Analyse: Gaan Wiersma's voorstellen wel ver genoeg?

Geëmotioneerd reageerde de BBB-leiding op de commotie en kritiek die donderdagochtend ontstonden, nadat de mestplannen van Wiersma uitlekten naar De Telegraaf. Het was voor die krant voorpaginanieuws dat een BBB-minister het mes in de veestapel zou zetten.

De BBB-top werd daarop overladen met reacties van bezorgde en boze boeren. Hoe kon een minister van BBB-huize dit nu doen?

Dat antwoord is helder. Wiersma kan niet anders. Een ruime politieke meerderheid is voor het mestplan dat voormalig landbouwminister Piet Adema nog in gang heeft gezet. Sterker nog, het plan is gemaakt juist op aandringen van de Tweede Kamer onder leiding van nota bene coalitiegenoot VVD. BBB kwam weliswaar met een eigen mestplan met daarin opgenomen de mestzakken en opslagruimte in lege tankers, maar dat nam geen Tweede Kamerlid serieus.

Generieke maatregelen

Vanuit coalitie en oppositie klinkt de vrees dat de vrijdag door Wiersma gepresenteerde mestplannen niet ver genoeg gaan om generieke maatregelen te voorkomen. Haar maatregelenpakket zorgt volgend jaar voor een daling van de mestproductie met 8 miljoen kilo, terwijl er een overschot is van 60 miljoen kilo, rekende NSC-Kamerlid Harm Holman voor.

Toch lijkt het dat Wiersma alles heeft gedaan wat ze op dit moment kon en wil. Ze heeft ook de scherpe kantjes van het plan van Adema af kunnen halen en de maatregelen beter aan laten sluiten bij de boerenpraktijk. Wiersma weet dat de veestapel wel moet krimpen om de mestplafonds onder de Brussels plafonds te krijgen, wil ze binnen haar ambtstermijn ook nog echt met het 'zoet' kunnen komen. Vooral melkveehouders worden naar rato ontzien. Zij moeten weliswaar 30 procent van de verhandelde rechten afromen, maar melkveehouders kunnen gebruikmaken van de ruimte die zij krijgen in de aanpassing van de excretieplafonds voor stikstof.

Varkens- en pluimveehouders woest

Dat ligt anders bij varkens- en pluimveehouders. Die zijn woest en dreigen nu al met claims. De vorm van structuurbeleid die in het mestplan wordt toegepast in het voordeel van de melkveehouderij, maakt dat sectoren onderling tegenover elkaar komen te staan.

Overigens worden er mondjesmaat fosfaatrechten verhandeld. Volgens Lubbert van Dellen, marktdirecteur agro bij accountantskantoor Flynth, zal op basis daarvan de veestapel niet per se krimpen. Hij ziet dat de huidige mestprijzen vooral melkveehouders doen besluiten om vee af te stoten of het bedrijf te beëindigen. Sinds enkele maanden daalt voor het eerst in jaren het aantal stuks melkvee in Nederland.

De overige plannen voor de middellange termijn, zoals de toelating van renure per 2025 en een nieuwe derogatie per 2026, zijn nog bij lange na niet zeker en wachten op goedkeuring van Brussel.

Politieke werkelijkheid

BBB en Wiersma voorop worden geconfronteerd met de politieke werkelijkheid. Ook in Brussel. Het is niet zo gemakkelijk zoals ze het zich hadden voorgesteld. En de mestaanpak is nog maar het begin. Stikstof, grondgebondenheid en dierenwelzijn zijn ook ingrijpende dossiers waar een ruime Kamermeerderheid voor is. Wiersma zal opnieuw moeten meebuigen.

Ook binnen de coalitie staat BBB nagenoeg alleen in haar aanpak en visie op het oplossen van de problemen in de landbouw. In de formatieonderhandeling hebben BBB-fractievoorzitter Caroline van der Plas en BBB-medeoprichter Henk Vermeer al direct een hek gezet om landbouw. Zij alleen hebben de landbouwparagraaf geschreven. Alleen NSC heeft de moeite genomen om met hen te onderhandelen over dierenwelzijn en stikstof. PVV was druk met de eigen standpunten zoals asielbeleid en vond het prima om landbouw bij BBB te laten. In ruil voor onvoorwaardelijke steun.

VVD heeft zich bewust op andere thema's gestort en alleen meegelezen 'of er geen gekke dingen in stonden'. Het maakt dat ook binnen de coalitie de partij van Van der Plas weinig draagvlak heeft.

Er waait andere wind

Kan BBB dan niets waarmaken van wat ze de boeren heeft beloofd? Toch wel. In provincies met BBB-besturen wordt wel degelijk gevoeld dat er een andere wind waait. Relaxter, vriendelijker, menselijker ook vooral. Minder stringent, trots voor de boerensector, minder gesloten en afstandelijk. Het maakt dat er ook meer ontspanning is bij boeren.

Ondanks dat Wiersma haar eigen stempel wil drukken op het beleid, zal ze niet om impopulaire maatregelen heen kunnen. Ook al probeert ze deze nog zo te verzachten. Er liggen complexe vraagstukken op haar te wachten, een ministerie dat niet zo maar is om te buigen, een eensgezinde Kamer en een streng Brussel dat zich niet laat beïnvloeden door een charmeoffensief.

Waar andere bewindslieden redelijk ontspannen kunnen beginnen aan hun ambtstermijn, staat Wiersma vanaf dag één onder grote druk. Ze ontvangt direct al stevige tegenwind vanuit haar ministerie, de Tweede Kamer, de coalitie, de sector en haar eigen partij.

Steun hard nodig

Wiersma zal de steun van de boerenorganisaties hard nodig hebben en moeten investeren in haar contacten. Maar zij opereert in haar eerste maand hoofdzakelijk alleen. Het is niet haar natuur om zich gemakkelijk open te stellen voor anderen en de samenwerking op te zoeken. Toch zal ze hier snel werk van moeten maken.

Het is ook te hopen dat de minister Van der Plas, met wie ze altijd zo goed kon opschieten, achter zich weet te houden. Ze heeft juist de steun nodig van haar partijleiding om de ruimte te krijgen om haar eigen profiel en statuur op te bouwen en politiek te bedrijven.