Kavelruil neemt sterke vlucht en verdringt handel in grond

Voor het onderzoek zijn de resultaten uit de periode juli 2023 en juni 2024 op een rij gezet en vergeleken met een ouder onderzoek uit 2012-2016 dat in 2021 is gepubliceerd. Voor dit onderzoek zijn de kavelruilakten onderzocht die bij het Kadaster zijn ingeschreven. Ingeschreven kavelruilovereenkomsten waarbij nog geen sprake is van een akte zijn buiten beschouwing gelaten.

Tussen juli 2023 en juni 2024 is in totaal 13.200 hectare van eigenaar gewisseld via 309 kavelruilakten. Dat is fors meer dan het jaarlijkse gemiddelde in de periode 2012-2016 van 7.100 hectare via 190 akten. En zelfs meer dan de eerdere piek in het jaar 2000, waarin bijna 12.000 hectare werd overgedragen met kavelruil.

De totale oppervlakte die de genoemde periode via kavelruil is overgedragen, bedroeg 13.200 hectare. Dit is 31 procent van de totale grondhandel. Het jaarlijkse gemiddelde in de periode van 2012-2016 ligt op 18 procent.

De geruilde oppervlakte per ruil verschilt sterk. Gemiddeld wordt per kavelruil 43 hectare geruild. Bij 93 kavelruilakten gaat het om minder dan 10 hectare. Samen omvatten deze akten 3 procent van de totale geruilde oppervlakte. Ongeveer de helft van de geruilde oppervlakte is overgedragen in akten tot 100 hectare.

Er zijn vier aktes waarin meer dan 300 hectare is overgedragen. Samen beslaan deze vier akten 1.730 hectare of 13 procent van de oppervlakte die bij kavelruil betrokken was.

Zwaartepunt in Noordoost-Nederland

Het zwaartepunt van kavelruil ligt in Noordoost-Nederland. In de periode van juli 2023 tot en met juni 2024 vindt de meeste kavelruil plaats in de gebieden Bouwhoek en Hogeland (61 procent) en Veenkoloniën en Oldambt (49 procent), waar akkerbouw de grootste sector is. In de periode 2012-2016 vond kavelruil juist in veehouderijgebieden in Noord-Nederland plaats.

De kavelruilactiviteiten zijn niet alleen in het noordoosten sterk gestegen, ook in de rest van Nederland vindt een stijging plaats. Alleen Zuid-Limburg wijkt af. Daar bedraagt het aandeel kavelruil 2 procent.

Overheden lijken het instrument kavelruil te waarderen, concludeert het Kadaster. In ongeveer 35 procent van de totale oppervlakte van alle kavelruilen, en 23 procent van het aantal kavelruilakten, is een overheid als inbrengende of toegedeelde partij betrokken. Dat percentage ligt hoger dan het overheidsaandeel (8 procent) in de totale verhandelde oppervlakte landbouwgrond op de vrije markt in de periode 2012-2023.

De provincies nemen het leeuwendeel van de overheidsbetrokkenheid voor hun rekening: namelijk 3.560 van de 4.680 hectare in 42 van de 71 akten. Overijssel, Friesland, Drenthe, Zeeland en Groningen waren betrokken bij zes tot acht kavelruilen. De overige provincies bij nul tot vijf. Van de rijkspartijen is Staatsbosbeheer het meest betrokken.

Handel in grond

Na een redelijk stabiele periode tussen 2012 en 2018 vertoont de handel in agrarische grond al enige jaren een dalende trend. De oppervlakte verhandelde grond op de vrije markt lag jaren rond de 35.000 hectare per jaar, maar is vanaf 2020 gedaald naar 27.400 hectare in 2023. Tussen juli 2023 en juni 2024 werd 13.200 hectare overgedragen via kavelruil.

Van de totale handel in agrarische grond (de handel via de vrije markt en de kavelruil samen) vormt kavelruil 31 procent van het totaal. Dit percentage ligt fors boven het jaarlijkse gemiddelde van 18 procent. Deze procentuele stijging kan deels verklaard worden door de lagere mobiliteit op de vrije markt, maar vooral door de forse stijging van de oppervlakte die binnen kavelruilen is overgedragen.

Het Kadaster noemt het opvallend dat de totale oppervlakte van de kavelruil en de mobiliteit op de vrije markt in 2023 samen op ongeveer hetzelfde niveau liggen als het jaarlijks gemiddelde in 2012-2016 (40.600 en respectievelijk 41.100 hectare).