Poolse landbouw onder druk door Oekraïne, droogte en kleine schaal

'Zo, wat een joekels!' Met een grijns trekt Radoslaw Kobus twee vuistgrote Jurek-aardappelen uit de grond. 'Kun je zo een gezin van vier mee voeden.'

Het bedrijf in Witonia van Kobus geldt in Polen als redelijk gemiddeld, met 36 hectare aan gewassen. Naast aardappelen verbouwt hij samen met zijn vrouw Anna tarwe, pompoenen, suikerbieten en rode bieten. 'Ooit verbouwden we komkommers. Maar daar zijn we mee gestopt omdat we geen dertig seizoensarbeiders meer kunnen betalen.' Het minimumloon steeg en de Oekraïners hebben hun weg ook naar andere sectoren gevonden.

Net als elders in Europa hebben Poolse landbouwbedrijven het zwaar. Terwijl de prijzen al drie decennia stagneren, rijzen de kosten de pan uit. 'De Europese Unie legt restricties op zonder dat er een even effectief alternatief voorhanden is', verzucht Anna Kobus, die zich bezighoudt met de regelgeving en vergunningen. 'Vooral het verbod op chloorpyrifos raakt ons financieel. Dat geldt ook voor de terugtrekking van diquat, terwijl onze buurlanden het nog wel inzetten.'

Dan zijn er nog de mogelijke toetreding van Oekraïne tot de Europese interne markt en de droogte waar het boerengezin zich zorgen om maakt. Het zijn klachten die boeren in heel Europa herkennen. Net als in de rest van de EU zijn de Poolse boeren de straat opgegaan om te protesteren.

Twistpunt Oekraïne

De invoer van agrarische producten uit Oekraïne blijft vooral in Polen een twistpunt. Volgens de Europese Commissie zijn de transporten bedoeld voor doorvoer. 'Maar Oekraïense producten komen wel degelijk hier terecht', zegt directeur Wladyslaw Serafin van de Nationale Bond van Boeren, Verenigingen en Landbouworganisaties terwijl hij ritmisch op tafel bonkt. Volgens schattingen van de Poolse auditkamer is tussen maart 2022 en maart 2023 bijvoorbeeld 3,4 van de 4 miljoen ton graan en gewassen uit Oekraïne blijven hangen op de Poolse markt.

'Anders dan Polen heeft Oekraïne nooit voorwaarden opgelegd gekregen', stelt Serafin. 'De import wordt niet gecontroleerd. Dat wijt ik volledig aan de Europese Commissie. Zo hebben ze miljarden, zo niet duizenden miljarden, aan belastinggeld vernietigd.'

Een eventueel toetreden van Oekraïne tot de EU-markt zou volgens Serafin een nekslag zijn. De combinatie vruchtbare grond, enorme schaal en investeringen van grote conglomeraten zorgt er volgens hem voor dat Poolse boeren de markt uit worden gedrukt.

De zorg is ergens wel terecht, vindt Slawomir Kalinowski, onderzoeker bij het Instituut voor Plattelandsontwikkeling bij de Poolse Wetenschappelijke Academie. 'Van sommige boeren kun je zeggen dat de situatie tragisch is. De prijzen zakken al jaren. Vooral tarwe, varkenshouderij en industriële gewassen zitten op de rand van winstgevendheid.'

De Poolse agrarische sector is altijd kleinschalig gebleven, verklaart Kalinowski. 'Meer dan de helft van de 1,3 miljoen bedrijven heeft minder dan 5 hectare grond. En nog eens een kwart zit tussen de 5 en de 10 hectare.' Geen enkele regering heeft ook maar enig effectief beleid gevoerd om schaalvergroting te promoten. 'Dat vraagt om maatregelen die op de korte termijn pijn doen en zich pas op de lange termijn uitbetalen. Maar boeren hebben nu de inkomsten nodig om hun gezinnen te onderhouden.'

Kobus ziet in zijn omgeving iets gebeuren wat de situatie alleen maar ernstiger maakt: 'Voor steeds meer boeren met minder dan 10 hectare is de boerderij bijzaak. Ze werken in de stad, het boerenbedrijf is een extraatje', zegt hij. 'Die bedrijven doen geen investeringen en komen nog verder achterop.'

Verkoop van grond aan grotere bedrijven is voor de meeste kleine boeren niet interessant, legt Kalinowski uit. 'Als je misschien 1.000 zloty, oftewel 230 euro, per hectare per maand verdient, is dat voor zulke bedrijven een leuk extraatje. Dat weegt op tegen de eventuele verkoopprijs van de grond.'

De weerstand tegen langetermijnbeleid verklaart ook de weerstand tegen de Europese Green Deal. Dat staat in Polen al synoniem voor de verslechterende situatie van agrariërs. Het steekt boerenvoorman Serafin vooral dat regionale boeren amper zijn gehoord over de milieumaatregelen.

'De Poolse tradities voor het produceren van hoogwaardige voedingsproducten moeten door de Europese Commissie worden ondersteund', vindt Serafin. 'De Green Deal heeft geen diversificatie gebracht. Het is opgelegd op economisch-politiek bevel, zonder gedegen onderzoek.'

Kobus herkent het beeld. 'Ik ben zelf nog een keer bij een bijeenkomst van de landbouwcommissie van het Europees Parlement geweest', herinnert hij zich. 'Toen ik zei dat koolzaad in Polen in de winter werd ingezaaid, was dat een grote verrassing.'

Droogte

Toch heeft Polen er wel degelijk belang bij dat de natuurbescherming goed is geregeld. Al jaren kampt het land met verdroging. 'Er is nog steeds geen degelijk beleid in Polen om dat goed tegen te gaan', geeft Kalinowski aan. 'Dat vraagt wederom om investeringen op de lange termijn. Maar boeren moeten hun leningen nu afbetalen en ze willen dus geen dwang.'

Droogte heeft vorig jaar ongeveer 80 procent van Kobus' oogst afgepakt. De ondernemer investeerde enkele jaren geleden al in irrigatie. 'In de jaren negentig hadden we juist een wateroverschot met veel overstromingen. Toen is enorm geïnvesteerd in afwatering, maar zonder dat dit regelbaar was. Naast dat het minder regent, wordt het water dus ook nog eens slechter vastgehouden.'

Het water wordt daarnaast ook steeds meer een kostenpost. Een groeiend aantal regio's legt waterbelasting op, zelfs op water dat door boeren zelf wordt opgevangen. Kobus is blij dat hij op tijd heeft geïnvesteerd. 'Anders hadden we echt een probleem.'

Naar wie kijken de Poolse boeren het meest voor oplossingen? Volgens Kalinowski is het vooral de Poolse regering die onder vuur ligt. 'Gelden worden immers verdeeld door regionale bureaus. Het is niet altijd duidelijk dat het om EU-geld gaat.'

Serafin is stelliger en noemt de uitgaande Eurocommissaris voor Landbouw, zijn landgenoot Janusz Wojciechowski, 'misschien wel de slechtste commissaris ooit'. De volgende Europese Commissie zou het hele beleid op de schop moeten nemen. 'Het is heel vreemd dat Europese landen op landbouwgebied onderling concurreren. Komt Oekraïne erbij, dan is het hek helemaal van de dam. We horen gezamenlijk de concurrentie aan te gaan met landen als Australië of de Verenigde Staten.'

Veel potentieel

En Kobus? 'Polen heeft extreem veel potentieel', zegt hij. 'We hebben ieder gewas onder de zon. We zijn bijvoorbeeld de grootste producent van bosbessen.' Maar ze kijken scherp naar de Europese Commissie, vult zijn vrouw aan. Terwijl zij zich aan de regels houden, schermen afnemers al met lagere prijzen die Oekraïense bedrijven zouden vragen.

'Regels die worden opgelegd zijn niet per se slecht. Maar het is vooral 'het hoe'. In Polen hebben we amper consultaties gehad over de Green Deal. De regelgeving zou minder politiek moeten zijn en meer gericht op de realiteit', besluit Anna Kobus.