Wiersma acht stapsgewijze invoering doelsturing vanaf 2025 mogelijk

De bewindsvrouw heeft haar visie op doelsturing gedeeld met de Tweede Kamer. Het kabinet streeft in het hoofdlijnenakkoord naar een systeemwijziging in de land- en tuinbouw waarbij niet langer wordt gewerkt met middelvoorschriften, maar waarbij boeren hun eigen kennis en vakmanschap inzetten om milieudoelen te halen.

Invoering van doelsturing vergt een grondige voorbereiding, schrijft Wiersma aan de Kamer. De minister wil inzetten op het formuleren van bedrijfsspecifieke emissiedoelen voor klimaat en stikstof. Ze zal zich in eerste instantie richten op de sectoren melkveehouderij en akkerbouw en via het stallenbeleid ook op de intensieve veehouderij.

In deze sectoren zijn de opgaven groot en liggen goede kansen om snel resultaten te boeken, stelt Wiersma. Emissiereductie bij het ene doel kan hier tevens voordelen betekenen voor het werken naar andere doelen. Andere sectoren volgen later.

'De omslag naar doelsturing vraagt om een systeemwijziging die de hele landbouw- en voedselketen raakt. Haalbaarheid en uitvoerbaarheid voor boeren zijn voor mij van essentieel belang. Ik wil deze omslag dan ook zorgvuldig en weloverwogen maken. Het systeem zal daarom eerst goed getest worden voor ik het wil gebruiken om te sturen op doelen', geeft Wiersma aan.

Alternatief voor kalenderlandbouw

Doelsturing zal in beginsel worden ingezet voor emissiereductie van stikstof, broeikasgassen en het verbeteren van de waterkwaliteit. Daarbij wordt gestuurd op kritische prestatie-indicatoren (kpi's) voor emissies op individuele bedrijven. Deze streefwaarden kunnen bijvoorbeeld een alternatief zijn voor kalenderlandbouw bij het verbeteren van de waterkwaliteit.

Doelsturing is (nog) niet in alle situaties mogelijk, omdat in sommige gevallen doelbereik moeilijk te borgen is en de Europese regelgeving soms middelen voorschrijft. Daarnaast geeft Wiersma een winstwaarschuwing af: 'Daarentegen kan doelsturing voor de ondernemer soms om een grotere inspanning vragen dan de huidige middelvoorschriften. Bijvoorbeeld omdat boeren extra maatregelen moeten nemen om hun bedrijfsgerichte doelen te behalen of als gevolg van rapportageverplichtingen.'

Momenteel inventariseert de minister met sectoren en andere betrokken organisaties – zoals ngo's, de keten en mede-overheden – de kansen en knelpunten voor doelsturing per opgave. De inventarisatie voor de melkveehouderij wordt begin 2025 opgeleverd. Die voor de akkerbouw volgt later dat jaar. Andere sectoren komen daarna.

Verwachtingen vragen om afstemming

'Bij belanghebbenden bestaan verschillende verwachtingen en beelden over doelsturing en ook over het tempo waarin deze kan worden ingevoerd. Dit vraagt daarom om een intensieve afstemming met sector- en ketenpartijen, ngo's en medeoverheden', constateert Wiersma.

Systemen op basis van doelsturing zijn niet helemaal nieuw. Het belonen van agrariërs op basis van behaalde kpi's gebeurt al bij de Brabantse Biodiversiteitsmonitor Melkveehouderij, de Drentse pilot van de Biodiversiteitsmonitor Akkerbouw, het Markemodel en het keurmerk On the way to PlanetProof.

Voor de kpi-systematiek is een breed ontwikkeltraject opgezet met een verwachte looptijd tot circa 2030. Onderdelen die zijn uitontwikkeld kunnen stapsgewijs worden ingevoerd vanaf 2025, schrijft de landbouwminister.

Met een brede delegatie van publieke en private partijen wordt naar verwachting begin 2025 een intentieverklaring vastgelegd rond het stimuleren, doorontwikkelen en beheren van de duurzaamheidstaal. Inzet is uiteindelijk om de kpi-definities voor zoveel mogelijk sectoren vast te stellen.

Borgen van stalsystemen

Bij programma's voor het verbeteren en verfijnen van de data zijn onder andere de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) en Wageningen University & Research (WUR) betrokken. Het gaat hierbij onder meer om geborgde meetsystemen bij gesloten stalsystemen en een stoffenbalans als er sprake is van weidegang en/of natuurlijke ventilatie.

Een goed borgingsysteem is nodig om prestaties toe te kunnen rekenen aan individuele bedrijven of aan een sector als geheel. Ook handhaving op het niveau van individuele bedrijven hoort daarbij, schrijft Wiersma.

Invoering van doelsturing vergt instemming van de Europese Commissie. Die signaleert zelf ook de behoefte aan een betere constatering van en beloning voor duurzaamheidsprestaties van boeren. Dit jaar is onderzoek gedaan om op termijn binnen de ecoregeling gebruik te kunnen maken van kpi's.

Wiersma ziet hier kansen om met Nederlandse doelsturingssystematiek aan te sluiten op Europees beleid. Daartoe wordt begin 2025 een onderzoek opgeleverd naar financiële beloningen voor geleverde duurzaamheidsprestaties.