PAS-melders nog steeds tussen hoop en vrees

De Raad van State zette op 29 mei 2019 een streep door het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Van de ene op de andere dag zaten ruim drieduizend bedrijven die waren vrijgesteld van de vergunningsplicht, zonder geldige vergunning. Vijf jaar later verkeren veruit de meeste nog in onzekerheid.

PAS%2Dmelders+nog+steeds+tussen+hoop+en+vrees
© Tony Tati

Sindsdien is slechts een handvol PAS-melders volledig gelegaliseerd, blijkt uit cijfers van het ministerie van LNV. Zeven bedrijven hebben een onherroepelijke vergunning gekregen. Daarnaast is van 108 PAS-melders vast komen te staan dat ze ook nu geen vergunning nodig hebben. Voor de rest geldt dat de bedrijven uiterlijk in februari 2025 gelegaliseerd moeten zijn.

Bert Zandman, portefeuillehouder Platteland en Omgeving bij LTO Nederland, wordt vrijwel dagelijks over het PAS-besluit aangesproken. Leden vragen hem steeds wanneer de vergunningverlening op gang komt en wanneer PAS-melders worden gelegaliseerd. 'Er gaat geen gesprek voorbij of het komt aan de orde', zegt Zandman. 'Op bedrijven heerst nog steeds onzekerheid.'

De onzekerheid onder PAS-melders ziet sectormanager veehouderij Marijn Dekkers bij Rabobank ook terug in de gesprekken met klanten. 'Allemaal mensen die te goeder trouw hebben gehandeld.'

Hoe langer het duurt, hoe meer het vertrouwen afbrokkelt

Marijn Dekkers, sectormanager veehouderij bij Rabobank

Dekkers merkt dat de onzekerheid een wissel trekt op de ondernemers. Ook ziet hij dat hun vertrouwen in de overheid een flinke deuk heeft opgelopen. 'Het kabinet heeft steeds de intentie tot legalisatie gehad. Dat gaf vertrouwen. Maar hoe langer het duurt, hoe meer het vertrouwen afbrokkelt.'


Extra maatregelen nodig

Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) erkent dat de vergunningverlening moeizaam op gang komt. 'Dit komt doordat het legaliseren van PAS-meldingen alleen kan als de stikstofruimte niet nodig is voor herstel van Natura 2000-gebieden. Analyses uit 2023 tonen aan dat de uitdaging groter is dan gedacht. Extra maatregelen zijn nodig om de natuurdoelen te bereiken en stikstofruimte vrij te maken', stelt een LNV-woordvoerder.

Bovendien moet de stikstofreductie in de juiste gebieden plaatsvinden om vergunningen te kunnen verlenen, stelt de woordvoerder. In dat kader draait op Texel een pilot waarbij lokaal naar de benodigde stikstofruimte wordt gezocht voor alle PAS-melders op het eiland.


Demissionair minister Christianne van der Wal voor Natuur en Stikstof zegt dat de onzekerheid van ondernemers haar diep raakt. 'Een snelle en juridisch houdbare oplossing is het enige wat echt telt. We proberen voortdurend alle mogelijkheden en hebben onze aanpak recentelijk uitgebreid met maatwerk. Vijf jaar na de PAS-uitspraak wijst de praktijk helaas uit dat het ondanks alle inspanningen zeer uitdagend is om PAS-meldingen te legaliseren.'


Stikstofdepositie

Hoe zat het ook weer? De overheid voerde het PAS in 2015 in. Doel was de stikstofdepositie in Natura 2000-gebieden te verminderen. Op basis van de PAS werd vooruitlopend op toekomstige positieve gevolgen van maatregelen voor beschermde natuurgebieden, alvast toestemming gegeven voor activiteiten die mogelijk schadelijk zijn voor die gebieden.

Een voorbeeld is een stal die op termijn minder stikstof uitstoot door de ontwikkeling van betere luchtwassers. De Raad van State oordeelde dat dit in strijd is met Europese natuurbeschermingsregels en dat zo'n toestemming niet mag worden afgegeven.

Onder het PAS vielen ook bedrijven die geen vergunning hoefden aan te vragen, omdat de uitstoot beperkt was. Zij konden volstaan met een melding. Door de uitspraak van de Raad van State werden deze bedrijven opeens wel vergunningplichtig. De uitspraak betekende dat meer dan drieduizend bedrijven, het merendeel veehouders, per direct een vergunning nodig hadden om het bedrijf legaal voort te zetten.

De rijksoverheid en de provincies hebben via de Wet natuurbescherming vastgelegd via een 'legalisatieprogramma' te zorgen voor legalisatie. Dat moet gebeuren voor 1 maart 2025. Uit cijfers blijkt dat dit niet opschiet.


Zeven vergunningen

Bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland dienden in totaal 2.557 PAS-melders een verzoek in voor een vergunning. Eind 2023 is van deze verzoeken 92 procent (2.350) in behandeling genomen. Voor 115 PAS-meldingen (4,5 procent) is eind 2023 een oplossing gevonden. Hiervan hebben zeven PAS-melders een onherroepelijke vergunning gekregen. Van die zeven hebben zes gebruikgemaakt van ruimte uit de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen (Srv) en één PAS-melder is vergund met een passende beoordeling. Van 108 melders is vastgesteld dat ze ook nu geen vergunning nodig hebben.

Op basis van deze cijfers concludeert de Algemene Rekenkamer dat het legaliseren van PAS-melders weerbarstig is. Ten eerste is hiervoor stikstofruimte nodig uit de landelijke beëindigingsregelingen, zoals de Srv en Lbv(-plus). Ten tweede kan deze stikstofruimte pas worden gebruikt nadat de natuurdoelen zijn gewaarborgd.


Rechtszaken

Met het uitblijven van vergunningen spande Mobilisation for the Environment rechtszaken aan om provincies te dwingen tot handhaven. Dat weigerden de provincies. Zij mogen nu van de Raad van State tot medio 2025 – mits goed onderbouwd – weigeren tegen de PAS-melders op te treden.


Rabobank mag zo'n 80 procent van de PAS-melders tot klant rekenen. De bank blijft ondernemers steunen zolang het vergunningtraject loopt. 'Een nieuwe stal bouwen op basis van een PAS-melding is niet reëel, vernieuwen van een melkrobot behoort wel tot de mogelijkheden', zegt Dekkers.

'Ik vind het verontrustend dat er nog geen oplossingsrichting is', vervolgt de sectormanager veehouderij. 'Nog zorgwekkender is dat dit kan afstralen op het investeringsklimaat. Welke regelgeving kan onderuit worden gehaald en niet worden opgelost? Je moet een paar ankerpunten hebben als ondernemer om investeringen te doen, zoals consistente wetgeving. Hoe minder betrouwbaar dat is, hoe lastiger je een investering kunt doen. Nederland is juist altijd heel stabiel geweest op dit gebied.'


Vier mogelijkheden

Het kabinet onderzoekt vier mogelijkheden voor legaliseren van PAS-melders: legaliseren van de bestaande situatie, maatwerk, vrijwillige beëindiging en schadevergoeding. Een PAS-melding legaliseren blijft het uitgangspunt, benadrukt Van der Wal.

De minister erkent dat de meest gewenste vorm van legalisatie, die waar bedrijfsvoering niet hoeft te worden aangepast, ook de lastigste is. Voorwaarde is dan dat er voor extern salderen stikstofruimte beschikbaar moet zijn van een ander bedrijf, al kan dit maar in een beperkt aantal gebieden.


Bouwstenen

Zandman heeft bij de politiek bouwstenen aangedragen. Onder andere het schrappen van de kritische depositiewaarde uit de wet, zodat ondernemers kunnen sturen op emissiedoelen.

De hoop van de LTO-portefeuillehouder Platteland en Omgeving is gevestigd op het beoogde kabinet van PVV, VVD, NSC en BBB. De vier partijen hebben in het hoofdlijnenakkoord opgenomen dat er een juridisch houdbare, wetenschappelijk verantwoorde rekenkundige drempelwaarde van minimaal 1 mol per hectare per jaar moet komen. Op basis hiervan en met stikstofruimte via extern salderen, worden PAS-melders met voorrang gelegaliseerd.


Tegelijk denkt Zandman dat er meer stikstofruimte beschikbaar is om te salderen dan gedacht. 'De overheid gaat uit van oude cijfers. Sindsdien hebben boeren geïnvesteerd in emissiebeperkende maatregelen in stallen. En er zijn boeren gestopt of ze gaan stoppen. Dat is amper zichtbaar in de cijfers, dat moet in beeld komen. Ik denk dat we dan een heel eind kunnen komen, al moet de hoofdoplossing uit Den Haag komen.'



Marieke Kersten, agrarisch coach
Marieke Kersten, agrarisch coach © Marieke Kersten

'Wachten zorgt voor veel onzekerheid'


Wachten op een beslissing van overheden is uiterst frustrerend, weet agrarisch coach Marieke Kersten. 'Daar kun je op leeglopen als ondernemer.'


Kersten begeleidt veel ondernemers die zich hebben ingeschreven voor de beëindigingsregelingen Lbv en Lbv-plus. Ze ziet parallellen met de situatie van PAS-melders, omdat ook de boeren die zich voor de beëindigingsregelingen aanmelden in de wachtkamer zijn gezet. 'Zij hebben zich vorig jaar gemeld, hebben maanden gewacht op bericht of ze aan de voorwaarden voldoen en weten nu pas dat er überhaupt voldoende budget is. Nu moeten ze weer wachten op goedkeuring van de nieuwe plannen die ze hebben.'

Dat wachten doet veel met boeren, ziet de coach. 'Je schrijft je niet zomaar in voor zo'n regeling. Als ondernemer moet je keuzes maken. Insemineer ik m'n varkens wel of niet, doe ik nog een nieuwe ronde pluimvee, verleng ik contracten wel of niet? Het feit dat je niet vooruit kunt denken, zorgt voor een stuk onzekerheid.' Want ook een nieuwe bestemming voor het bedrijf is er niet zomaar, ziet Kersten. 'Er is een hele groep boeren die wil omschakelen, maar strandt op een meerkoppig overheidsmonster.'

Dat er nog maar zo weinig PAS-melders een vergunning hebben, verbaast haar dan ook niet. 'Voor de Lbv- en Lbv-plus-aanmelders kan er ook zomaar vijf jaar overheen gaan voor ze groen licht voor iets nieuws hebben.'



Femke Wiersma, landbouwgedeputeerde voor BoerBurgerBeweging in Friesland
Femke Wiersma, landbouwgedeputeerde voor BoerBurgerBeweging in Friesland © Bram Buruma

Provincies zoeken structurele oplossing


De Friese gedeputeerde Femke Wiersma (BBB, landbouw en stikstof), tevens voorzitter van de Bestuurlijke Adviescommissie Landelijk Gebied van het IPO, vindt het een schande dat PAS-melders na vijf jaar nog altijd in onzekerheid zitten. 'We zijn nu vijf jaar verder en er zijn nog maar bar weinig van deze bedrijven gelegaliseerd, er gebeurt gewoon te weinig.'


Het moet volgens Wiersma gewoon worden opgelost voor de PAS-melders. 'Wat dat betreft kijk ik uit naar het nieuwe kabinet en hoop dat het de moed heeft om mensen hoop te kunnen bieden.'

Wiersma wijst erop dat hoewel het PAS-beleid in eerste instantie een verantwoordelijkheid is van het Rijk, de provincies desondanks kijken wat zij zelf kunnen doen. 'Het frustrerende is dat wat we bedenken vaak niet blijkt te kunnen. We willen geld inzetten om stikstofrechten te kopen en aan boeren toe te kennen, maar dat botst met staatssteunregels en heeft vooral voor boeren grote risico's.'

Inmiddels zoeken de provincies een structurele oplossing om PAS-melders te legaliseren. Dat zou kunnen door in Aerius een ondergrens te hanteren waaronder extra depositie niet toe te rekenen is aan een specifiek project. 'Provincies zijn bezig om deze ondergrens juridisch goed te onderbouwen, om te voorkomen dat we bij de rechter weer nat gaan. Het is een poging om tot een oplossing te komen. Het hoeft niet de enige oplossing te zijn.'



Jack Rijlaarsdam, melkveehouder in Stompetoren
Jack Rijlaarsdam, melkveehouder in Stompetoren © John Oud

'Overheid is bang om de nek uit te steken'


Dat er in vijf jaar tijd maar zeven PAS-melders volledig gelegaliseerd zijn, is 'te triest voor woorden'. Dat zegt de Noord-Hollandse melkveehouder en LTO Noord-bestuurder Jack Rijlaarsdam. 'Bij de overheid neemt niemand z'n verantwoordelijkheid.'


Volgens Rijlaarsdam durft de overheid de nek niet uit te steken voor de PAS-melders. 'Terwijl hun stikstofemissie al in Aerius is verwerkt, door ze te legaliseren komt er niet ineens extra uitstoot.'

Rijlaarsdam wijst op de schadevergoeding die PAS-melders bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland kunnen aanvragen wanneer zij stikstofruimte kopen om zichzelf te legaliseren. Hij noemt de regeling positief maar ziet ook dat de vergoeding niet geldt voor PAS-melders die na 1 juli 2015 een activiteit hebben gemeld die al eerder begon.


Laks

'Deze mensen zijn bij het aanvragen van een bouwvergunning nooit gewezen op het benodigd zijn van een natuurvergunning, wat natuurlijk raar is. Bij mijzelf is dat wel aangegeven en ik heb die destijds dus ook aangevraagd. Maar sommige provincies zijn hierin laks geweest. Ik vrees dat deze mensen worden geslachtofferd en helemaal niet in aanmerking gaan komen voor legalisering. Ik schat in dat dit om driekwart van alle PAS-melders gaat', zegt Rijlaarsdam.

'Dat wil LNV niet communiceren, maar dit is ook in lijn met de denkwijze van de landsadvocaat. Die denkwijze blijkt ook uit de regels voor deze schadevergoeding.'

Bekijk meer over:

Lees ook

Marktprijzen

Meer marktprijzen

Laatste nieuws

Nieuwste video's

Kennispartners

Meest gelezen

Nieuw op MechanisatieMarkt.nl

Meer advertenties

Vacatures

Weer

  • Vrijdag
    6° / 0°
    85 %
  • Zaterdag
    4° / 0°
    90 %
  • Zondag
    15° / 6°
    85 %
Meer weer