Uitdagingen rond geothermie blijven groot

Achtergrond Glasgroenten Bernadette Kroon 22 apr 2024 om 06:30uur

Geothermie speelt een grote rol in de route naar een klimaatneutrale glastuinbouw in 2040. Maar al sinds dag één zijn er flinke uitdagingen. Voor een deel zijn die inmiddels opgelost, voor een deel nog niet. En nieuwe uitdagingen duiken alweer op.

Uitdagingen+rond+geothermie+blijven+groot

Verspreid over Nederland zijn inmiddels ruim twintig werkende geothermieprojecten. De meeste van die projecten bevinden zich in Noord- en Zuid-Holland. Voor de glastuinbouw liggen de grootste kansen in provincie Zuid-Holland, waar aardwarmte relatief gemakkelijk bereikbaar is en veel tuinbouwbedrijven bij elkaar liggen.

De ontwikkelingen op het gebied van geothermie voor de glastuinbouw zijn in 2007 gestart. De eerste projecten zijn aangelegd met relatief eenvoudige technieken en weinig regels. Heel anders is dat voor nieuwe projecten.

'De oudere projecten hebben vrijwel allemaal te maken met corrosie. Ofwel technische problemen die ontstaan bij het gebruik van de putten. Daar hebben we van geleerd. In nieuwe projecten passen we hoogwaardigere materialen toe', legt Hans van den Berg uit.

Wie nog niet meedoet in een project, is bijna al te laat om aan te haken

Hans van den Berg, project- en procesmanager energie, water en glastuinbouw

Van den Berg is zelfstandig project- en procesmanager energie, water en glastuinbouw. 'Nieuwe projecten zijn daarom vaak ook groter en duurder om aan te leggen. De aardwarmteputten leveren daarentegen veel meer vermogen.'

De nieuwe, grotere projecten kennen vaak ook meer belanghebbenden. 'In het verleden ging het soms om naburige glastuinders die in eigen beheer een put sloegen, zoals bij de eerste projecten in het Oostland, Westland of Agriport. Meer belanghebbenden resulteert in een langduriger ontwikkelproces.'

Bovendien zijn ook nieuwe projecten nog niet gegarandeerd technisch succesvol. 'Het faalrisico bestaat nog steeds. Er zijn diverse uitvoeringsrisico's, zoals het verliezen van boorkoppen in het boorgat en andere problemen bij het boren.'

Ondergrond is bepalend

Themaspecialist Piet Broekharst van Glastuinbouw Nederland is bekend met de twee projecten in provincie Limburg die stilliggen. 'Die twee putten werken vanuit breuken in de harde, niet-doorlaatbare ondergrond. Op dit soort breuken staat soms al spanning. Er wordt nu onderzocht of hierdoor kleine bevingen kunnen ontstaan en wat te doen als dat zo is. Hopelijk kunnen ze daarna veilig worden herstart.'

• Lees ook: Adema neemt onzekerheid over geothermie Noord-Limburg niet weg

In West-Nederland is volgens hem meer ervaring met aardwarmtewinning. Dit omdat het warme water in die regio wordt gewonnen uit een poreuze, stabiele laag zandsteen. Het water dat onder druk door de permeabele laag wordt gedrukt, veroorzaakt geen bevingen.

Eerder al is Nederland in kaart gebracht voor mijnbouw. Van die kaarten wordt bij de aanleg van geothermie gebruikgemaakt. Daaruit blijkt dat niet overal even eenvoudig aardwarmte kan worden gewonnen. Provincie Limburg is door de ondergrond bijvoorbeeld vooralsnog uitgesloten wegens bevingsrisico. Lastig is dat aardwarmtewinning enkele kilometers ten oosten in Duitsland, bij dezelfde ondergrond, wel is toegestaan.

Tekst gaat verder onder kader

Glastuinbouw Nederland ondersteunt onderzoeken en initiatieven

Glastuinbouw Nederland heeft in 2016 al een visie ontwikkeld op de warmtevoorziening van de glastuinbouwsector in de toekomst. In grote lijnen komt het erop neer dat de glastuinbouw richting 2040 (bijna) volledig af moet van het gebruik van fossiele brandstoffen voor de productie van warmte. Voor de grotere glastuinbouwclusters in Nederland is het gebruik van rest- of aardwarmte de meeste optimale vorm van klimaatneutraal verwarmen, concludeert de brancheorganisatie. Daarnaast wordt hiervan, naast energiebesparing, de grootste bijdrage verwacht voor de reductie van de CO2-emissie van de sector. Door de onderzoeken en initiatieven die er zijn te ondersteunen, wil Glastuinbouw Nederland een bijdrage leveren om de ontwikkeling naar een klimaatneutrale glastuinbouwsector in 2040 mogelijk te maken.Voor de kleinere tuinbouwclusters en de solitair gelegen bedrijven is geothermie vaak niet rendabel. Voor deze categorie bedrijven ziet de brancheorganisatie elektrificatie als de belangrijkste optie voor verduurzaming. Hiervoor werkt Glastuinbouw Nederland aan een handboek met warmtepomptoepassingen voor glastuinbouwbedrijven.

Broekharst: 'Er komen ook steeds meer regels voor geothermie. Er is een nieuwe Mijnbouwwet, waarin staat dat gebruikers meer moeten monitoren. Dit maakt geothermie duurder.' Vanuit het ministerie van Economische Zaken en Klimaat en het Staatstoezicht op de Mijnen is daarnaast regelgeving ontwikkeld voor het aanboren van de putten.

Langetermijninvestering

Ondanks de genoemde tegenslagen en hobbels heeft geothermie wel degelijk de wind mee, zowel vanuit de overheid als de glastuinbouw en andere afnemers. Het Versnellingsplan Aardwarmte van Geothermie Nederland brengt de kansen en risico's in beeld.

Van den Berg: 'Geothermie is een investering voor de langere termijn. Nu is rest- of aardwarmte veelal duurder dan warmte uit de warmtekrachtkoppeling (wkk). Maar dat gaat veranderen. Wkk wordt steeds minder rendabel door de forse toename van de productie van wind- en zonne-energie. Hierdoor daalt het aantal rendabele draaiuren de komende jaren.'

Bovendien, meldt de projectmanager, wordt verwarmen met gas onaantrekkelijk door belastingmaatregelen. 'Wie nog niet meedoet of participeert in een project, is bijna al te laat om nog aan te haken voor 2030. De huidige projecten hebben vaak een looptijd van zes tot zeven jaar. Het getuigt van een strategische keuze om zo snel mogelijk deze bronnen te onderzoeken.'

• Lees ook: Geothermie Nederland: actie nodig om aardwarmte te normaliseren

Broekharst ziet graag dat geothermie een breed draagvlak krijgt. 'De ontwikkeling van geothermie is tot nu toe vooral gekomen vanuit de glastuinbouw. De bebouwde omgeving richt zich vooral op gebruik van restwarmte. Met meer gebruikers en meer belanghebbende partijen, bereiken we een win-winsituatie waarin het systeem robuuster wordt en beter bestand is tegen eventuele tegenslagen.'

De themaspecialist stelt dat de ontwikkelingen in rap tempo doorgaan. 'We moeten daar als sector bij aanhaken en aan bijdragen. Geothermie is namelijk een essentiële schakel in de ambitie om als sector in 2040 klimaatneutraal te zijn.'

Stadsverwarming is vaak een te dure optie

Het gebruik van rest- en aardwarmte en de kosten voor de aanleg en het onderhoud van het warmtenet zijn relatief nieuwe verschijnselen in de bebouwde omgeving. Daar kunnen grote bedrijven slim op inspelen. Kleine gebruikers zijn niet bij machte om een vuist te maken tegen eventueel machtsmisbruik, omdat er nog geen regelgeving ontwikkeld is.In het nieuws komen regelmatig bewoners voorbij die bedanken voor stadsverwarming of een aansluiting op het warmtenet in hun wijk. Redenen daarvoor zijn de hoge kostprijs, de lastige aansluiting en het relatief dure gebruik ten opzichte van een eigen cv-ketel. Degenen die geen keuze hadden in hun nieuwbouwwoning, klagen ook over de kosten.Hoe zit dat? De centrale warmtevoorziening in de bebouwde omgeving is gereguleerd in de Warmtewet, waarin staat dat de prijs 'niet meer dan anders' mag zijn. Er is geen transparantie in de kosten voor het warmtenet en de warmteproductie. De markt is bijna geheel in handen van grote energieleveranciers, zoals Vattenfall en Eneco. Zij zijn voor die wijken de monopolist; je kunt immers niet voor een andere aanbieder kiezen. Er is geen prikkel om scherpe prijzen aan te bieden.