Kijk volgens de schijf van vijf naar de bodem

'De bodem heeft ons veel gegeven, maar we moeten de bodem ook helpen om gezonde en weerbare gewassen voort te brengen. Meer aandacht voor infiltratiecapaciteit en waterbergend vermogen is hard nodig.' Dat stelt Gera van Os, lector duurzaam bodembeheer bij Aeres Hogeschool Dronten.

Volgens Van Os krijgen boeren door klimaatverandering vaker te maken met lange periodes van extreme droogte. 'Ze worden afhankelijker van het vochtleverend vermogen van de bodem. Dat komt onder meer omdat ze door een toenemend zoetwatertekort en verzilting in bepaalde delen van het land minder goed kunnen beregenen.'

Richtlijnen

De schijf van vijf geeft richtlijnen voor gezonde voeding voor de mens. Hoewel het bij de bodem niet per se om vijf elementen gaat, is het volgens de lector duurzaam bodembeheer goed om als teler op dezelfde manier naar de bodem te kijken.

Van Os lichtte dit onlangs toe tijdens een bodembijeenkomst in Dronten, georganiseerd door Aeres Hogeschool samen met gemeente Dronten en Kwoot communicatie vanuit Agrofood Dronten. 'Minder intensieve grondbewerking, aanvoer van organische stof en zorgen voor gewasdiversiteit zijn de belangrijkste maatregelen om het bodemleven te helpen', zegt ze. 'Elke grondbewerking is er een te veel.'

Door de grond te bewerken, maak je het nuttige netwerk aan schimmeldraden kapot, stelt de lector duurzaam bodembeheer. 'Dat is zonde. Schimmeldraden van bijvoorbeeld mycorrizaschimmels kunnen veel verder de grond in groeien dan wortels, waar ze water, stikstof en fosfaat opnemen en transporteren naar wortels.' Als de bodemstructuur op orde is, moet je niet onnodig in de bodem gaan roeren.

Koolstof-stikstofverhouding

Moeilijk afbreekbare organische stof met een hoge koolstof-stikstofverhouding toevoegen helpt om de structuur en vochthuishouding te verbeteren. Van Os adviseert dit te combineren met het geven van makkelijk afbreekbare organische stof met een lage koolstof-stikstofverhouding als snel voedsel voor het bodemleven.

'De beste behandeling is een combinatie van moeilijk en makkelijk afbreekbaar organisch materiaal, zoals gewasresten, stro, groenbemesters, compost en dierlijke mest. Zorg dat je afwisselt en combineert', zegt de lector duurzaam bodembeheer. Net als de schijf van vijf, maar dan voor de bodem.

Gewasdiversiteit

Verder kunnen telers het bodemleven stimuleren door te zorgen voor zoveel mogelijk gewasdiversiteit, stelt Van Os. 'Dat gebeurt al door je bouwplanrotatie, waarmee je vooral de opbouw van bodemziektes voorkomt. Voor het bodemleven is het nog aantrekkelijker om bijvoorbeeld bij groenbemesters te kiezen voor mengsels. Hoe diverser, hoe beter voor het bodemleven.' Wel is het bij de gewaskeuze oppassen geblazen met plantparasitaire aaltjes.

Als er voldoende voedsel is voor het bodemleven, dan helpt het onze gewassen weer, verklaart de lector. Zo spelen regenwormen als bodembewoners een cruciale rol, vooral als het de structuur betreft. Van Os: 'Deze beestjes graven gangen, zorgen voor een betere beluchting en waterinfiltratie. Ook kunnen gewassen mede dankzij het werk van regenwormen makkelijker wortelen.'

Wormen

Ook de mengfunctie van wormen is belangrijk. 'Door te graven, mengen de beestjes organische stof met grond. Ook scheiden ze met natte wormuitwerpselen slijm af, wat weer bijdraagt aan de bodemstructuur', zeg de lector duurzaam bodembeheer. Wormen eten geen blaadjes, maar de resten daarvan. De bladeren moeten eerst worden voorverteerd. Daarvoor zorgen enzymen van bacteriën en schimmels.

Deze twee groepen vallen onder micro-organismen, die de bulk van het bodemleven vormen. Van Os: 'Je ziet ze niet, maar ze zijn de grootste in aantal soorten en biomassa.'

Maar waarom zijn micro-organismen zo belangrijk voor de bodemkwaliteit? Ze beïnvloeden de fysische, chemische en biologische kwaliteit van de grond. 'Chemische bodemkwaliteit betreft de beschikbaarheid en opneembaarheid van nutriënten. Als micro-organismen organische stof afbreken, komen nutriënten vrij die het gewas kan opnemen', legt de lector duurzaam bodembeheer uit.

Micro-organismen

Fysische kwaliteit gaat over de bodemstructuur. 'Schimmeldraden breien op microniveau bodemdeeltjes aan elkaar en bacteriekolonies zijn kleverig. Ze plakken de kleinste deeltjes aan elkaar tot microaggregaten. Deze klonteren samen tot macroaggregaten, een belangrijk onderdeel', zegt Van Os. Als het gaat om de biologische bodemkwaliteit, dan moet je denken aan het feit dat micro-organismen ziekteverwekkers onderdrukken.

'Schimmels en bacteriën concurreren om ruimte en voedsel. Sommige ziekteverwekkers kunnen daar niet tegen. Ze verdwijnen ook door predatie, waarbij schimmels elkaar opeten. Micro-organismen maken daarnaast gifstoffen om ongewenste buren op afstand te houden', legt de lector duurzaam bodembeheer uit. Een breed scala aan microbiële hulptroepen kan zo de weerbaarheid van het teeltsysteem vergroten.