NAJK-voorzitter Meijer: 'Gebrek aan politieke keuzes is funest voor jonge boer en tuinder'

'De afgelopen jaren zijn een soort therapie geweest. De landbouw heeft zichzelf lang kunnen reguleren en grotendeels kunnen beschermen. Door het afschaffen van de productschappen in 2014 zitten we nu met beleidsmatige chaos. Jonge boeren willen weer grip op hun eigen toekomst', zegt Meijer. 'De politiek moet kleur bekennen: willen we wel of geen boeren en tuinders in Nederland? En zo ja, hoe behouden we jonge boeren om de vergrijzing het hoofd te bieden?'

Duurzame ketenconcepten hebben veel meer gepresteerd dan alle overheden bij elkaar

Roy Meijer, voorzitter NAJK

Het huidige kabinet heeft de onzekerheid die boeren en tuinders ervaren nog niet weggenomen. Is dat een teleurstelling?

'Het hoofdlijnenakkoord van het kabinet-Schoof heeft een heel andere toon dan Rutte IV. Het bevat duidelijke teksten over doelsturing en hebben aandacht voor de uitdagingen voor jonge boeren en tuinders. Helaas zijn deze mooie woorden nog niet omgezet in grote daden. Dat geeft zeker te denken en baart mij grote zorgen. Immers, onze sector heeft die daden heel hard nodig.'

Uit het Nieuwe Oogst Trendonderzoek 2025 komt naar voren dat bijna de helft (46,3 procent) van de boeren en tuinders vooral bezig is het eigen bedrijf te stabiliseren. Meijer vertaalt dat stabiliseren naar 'overleven'.

Denkt u dat veel boeren in de overlevingsstand staan?

'Dat denk ik zeker. PAS-melders en interimmers zijn zeer onzeker over of ze ooit worden gelegaliseerd. Als je nu voor het eerst mest moet laten afvoeren, dan is maar vraag of dat lukt. En in bijvoorbeeld de aardappelteelt neemt de ziektedruk toe zonder nieuwe beleidsruimte om hierop te anticiperen. In mijn beleving focussen boeren en tuinders zich nu vooral op overleven totdat er weer duidelijkheid is.'

Terwijl de overheid best veel vraagt met innoveren en extensiveren?

'Extensiveren is een mooie politieke wens. Maar kijk alleen al naar de grondprijzen van 70.000 tot 150.000 euro per hectare. Dat moet je nog wel zien terug te verdienen. Dat geldt ook voor investeringen in innovaties. Daarbovenop ontbreekt hiervoor de juridische zekerheid. Banken eisen hierbij een NB-vergunning. Het is nog maar de vraag of de provincie die kan afgeven gezien recente uitspraken van rechters. Ik snap daarom heel goed dat boeren kiezen voor stabiliteit in plaats van grote stappen maken.'

Volgens Meijer moet de overheid kleur bekennen. De voorzitter van NAJK legt een aantal kernvragen op tafel. Willen we wel of geen land- en tuinbouw in Nederland? Zo ja, in welke rendabele omvang, waar dan en onder welke randvoorwaarden en met welk ondersteunend beleid voor zowel de wijkers als de jonge blijvers?

Zou dat hoger op de agenda moeten staan?

'Boeren aan hun lot overlaten is een politieke keuze. Het is dan ieder voor zich. Dat is niet leuk, maar wel duidelijk. Dan geldt het recht van de sterkste. Er zal dan geen controle meer zijn op hoe onze sector zich gaat ontwikkelen. Is dat iets wat we willen? Wij als jonge boeren en tuinders in ieder geval niet. En ook niet met het oog op de enorme vergrijzing van de agrarische sector.'

Ondertussen komen de doelen voor waterkwaliteit, stikstofreductie, natuurherstel en klimaat steeds dichterbij.

'En vergeet dierenwelzijn niet. Voor jonge boeren en tuinders is de grote vraag of ze voldoende cashflow hebben om in die vijf grote opgaven te investeren. Het mislukken van het landbouwakkoord betreur ik nog steeds. Het was zeker niet perfect, maar het gaf ons wel duidelijkheid met welk beleid en budget – ruim 13 miljard euro voor de sector – wij deze opgaves gingen invullen naast het voeren van een rendabel bedrijf.'

'Ook kwamen wij zelf aan het roer in de uitvoering van het landbouwakkoord. Nu hebben we niets en is het nieuwe kabinet aan zet, maar dat laat nog bitter weinig zien. Onderwijl is het doormodderen en zijn we overgeleverd aan de rechter en de grillen van de Tweede Kamer. Jonge ondernemers zijn die onzekerheid langzamerhand beu en zien kansen in het buitenland. Ze kunnen veel kapitaal meenemen als ze hun bedrijf verkopen. Dat is een bar slechte ontwikkeling.'

Wat zou de overheid daarvoor moeten regelen?

'Als eerste moet zij antwoord geven op alle kernvragen die ik de politiek stel. Dit zal soms even slikken zijn voor ons, maar dat hoort bij duidelijkheid. Tegelijkertijd moeten alle PAS-melders en interimmers gelegaliseerd worden met nieuw stikstofbeleid, zodat ook zij weer kunnen ondernemen. Vervolgens moet de overheid innovaties gewenst en gegarandeerd verklaren, omdat het bedrijfsleven staat te trappelen om producten op de markt te brengen die ons helpen de grote uitdagingen aan te gaan.'

'Hier hoort ook de nodige financiële ondersteuning bij. Zeker voor jonge boeren en tuinders, omdat zij de kar moeten trekken. Het behalen van doelen moet in een menselijk proces gebeuren. Ondernemers die buiten hun schuld om doelen niet halen verdienen compassie. Ondernemers die doelen niet halen binnen hun schuld krijgen sancties.'

Vooralsnog durft dit kabinet, met een BBB-landbouwminister, nog geen heldere keuzes te maken.

'Wanneer het kabinet zelf niet met nieuw beleid komt, dan gaat de rechter bepalen hoe de wereld er straks uitziet. Met alle onzekerheid van dien.'

De Tweede Kamer bemoeit zich op microniveau met de landbouw. Bijvoorbeeld over welke pilots wel of geen subsidie krijgen. Alles in de landbouw is 'politiek' geworden. Het CDA pleit daarom voor heroprichting van het productschap. Bent u het daarmee eens?

'Ja, zeer eens, maar dan wel in een nieuw jasje. De afgeschafte productschappen hebben onze sector ver gebracht. We moeten weer uitvoeringskracht organiseren, zodat boeren en bedrijfsleven weer aan het roer komen in plaats van de Tweede Kamer. De vraag is of de Tweede Kamer bereid is macht uit handen te geven aan de samenleving en in dit geval het agrocluster. Als ze verstandig is, doet ze dat.'

Er komt weer een nieuwe vrijwillige beëindigingsregeling. Daarnaast wordt gesproken over het vrijwillig uit de markt nemen van fosfaatrechten. Hoe staat het NAJK daartegenover?

'Als wij niet werken aan gemaakte afspraken, gunt Europa ons geen oplossing. Nederland heeft zelf afspraken gemaakt met de Europese Commissie, ook over de omvang van de veehouderij. Daarnaast kun je niet om de logica heen dat minder dieren bijdraagt aan een kleiner mestoverschot en minder emissies. Daarbij speelt wel de vraag in hoeverre je dit kunt blijven doen zonder de kritische massa aan te tasten die een sector nodig heeft.'

Onlangs werd bekend dat Van Drie Groep kalverhouderijen opkoopt om te voorkomen dat ze worden beëindigd. FrieslandCampina en het Belgische Milcobel kondigen een fusie aan. Voor Meijer speelt hierbij de vraag welke boeren binnen deze ontwikkelingen overeind weten te blijven.

'Onzekerheid en schaalvergroting zet sowieso door. Bedrijven die dit volhouden zullen groter worden door anderen op te eten. Er zal ook een groep bedrijven zijn die vanuit waardecreatie of ketenconcepten hun huidige omvang behouden. Het recht van de diepste zakken zal gaan gelden en die hebben wij, jongelui, niet door de zware financiële last van bedrijfsovernames. Velen van ons zullen absoluut overwegen om elders in de wereld een droombedrijf te realiseren. Als het kabinet zelf geen structuurbeleid maakt, is het hier verantwoordelijk voor en moet ze dit accepteren zonder hierover te jammeren.'

Volgens sommige partijen blokkeert de zogenoemde 'big agro' de verduurzaming. Hoe kijkt u daartegenaan?

'Kijk naar wat de overheid de afgelopen vijf jaar heeft bereikt en vergelijk dat met hoe duurzame ketenconcepten zich hebben ontwikkeld. Dan hebben die laatste veel meer gepresteerd dan alle overheden bij elkaar. Er is nog meer mogelijk wanneer de overheid haar rol ook pakt.'

Uiteindelijk zijn boeren en tuinders vooral afhankelijk van het Europese landbouwbeleid. Wat verwacht u van de nieuwe EU-landbouwcommissaris Christophe Hansen?

'Hij heeft een heldere boodschap waarin aandacht is voor de jonge boeren die straks de kar moeten trekken. Hij verbindt verduurzamen met geld verdienen en dat is wat eerder ontbrak in de boer-tot-bordstrategie. Hij ziet ook het belang in van samenwerken en samen bouwen. Want als we het niet met elkaar doen, wordt het een bende.'