Overijssel stimuleert eiwitteelt met versnellingsprogramma

Achtergrond Akkerbouw Job Hiddink 01 jul 2024 om 14:03uur

Eiwitgewassen hebben potentie, maar in de teelt is nog veel ruimte voor verbetering. Dat zijn de eerste ervaringen van boeren en telers die meedoen aan het Versnellingsprogramma Eiwitteelt van provincie Overijssel.

Overijssel+stimuleert+eiwitteelt+met+versnellingsprogramma

'Er zit volop muziek in de teelt van eiwitgewassen, maar de opbrengst moet omhoog om het rendabel te laten zijn', zegt Els Uijterlinde, deelnemer aan het Versnellingsprogramma Eiwitteelt en ondernemer bij Kennis & Innovatie Erve Mentink, gevestigd op een melkveebedrijf in Deurningen.

Met het Versnellingsprogramma Eiwitteelt wil de provincie de teelt en afzet van eiwitgewassen onder boeren stimuleren. De ambitie is om de plantaardige eiwitteelt en -verwerking te ontwikkelen tot volwaardige ketens met toekomst. Zes praktijknetwerken zijn aangesloten bij het programma.

Aan tafel zit naast Uijterlinde akkerbouwer Bauke van Dijk en beleidsmedewerker José Peters van provincie Overijssel. Zij geven toelichting op de eerste ervaringen van het programma, dat in 2022 startte.

Kies een gewas dat past bij je grond en afzetkanaal

Melkveehouder Els Uijterlinde en akkerbouwer Bauke van Dijk

Naast de teelt van veldbonen op hun onderzoeksbedrijf, bundelde Uijterlinde alle praktijkresultaten van Overijsselse eiwittelers van het uitdagende jaar 2023.

Opbrengstvariatie

Daaruit blijkt dat de opbrengstvariatie tussen de percelen groot was. Dat geeft ruimte tot verbetering. De 42 boeren verbouwden bij elkaar 78 hectare veldbonen, op 21 hectare een mengteelt van veldbonen met granen, 33 hectare lupine, 7 hectare erwten en 6 hectare sojabonen. Deze gewassen zijn ingezet voor zowel veevoer als humane voeding.

De gele erwten van Bauke van Dijk stonden er begin juni goed bij. Ook Els Uijterlinde zaaide dit voorjaar dit eiwitgewas. © Job Hiddink

Wat betreft de winter- en zomerveldbonen is te zien dat akkerbouwers vaak een hogere opbrengst weten te realiseren dan veehouders. De beste opbrengsten waren voor de zomerveldbonen, waar de meesten tussen de 2,5 en 4,5 ton droge stof per hectare oogstten.

Uijterlinde koos voor een mengteelt van winterveldbonen met wintertarwe. De bedoeling was om met tarwe het onkruid te onderdrukken. Omdat de tarwe werd weggevreten, besloot ze het gewas in het voorjaar door te zaaien. Daarmee doorbrak ze de bodemherbicide, wat later zorgde voor een hoge onkruiddruk.

Vergoeding per hectare

'De veldbonen groeiden best goed, maar toen ze rijp werden bleef het maar regenen. Op een zonnige en droge middag besloten we ze snel te dorsen. Dat ging goed, maar het malen en pletten viel tegen omdat de bonen toch te nat waren en er veel onkruid tussen zat', zegt de melkveehouder.

Het kostte veel werk om de bonen goed in de kuil te krijgen. 2,5 ton droge stof per hectare was de opbrengst. 'Dat moet beter', vindt Uijterlinde. '6 tot 7 ton per hectare is op onze zandgrond het potentieel.'

De achterblijvende opbrengst maakt het gewas dan ook niet rendabel. 'Deelnemers aan het programma krijgen een vergoeding van 600 euro per hectare', zegt Peters. Daarmee wil de provincie telers een duwtje in de rug geven om te gaan experimenteren met eiwitteelten.

Voordelen van eiwitgewassen

Eiwitgewassen bieden voordelen voor de biodiversiteit en bodem en dragen bij aan maatschappelijke doelen. Uijterlinde wil met veldbonen ook meer krachtvoer kunnen oogsten van eigen land. Dat lukte in 2023 goed.

'Als voedermiddel was het met 1.000 VEM en 28 procent ruw eiwit heel mooi. Met 1 kilo veldbonen kon ik een halve kilo raapschroot en een halve kilo gerst vervangen, zonder daarbij in te leveren op de voederwaarde.'

Van Dijk heeft naast akkerbouw ook legkippen. Akkerbouw staat op zijn bedrijf in Linde in dienst van het pluimvee. 'We telen tarwe en mais voor de kippen en sinds vorig jaar voor het eiwitprogramma ook gele erwten.' Dat deed hij op vier percelen. De laat gezaaide percelen gaven uiteindelijk de beste opbrengst.

'Toen de vroeg gezaaide percelen rond half augustus oogstrijp waren, was er nauwelijks een geschikt moment om droog te dorsen. Door de te natte ondergrond verliep de oogst met horten en stoten. Bij het laatste perceel was de ondergrond mooi opgedroogd en 'fietste' ik er zo overheen met de combine', geeft Van Dijk aan.

Hectarepremie

Over de gemiddelde opbrengst van 6,5 ton droge stof per hectare is hij tevreden. Volgens de teler stond het gewas er mooi bij. 'Afhankelijk van het perceel heb ik een of twee keer tegen onkruid gespoten en een keer tegen schimmels. Dat valt mee.'

Hij ziet als voordeel van de erwten dat het gewas beter tegen droogte is bestand dan veldbonen. 'Vooral zomerveldbonen komen niet tot hun recht op hoge stukken.' Ook dit voorjaar zaaide Van Dijk erwten.

De resultaten van het onderzoek in 2023 haalde Uijterlinde over de streep om ook voor dit gewas te kiezen. 'Erwten passen mogelijk beter op onze droge gronden. De hectarepremie binnen de ecoregeling van het GLB maakt het interessant om voor eiwitgewassen te kiezen, maar dit jaar hebben we vanwege de nattigheid pas laat kunnen zaaien en zal de opbrengst tegenvallen.'

Kansrijke keuze

Voor die telers die dit jaar deelnemen aan het programma hebben Uijterlinde en Van Dijk een aantal tips op basis van alle ervaringen uit 2023. 'Kies een gewas dat past bij je grond en afzetkanaal. Erwten lijken een kansrijke keuze voor peulvruchten op zand', weet Uijterlinde.

'Voor een goede perceelskeuze is het belangrijk om te kijken naar kalium- en pH-niveaus. Ook is het belangrijk prioriteit te geven aan een effectieve onkruidbestrijding.'

Van Dijk vult aan: 'Erwten zijn pH-behoeftig. Voer een bekalking uit als dat nodig is. Let daarnaast goed op aaltjesgevoeligheid en bodemziektes in je rotatie.' Tot slot bevelen ze aan voldoende kennis uit te wisselen binnen het praktijknetwerk, door bijvoorbeeld elkaars percelen regelmatig te bezoeken.

Veldbonen, lupinen, soja en erwten in zes netwerken

Telers en teeltbegeleiders werken voor het Versnellingsprogramma Eiwitteelt in provincie Overijssel samen in zes praktijknetwerken: Lekker Lupine (biologische lupine), De Nieuwe Melkboer (soja en veldbonen), Agrifirm (veldbonen), Eiwitteelt Vechtdal (veldbonen en erwten), Rouveen Bloeit (lupine) en Twentse Veldbonen (veldbonen).

In 2023 hebben 42 telers op 52 percelen op 145 hectare eiwitgewassen geteeld. 36 procent van de telers is akkerbouwer, 45 procent is melkveehouder, 17 procent is akkerbouwer en melkveehouder en 2 procent is pluimveehouder.

Door de teeltregistratie te koppelen aan de drogestofopbrengst per hectare, is een eerlijk vergelijk tussen de percelen ontstaan. Daarbij moet worden aangetekend dat er ook misoogsten zijn geweest door onkruid, storm, schimmels en verslemping.

Gele erwten

Voor wat betreft de drogestofopbrengsten werden in de gele erwten het afgelopen jaar de beste resultaten behaald: gemiddeld 5,3 ton droge stof per hectare. Op enige afstand volgen winterveldbonen met graan (3,1 ton), zomerveldbonen (2,5 ton), winterveldbonen (2,4 ton), zomerveldbonen met graan (2,14 ton), soja (2,1 ton) en lupine (2 ton).

Soja heeft met 34,8 procent het hoogste ruweiwitpercentage in het product, gevolgd door lupine (30,5 procent), zomerveldbonen (26,7 procent), erwten (24,5 procent) en winterveldbonen met graan (20 procent).

De meeste gewassen zijn bestemd voor in het melkveerantsoen. Erwten en veldbonen brengen zowel ruw eiwit als zetmeel, lupinen en soja bevatten weinig zetmeel maar hebben dus wel een hoger aandeel eiwit.