Bert Zandman: 'Boeren moeten stip op horizon weer kunnen zien'

Bert Zandman is sinds februari bij LTO Nederland actief als portefeuillehouder Platteland en Omgeving. Binnen deze portefeuille vallen, naast het stikstofdossier, onder andere pacht, luchtkwaliteit, asbest en leidingen. Een aantal van deze dossiers lag stil in afwachting van een nieuw kabinet.

Het is belangrijk een goed agrarisch perspectief te houden, met een goed verdienmodel

Bert Zandman, portefeuillehouder Platteland en Omgeving bij LTO Nederland

Nu het nieuwe kabinet is aangetreden, is er werk aan de winkel, weet Zandman. 'We hebben het afgelopen halfjaar op onze eieren gezeten. Nu de nieuwe regering er is, kunnen we met de juiste mensen verder in gesprek over hoe we de agrarische sector uit het juridische moeras weer in de ontwikkelstand kunnen krijgen.'

Waarom ambieert u deze functie?

'We zitten met ons bedrijf op 350 meter van een Natura 2000-gebied en op 200 meter van de Overijsselse Vecht, richting het Beekdal. Er is veel discussie over de omgeving. Je kunt dat laten doen door de mensen om je heen, of je neemt verantwoordelijkheid en gaat zelf aan het roer zitten om te proberen de juiste dingen te doen. Ik koos voor dat laatste.'

Waarom vindt u dit werk belangrijk?

'Het is belangrijk om een goed agrarisch perspectief te houden in de omgeving, met een goed verdienmodel. Dat vind ik cruciaal. Zonder verdienmodel is er geen perspectief.

'Boeren moeten worden gemotiveerd om verder te kunnen. Ze zijn op dit moment murw geslagen. Ze moeten die stip op de horizon weer zien, weten dat er weer kansen zijn. Dat is heel belangrijk. Ik denk dat dat er binnen nu en vijf jaar een tekort aan ondernemers ontstaat die met het bedrijf verder willen. Dat probleem is groter dan men denkt.

'Dat is ook een van de redenen om deze functie te ambiëren. Ik heb twee zoons in het bedrijf die verder willen. De jonge agrariërs moeten gemotiveerd blijven om in Nederland aan de slag te gaan. Ze moeten niet het gevoel krijgen dat ze Nederland uitgedrukt worden.'

U heeft een brede portefeuille. Is dat te behappen?

'Elke provincie heeft zijn eigen prioriteiten. Neem nu het dossier kabels en leidingen. Daar is bijvoorbeeld in Groningen en Drenthe veel meer over te doen dan in Overijssel. Maar ook is in de ene provincie de impact op de landbouwstructuur veel groter dan in de andere. Het gaat erom dat er een slimme infrastructuur wordt bedacht en de gevolgen voor de landbouw goed op geld worden gezet. De belangen van de land- en tuinbouw horen hierin ook een plaats te hebben, zoals restwarmte voor glastuinbouw.

'Er ligt echt een flinke opgave als het gaat om de energietransitie in Nederland. Er moet heel wat onder de grond. Daarbij gaat het niet alleen om kabels voor elektriciteit, maar ook om leidingen voor bijvoorbeeld waterstof. Onze rol heeft meestal betrekking op vergoedingen die de netwerkbeheerder betaalt aan boeren als zo'n tracé over hun land wordt aangelegd. En op de stikstofruimte die voor de aanleg nodig is.'

Wat vindt u van de kabinetsplannen?

'Het hoofdlijnenakkoord bevat punten waar we erkenning van het agrarisch belang voor Nederland en de boer in terugzien. Maar we hebben ook nog veel vragen. We zullen met een positieve insteek onze inbreng geven aan het nieuwe kabinet. Om er mede aan bij te dragen dat goed en evenwichtig beleid voor de agrarische sector wordt vastgesteld.'

Waar kunt u mee vooruit?

'Wat in ieder geval aanspreekt, zijn de 500 miljoen euro extra voor agrarisch natuur en landschapsbeheer (ANLb). Dat maakt dat ondernemers de ontwikkeling naar meer natuurvriendelijk ondernemen kunnen doorzetten en dit professioneel kunnen aanpakken.

ANLb is nu vaak een klus die boeren 'erbij doen'. We moeten zorgen dat dit ook meer een zelfstandig verdienmodel wordt. Maar ik ben bijvoorbeeld wel benieuwd naar de ambitie van de nieuwe minister. Blijft de ambitie van 180.000 hectare ANLb in 2030 staan? Dan zal er wellicht ook meer geld bij moeten dan nu is genoemd.

'Maar met het nieuwe aanvullende budget kan een belangrijke professionele stap worden gezet in een volwassen ANLb.'

Waar plaatst u vraagtekens?

'We plaatsen kanttekeningen bij het plan om de staat van instandhouding leidend te laten zijn voor de natuur. Dat kan misschien op termijn, maar nu nog niet. Want we weten bijvoorbeeld nu niet hoe de natuur ervoor staat. De data zijn niet op orde, er is geen werkend monitoringssysteem en geen duidelijke referentiewaarde waaraan de staat van de natuur wordt afgemeten. Dus een standaard is nog ver weg.

'Het gaat er mij erom dat je weet waar je als boer op kunt sturen. Dat is met de staat van instandhouding onduidelijk en daar heb je waarschijnlijk als boer ook geen geen invloed op.

'Bovendien is de praktijk ontstaan dat het hele natuurgebied als onvoldoende wordt beschouwd als de staat van één plantje niet in orde of onbekend is. De staat van de natuur wordt zo somberder voorgesteld dan deze in werkelijkheid is.'

Het kabinet wil de kritische depositiewaarde (KDW) uit de wet halen. Wil LTO dat ook?

'Dat de KDW uit de wet gaat is heel belangrijk. Deze is niet geschikt als omgevingswaarde, omdat het een bewegend doel is. Als de KDW uit de wet wordt gehaald, kun je een ander sturingsprincipe formuleren waarbij ondernemers weten waar ze aan toe zijn.

'Maar er is hier meer over te zeggen. We weten niet hoe groot de werkelijke depositie is in de Natura 2000-gebieden. Min of meer is iets te zeggen over de natte depositie via neerslag, maar er moet feitelijk onderzoek worden gedaan naar droge depositie. Temeer omdat dit als het grootste aandeel wordt beschouwd.

'Bij een dergelijk onderzoek gaat het alleen nog wel vijf tot zes jaar duren voor er resultaat is. Ondertussen moet ervoor worden gezorgd dat een rekenkundige ondergrens voor stikstof wordt vastgesteld. Dat betekent dat er beneden deze waarde geen wetenschappelijke onderbouwing is te geven aan stikstofwaarden die worden berekend.'

Gaat zo'n rekenkundige ondergrens er komen?

'Ik denk het wel. Dat alles maakt ook de weg vrij om PAS-melders te legaliseren. Dat zijn overigens allemaal punten die die we continu hebben benadrukt. Het geeft het idee dat er ontwikkeling mogelijk is.

'Maar ook in het hier en nu moet de vergunningverlening weer worden losgetrokken. Daarvoor zijn maatregelen nodig. Jurisprudentie laat zien er ook een vergunning wordt verleend als je voldoende zekerheid geeft dat de stikstofemissies niet toenemen.'

Verwacht u nog iets van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG)?

'LTO heeft flink wat commentaar gegeven op het ontwerp-NPLG. De vraag is hoe het nu verdergaat met de financiële middelen die voor een deel al waren vrijgemaakt voor de provinciale projecten. Het transitiefonds om dit alles te betalen is geschrapt. De ambities die er lagen om het landelijk gebied opnieuw vorm te geven en daar de landbouw een belangrijke plaats in te geven, moeten toch wel doorgaan.

'Sommige provincies stellen 'geen knaken, geen taken'. En dat begrijp ik. Maar als je niet oppast, moet de boer voor alle kosten opdraaien van de ontwikkelingen die nodig zijn in het landelijk gebied; dat we doelen krijgen die we moeten halen, maar waar geen geld tegenoverstaat.'

Zijn alle ambities van het hoofdlijnenakkoord ook haalbaar?

'Nou, de nieuwe coalitie wil zich ervoor inzetten de Natura 2000-gebieden aan te passen. Het is al gebleken dat dat erg lastig ligt in Europa. Een gebied schrappen lukt alleen als dezelfde waarde in een gebied elders beschermd gaat worden.'

Moet landbouwgrond worden beschermd?

'Ja, wij vinden van wel. We moeten voorkomen dat zomaar vruchtbare landbouwgrond wordt afgeknabbeld voor allerlei andere functies. We moeten duidelijker het belang van goede agrarische grond onder woorden brengen, zodat we daar als maatschappij verstandig mee omgaan in onze ruimtelijke plannen.

'Helaas wordt landbouwgrond nog steeds gezien als de hoofdleverancier van ruimte voor allerlei functies, zoals woningbouw en industrie. Vanuit LTO werken we aan een afwegingskader voor de omgang met deze grond. Dat willen we ook met de minister bespreken. Want het gaat om kwetsbare landbouwgrond die beschikbaar moet blijven voor de agrarische sector.'