleem ondervangen.'

In de polders met grote en rechte kavels is strokenteelt eenvoudig in te passen. Wat zijn de alternatieven in bijvoorbeeld coulisselandschappen?

'In de Achterhoek experimenteren boeren bijvoorbeeld met agroforestry. Veelal betreft dit rijen met notenbomen met daartussenin grasland of een eenjarige teelt. Van zowel de bomen als het gewas ertussenin kun je oogsten.'

'Daarnaast zijn mengteelten een optie. Vooral mais met een vlinderbloemige is een goede combinatie. Dankzij de vlinderbloemige is minder aanvoer van stikstof nodig en dat is, gezien de steeds lagere gebruiksnormen van stikstof voor gewassen op zandgronden, een goed alternatief.'

'Het mooie van mengteelten is de interactie tussen de verschillende planten. De ene soort wortelt dieper dan de andere en zo kunnen de planten elkaar aanvullen. Bij een betere beworteling is er minder uitspoeling omdat gewassen nutriënten beter opnemen en ook neemt de droogtegevoeligheid af.'

Agrarisch ondernemers worden steeds vaker geconfronteerd met de gevolgen van klimaatverandering. Van de laatste zeven groeiseizoenen waren er zes extreem droog of juist nat. En weersvoorspellingen laten zien dat de kans op extremen alleen maar toeneemt.

Is een akkerbouwbedrijf door meer genetische diversiteit ook weerbaarder tegen weersextremen?

'Ja, want door meer diversiteit neemt bijvoorbeeld het bodemleven toe en daardoor verbetert ook de bodemstructuur. Bij een goede structuur kan een perceel het water bij een extreme regenbui sneller afvoeren. Door het betere wortelgestel blijven gewassen bij een droogteperiode langer overeind.'

De Boerderij van de Toekomst richt zich bewust niet op zeer late rooigewassen. Waarom niet?

'Door de klimaatverandering worden de najaren en winters steeds natter. Als je dan nog laat een gewas moet oogsten, breng je jezelf in de problemen en kun je de bodem flink verpesten. Daar heb je ook in de teeltjaren erna nog veel last van.'

Maar als telers willen stoppen met late gewassen, dan moeten afnemers daarin wel meebewegen.

'Klopt, vandaar dat wij gesprekken voeren met bijvoorbeeld de aardappelverwerkende industrie. In mijn ogen kun je ook zonder late aardappelrassen de grondstofvoorziening veiligstellen.'

'Daar zijn afnemers niet happig op, omdat ze dat niet gewend zijn. Maar ze moeten wel beseffen dat de risico's op een natte oogst steeds groter worden. Telers zullen mogelijk moeten investeren in een bewaarschuur om ook aardappelen te kunnen opslaan die in september of eerder worden gerooid. Zo kan er continuïteit in de aanvoer blijven plaatsvinden.'

WUR en RVO werken aan mindering administratieve last bij registratie strokenteelt

Wageningen University & Research (WUR) en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) werken samen om de administratieve last te verminderen voor boeren die strokenteelt toepassen. Een tool moet het registreren van gewassen en percelen vereenvoudigen. Een belangrijke uitdaging bij strokenteelt is het invullen van de Gecombineerde opgave bij RVO. Elke strook moet apart worden aangeduid als perceel, wat de registratie veel tijdrovender maakt dan bij monocultuur.

Akkerbouwer Peter Harry Mulder kan erover meepraten. Hij experimenteert op stroken van 27 meter breed. Hij stelt dat hij voor dit perceel meer administratief werk heeft. 'In plaats van enkele percelen moet ik nu veel meer stroken intekenen. Dat kost aanzienlijk meer tijd.'

RVO-medewerker Carla Overgaauw erkent dit knelpunt, maar heeft een geruststelling: 'Als je kleine stroken gebruikt en meerdere gewassen teelt, kan het aantal percelen oplopen naar twintig of nog meer. Maar de indeling hoef je in principe maar één keer in te voeren, omdat je deze de jaren erna opnieuw kunt gebruiken.'

Update voor FarmMaps

WUR-onderzoeker Frits van Evert vertelt dat WUR en RVO werken aan een nieuwe tool die de administratie voor strokentelers vereenvoudigt. 'Het programma FarmMaps krijgt een update, waarmee boeren op een landkaart eenvoudig kunnen aangeven hoe hun stroken liggen en welke afmetingen die hebben. Je hoeft ze dan niet handmatig in te voeren. We werken nu aan de koppeling met de databank van RVO.'

Daarnaast werken de partijen aan oplossingen voor het aangeven van gewassen per strook. Overgaauw: 'We denken aan een directe koppeling met de administratie van de boer of aan opties waarmee je eenvoudig kunt aangeven welke gewassen op welke stroken staan. Zo kun je bijvoorbeeld bij alle stroken waar vorig jaar uien groeiden aangeven dat er dit jaar aardappelen op komen.'