'Effect van verdroging wordt onderschat'

De zorgen over de kwaliteit van onze natuur zijn groot. Om hier effectief op te reageren, is het essentieel de juiste oorzaken te identificeren. Vaak wordt stikstofdepositie van de landbouw als hoofdschuldige aangewezen.

Echter, deelnemers van stichting SLN hebben samen met deskundige ecologen diverse natuurgebieden, inclusief Natura 2000-gebieden, bezocht en een groot aantal natuurdoelanalyses kritisch bekeken. Uit hun bevindingen blijkt dat stikstof nauwelijks een significante drukfactor is.

Waterhuishouding

Vaker is de waterhuishouding het belangrijkste knelpunt voor een achterblijvende natuurkwaliteit. Verdroging werd als belangrijkste oorzaak geïdentificeerd. Gebieden zonder watergebrek verkeerden in het algemeen in een goede staat.

Als stikstof uit de landbouw de grootste oorzaak zou zijn, waarom is die teruggang dan vooral zichtbaar op drogere plaatsen? Een nadere blik op de situatie onthulde dat de grondwaterstand de afgelopen jaren op veel plaatsen aanzienlijk is gedaald, wat deels te wijten is aan klimaatverandering. Maar de problemen kwamen vooral voor in natuurgebieden waar drinkwater wordt gewonnen.

Alleen al in provincie Overijssel wordt jaarlijks 73 miljoen kubieke meter drinkwater opgepompt. Deze hoeveelheid neemt waarschijnlijk toe door dreigende drinkwatertekorten. Plaatselijk is daardoor de grondwaterstand met 50 centimeter of meer gedaald.

Verdroging van deze gebieden heeft verschillende negatieve gevolgen. In de eerste plaats het logische directe gevolg dat droogtegevoelige planten zich slecht kunnen handhaven.

Verzuring

Minstens even belangrijk is de invloed van wateronttrekking op verzuring en stikstof. Drinkwater bevat gemiddeld 40 gram calcium per kubieke meter. Dit betekent dat alleen al in Overijssel jaarlijks bijna 3.000 ton calcium aan de natuur wordt onttrokken.

Calcium heeft een belangrijke pH-bufferende functie. Door de onttrekking van calcium uit vooral de bovenste bodemlagen verzuurt de bodem. Immers: de bovenlaag wordt aangevuld met kalkarm regenwater, terwijl tegelijkertijd 3.000 ton calcium wordt onttrokken.

Het derde gevolg is dat verlaging van de grondwaterstand leidt tot een toename van de hoeveelheid stikstof in de wortelzone van natuurbodems. Micro-organismen zetten de in de bodem aanwezige stikstofverbindingen om tot het onschuldige stikstofgas.

Denitrificatieproces

Dit zogenaamde denitrificatieproces is afhankelijk van de vochttoestand. Onder natte omstandigheden kan tot 80 procent van de stikstof op natuurlijke wijze uit het ecosysteem verdwijnen, maar onder extreem droge omstandigheden staat dit proces volledig stil.

De invloed van verdroging is dus veel groter dan die van stikstofdepositie. Dat is te wijten aan directe droogteschade en aan verstoring van natuurlijke denitrificatie. De drinkwaterwinning heeft naast verdroging dus ook een extra verzurend effect op de natuur. Dat is zorgelijk en we pleiten voor meer aandacht voor verdroging als drukfactor.

Met name drinkwaterwinning uit natuurgebieden verdient heroverweging. Het is voor de stichting duidelijk dat de nu voorgenomen natuurherstelmaatregelen geen positief effect op de natuur zullen hebben zolang de focus ligt op nauwelijks relevante drukfactoren, zoals de stikstofdepositie uit de 'deken'.