Glastuinbouw in gesprek over energietransitie

Voorzitter Adri Bom-Lemstra van Glastuinbouw Nederland trapte de BlueTerra Tuinbouw Energiedag 2024 af met de constatering dat er op Internationale Vrouwendag gelukkig ook een paar vrouwen aanwezig zijn. De zaal, tot op de laatste stoel gevuld met voornamelijk adviseurs, ambtenaren en een enkele tuinder, applaudisseerde sportief. Bom-Lemstra vervolgde haar bevlogen speech door te benadrukken dat Nederland niet zonder de glastuinbouw kan.

De transitie waar Nederland voor staat op het gebied van waterbesparing, zelfvoorziening van voedsel en het verminderen van chemische middelen is in de tuinbouw al lang geleden in gang gezet. 'Bovendien is bewezen dat het eten van groenten en de aanwezigheid van bloemen en planten goed zijn voor de gezondheid', stelt de voorzitter van de brancheorganisatie.

Keuzes maken

Adviseurs, accountants en projectmanagers werden door glastuinder Jacco Besuijen van tomatenkwekerij Schenkeveld in het Zuid-Hollandse Schipluiden meegenomen in de harde realiteit van de ondernemer. 'Uiteindelijk is er maar een persoon die de beslissing moet nemen, de ondernemer', zegt hij, terwijl hij de zaal meeneemt in de aspecten die een ondernemer moet meewegen bij het nemen van een grote beslissing op energiegebied. Denk aan financiële keuzes.

Bij Schenkeveld geloven ze in samenwerking, als onderdeel van de energietransitie. Besuijen is daarom met zijn bedrijf aangesloten bij telersvereniging Prominent en warmtecoöperatie Maasdijk, van waaruit ze rest- en aardwarmte van de huisvuilcentrale benutten.

Samenwerking is volgens Besuijen ook belangrijk omdat de media vaak vooringenomen schrijft over de glastuinbouwsector. ‘We zijn de varkensboeren van een paar jaar geleden geworden.’

Bom-Lemstra onderschreef dat eerder ook al: 'Tegenover de mooie verhalen van telers staan veel misvattingen. Hardnekkige vooroordelen bij kritische burgers en politici die te weinig oor hebben voor de ambities van de sector en te weinig oog voor wat op het gebied van energie, water, plantgezondheid en arbeid al is gerealiseerd. Dat blijft de uitdaging: de vele voorbeelden van de dynamiek en vindingrijkheid van de glastuinbouw breder en krachtiger delen.'

Te vroeg investeren

Tijdens de Energiedag refereerde Besuijen aan de Trias Energetica en concludeerde hij dat de tuinbouw aan de verkeerde kant is begonnen. De Trias Energetica omvat drie stappen: het beperken van het energiegebruik, het benutten van rest- en aardwarmte en energie zo efficiënt mogelijk benutten. Zijn conclusie is dat met de wkk stap drie al ingevuld is. 'Daardoor zijn stap één en twee niet meer zo effectief.'

De sector heeft volgens de glastuinder momenteel last van de wet op de remmende voorsprong. 'Te vroeg investeren in betere technieken rendeert niet voldoende, terwijl je bij te laat investeren ingehaald wordt door de concurrentie of maatschappij. Het is dus niet alleen een kwestie van de juiste beslissingen nemen, maar je moet deze ook precies op tijd nemen.'

Dat bevestigt consultant Robin Teeken van BlueTerra. Het bedrijf achter de organisatie van de Tuinbouw Energiedag houdt zich doorgaans bezig met specialistisch en onafhankelijk advies voor de industrie en grootzakelijke markt. De focus ligt daarbij op energiebesparing en duurzame energie.

Wkk van grote waarde

Teeken vertelt dat het gebruik van warmtekrachtkoppelingen (wkk) in de glastuinbouw van grote waarde is voor de landelijke elektriciteitsvoorziening. 'De flexibiliteit is waardevol bij het aftoppen van pieken. En vanuit de tuinbouwsector geredeneerd is de benutting van warmte en CO2 juist een plus.'

Wel ziet Teeken dat op bedrijven steeds vaker geïnformeerd wordt naar opslag van stroom en verwarming met stroom. 'E-boilers, warmtepompen en accu’s worden volop geïnstalleerd. Al staat de benutting van rest- en aardwarmte onder druk, omdat subsidies geen rekening houden met de lage referentieprijs van warmte in de glastuinbouw.'

Bij een grote sparkspread – de marge tussen de opbrengsten van de stroom opgewekt met een wkk en de kosten van het gas die nodig zijn om deze stroom op te wekken – is terugleveren op het net namelijk zo interessant dat rest- of aardwarmte benutten negatief is voor het saldo, legt Teeken de aanwezigen uit.

'Ondanks deze ontwikkelingen verwacht ik wel dat het aantal draaiuren van de wkk richting de toekomst afneemt. Op dit moment is de leveringszekerheid van wkk's nog onovertroffen voor het net en de tuinders. Daarmee blijft het voorlopig een belangrijk onderdeel van het energiesysteem', zegt Teeken.

Kansen van waterstof

De ontwikkelingen op het gebied van waterstof dragen nog weinig bij aan de realisatie van een klimaatneutrale glastuinbouw in 2040. 'Waterstof is geen duizenddingendoekje. Waterstof is een explosieve energiedrager. Het transport en de opslag vraagt om speciale installaties', vertelt consultant Jeroen Buunk van BlueTerra.

'Waterstof kan gebruikt worden om opgewekte duurzame stroom op te slaan en zo het elektriciteitsnet te ontzien', legt hij uit. Verder vertelt Buunk dat wkk’s op waterstof technisch al mogelijk zijn, maar dat de politiek op dit moment vooral kijkt naar de ombouw van grote gascentrales naar waterstof. 'Daarom roep ik tuinders op om zich aan te sluiten bij pilotprojecten en om hun input te leveren op het beleid.'

Provincie Noord-Holland heeft in juni 2023 de status 'hydrogen valley' gekregen. Hierdoor is extra Europees geld beschikbaar voor grote waterstofprojecten. Uitdaging bij waterstof is volgens Buunk dat de problemen bij ondernemers vaak praktisch zijn. 'Denk aan vergunningen, opleidingen voor het personeel, financiering en verzekering.'

De meeste kansen ziet de BlueTerra-consultant in de combinatie van waterstof en zelf opwekken van elektriciteit met zonnepanelen of kleine windmolens. 'Maar zonder subsidie zijn dergelijke investeringen niet praktijkrijp', besluit Buunk.