'Als inkopers het verhaal van de boer begrijpen, valt het kwartje'

Als Gerard Teuling, sectormanager agrifood bij MVO Nederland, een voorbeeld moet geven van wat de organisatie in de praktijk voor de landbouw kan betekenen, dan noemt hij Broodje Utrecht. Dit is een broodje met overwegend duurzaam geproduceerde ingrediënten uit de provincie, zoals brie van melkveehouder Ramona Schalkwijk uit Montfoort. Er zijn zes varianten die onder meer verkrijgbaar zijn bij de bedrijfscatering van provincie Utrecht en de Nederlandse Spoorwegen. Dit afzetkanaal helpt boeren ook weer nieuwe markten aan te boren.

Het begint vaak met een vraagstuk dat groter is dan je in je eigen bedrijf kunt oplossen

Gerard Teuling, sectormanager agrifood bij MVO Nederland

MVO Nederland heeft diverse projecten opgezet waarbij boeren zijn betrokken, zoals Boeren Natuurlijk en het Collectief Natuurlijk Eten en Drinken, waaruit landelijke en regionale ketentrajecten, zoals de streekbroodjes voortkomen.

Wat maakt Broodje Utrecht zo'n goed voorbeeld?

'Dat is wat wij doen. MVO Nederland richt zich op partnerships bouwen. We verbinden partijen rond een gezamenlijke ambitie. In dit geval een boerin die extensief wil produceren en grote inkopers uit de regio die haar producten willen kopen. We zijn geen club die rapporten schrijft of adviezen geeft. Broodje Utrecht is een regionaal succes aan het worden. Het is concreet en tastbaar en inspireert daarmee ook weer anderen. We zijn een organisatie van mensen die ondernemend de wereld mooier willen maken.'

Hoe pakken jullie dat aan?

'Onze rol begint vaak met een vraagstuk dat groter is dan je in je eigen bedrijf kunt oplossen. Denk aan eerlijke prijzen en circulaire economie. In de voedselsector zijn we vooral op het gebied van biodiversiteit actief. Dat zijn thema's die je niet in je eentje fikst. Niet als boer, niet als cateraar en ook niet als retailer.

'Er zijn partijen bij ons aangesloten die een langetermijnbelang hebben bij het herstel van biodiversiteit in de landbouw. Daar zitten boerenorganisaties bij, maar ook verzekeraars, banken, overheidspartijen en afnemers. Het zijn allemaal mensen die zelf ook toegewijd zijn zijn aan verandering in de sector en die op hun specialisme mee willen puzzelen. Dat betekent overigens niet dat het een quick fix is.'

Wat kunnen jullie betekenen voor boeren?

'De drie grootste barrières voor omschakelende boeren zijn kennis, financiering en markt. Daarmee kunnen we helpen. Boeren die in transitie gaan naar een ander bedrijfsmodel, willen we praktisch ondersteunen. Als boeren behoefte hebben aan een plan waarmee ze via hun bedrijfsvoering biodiversiteit kunnen stimuleren, dan hebben we mensen in onze groep die zo'n bedrijfsplan kunnen maken, mensen die dat kunnen doorrekenen en mensen die kunnen meekijken met financiering, zowel vanuit de banken of van andere soorten investeerders.

'In ons collectief zijn er mensen van banken die een mandaat hebben om een nieuw financieringsmodel te testen of andere vormen van landbouw te financieren. Dat geeft ruimte om boeren concreet te helpen.'

Waarom is verandering nodig?

'Het gaat om biodiversiteitsverlies, maar ook om stikstof, bodemkwaliteit en waterverbruik. Het is geen nieuw vraagstuk. We weten allemaal hoe het zit. We hebben met elkaar een systeem ontworpen dat is gericht op intensieve landbouw. Iedereen in de keten verdient daar zijn geld mee. De boer is meegegaan – en meegenomen – in dat systeem waar de maatschappij achter stond.

'De kern van het vraagstuk is hoe een nieuw model van boeren, meer in balans met de natuur, eruit gaat zien. Hoe regelen we het verdienmodel? Want het roer gaat niet ineens om als wij vragen om anders te gaan boeren.'

Waarom richt u zich niet vooral op het verdienmodel van duurzaamheidsinitiatieven?

'Dat doen we ook. Wij zijn een ondernemersclub en het verdienmodel is altijd de bottomline. Wij organiseren het speelveld vooral aan de afzetkant voor boeren die het anders doen, zodat de boeren die in hun nek uitsteken, ook worden beloond vanuit de markt.'

Waar zien jullie die markt?

'We richten ons vooral op inkopers van cateraars en bedrijfskantines. Bij cateringcontracten zitten de grootste kosten in personeel. Van een gemiddeld contract zal misschien 15, 20 procent bestaan uit de prijs van voedsel. Dus als je daar duurzamere, maar ook duurdere, producten op de kaart zet, dan doet dat niet meteen pijn.

'We hebben ook retailers in ons netwerk. Met Crisp hebben we onlangs de eerste landelijke Boeren Natuurlijk-voedselketen opgezet. Deze retailer heeft dertig tot veertig producten in de online schappen liggen. Ook met andere retailers voeren we gesprekken. Maar in de fase waarin we nu zitten, is foodservice een fijne afnemer. Ze kunnen snel schakelen en werken met mengteelten. Er is een stuk afzetzekerheid en ze werken vaak met langetermijncontracten.

'Vergis je niet, de inkoopcontracten van overheidsorganisaties, zoals zorginstellingen en de Belastingdienst, gaan over honderden miljoenen euro's. Zij hebben in hun contracten staan dat het voedsel moet worden ingekocht bij biologische of regeneratieve landbouwbedrijven. Daar zitten kansen voor boeren.'

Hoe overtuig je deze inkoopcollectieven?

'Het helpt om inkopers uit te nodigen op een Boeren Natuurlijk-boerderij. Veel inkopers beslissen op basis van een Excelsheet. Ze moeten kiezen uit paprika X, Y of Z, kijken naar de kwaliteitseisen en vervolgens is de prijs doorslaggevend. Als ze het verhaal van de boeren begrijpen, zien zij stappen zetten op het gebied van bodem- en biodiversiteitsherstel en dat dat gezonde producten oplevert, dan valt het kwartje bij zo'n inkoper.

'Ons doel is daarom aan de ene kant om veel deals te organiseren, maar aan de andere kant ook om veel meer partijen mee te nemen naar het boerenbedrijf.'

Kan verduurzaming uit de markt worden betaald?

'Ja, met onze initiatieven laten we zien dat het kan. Het is logisch en noodzakelijk dat de markt gaat betalen voor die ecosysteemdiensten die een boer levert. Zonder dat geen geloofwaardig duurzaamheidsbeleid. Maar de overheid moet dat ook doen, anders krijgen we het systeem nooit werkend. Politieagenten, leraren of verplegers doen maatschappelijk belangrijke dingen en daar krijgen ze voor betaald.

'In het boerenlandschap zie je nog nauwelijks terug dat boeren substantieel worden beloond voor ecosysteemdiensten, al zijn er wel Europese subsidies. Maar het is nog niet zo dat boeren die nu serieus werken maken van extensivering, biodiversiteitsherstel of koolstofopslag, daar ook financieel voor worden gewaardeerd zodat het uit kan.

'De overheid heeft op dat gebied nog veel werk te doen, onder meer door ook een langetermijnkoers uit te zetten. Anders gaan boeren niet bewegen. Wij kunnen daar vanuit ons netwerk een bijdrage leveren, maar er is veel meer nodig om dit op de lange termijn goed te regelen.'