Nee-stem bij natuurwet is 'politiek ongeluk’ en mogelijk obstakel bij oplossen mestprobleem

Het debat van donderdagavond 28 maart kwam een beetje als mosterd na de maaltijd. Op dinsdag 5 maart nam de Tweede Kamer al een motie van BBB en NSC aan die het kabinet vroeg tegen de natuurherstelverordening te stemmen en daarbij te proberen met andere lidstaten een blokkerende minderheid te vormen.

In het verzamelen van meer tegenstemmen slaagde demissionair minister Christianne van der Wal voor Natuur en Stikstof. Onder meer Finland en Hongarije sloegen aan het twijfelen. Daarmee diende zich in Brussel een blokkerende minderheid aan voor de wet. Onder die druk besloot EU-voorzitter België de stemming over de natuurherstelverordening van de Europese stemagenda te halen.

Ondanks dat besluit van vrijdag 22 maart boog de Kamer zich toch nog een keer over een natuurwet die er voorlopig niet komt. Er bleek nog genoeg munitie voor een inhoudelijk en op momenten pittig debat.

De wet was op verzoek van Nederland op diverse punten aangepast. Zo was het verslechteringsverbod vervangen door een inspanningsverplichting en is het na aanpassing mogelijk om natuurgebieden onderling te verruilen om economische of maatschappelijke knelpunten te voorkomen. Dat het kabinet alsnog besloot tot een tegenstem 'is een groot ongeluk', zegt vertrekkend Kamerlid Tjeerd de Groot (D66).

In eigen voet geschoten

De Groot feliciteerde Kamerlid Cor Pierik (BBB) met de succesvolle campagne tegen de wet, maar claimt dat de partij zichzelf en de boeren in de voet heeft geschoten. 'Want we hebben in Europa nogal wat te wensen. Er komt een groot probleem aan met de derogatie. Maar we zijn maandag 18 maart echt afgedroogd. Negentien lidstaten hebben Nederland de mantel uitgeveegd. De Eurocommissaris is woest. We hebben alle goodwill verloren, want de minister was al tegemoetgekomen. En dan is het gebruikelijk dat je gewoon akkoord gaat, want zo gaat dat in Europa.'

Ook GroenLinks-PvdA en ChristenUnie zien een verzwakking van de Nederlandse onderhandelingspositie in Brussel. 'Er wordt in alle debatten die wij voeren steeds tegen de ministers gezegd: ga naar Europa, ga de derogatie weer terugbrengen. Ga ervoor zorgen dat de doelen verzwakt worden. En dan tegelijkertijd jezelf presenteren als een onbetrouwbare partner. Daar moet je straks de prijs voor betalen', zegt Laura Bromet (GroenLinks-PvdA).

'Wat zijn de consequenties voor andere resultaten die in de slipstream van de onderhandelingen zijn bereikt of nog moesten worden bereikt? Denk aan derogatie. Een soepele omgang met de afbouw kunnen we nu helemaal op onze buik schrijven, toch?', vraagt Pieter Grinwis (CU) zich af.

Onhaalbaar en onbetaalbaar

Pierik pareerde de kritiek van D66. Volgens hem blijkt uit de impactanalyse van de natuurherstelwet dat het 'onhaalbaar en onbetaalbaar' zou zijn om dit extra pakket bovenop alle bestaande maatregelen te leggen. 'De Groot weet ook dat op dit moment veel boerenbedrijven aan de rand van de afgrond staan. Er liggen enorme mestproblemen. Als de natuurherstelwet daar ook nog eens overheen zou komen, wordt het een heel ingewikkeld verhaal om het de boeren nog te laten meebeleven.'

Uit de impactanalyse blijkt niet precies hoeveel extra grond er naar natuur zou gaan. Daarom was de landbouweconoom van BBB zelf gaan rekenen. Hij kwam uit op een ruwe schatting van 450.000 hectare landbouwgrond waarop meer natuurontwikkeling zou moeten plaatsvinden, al dan niet in combinatie met natuurinclusieve landbouw. 'Toch zou de wet een extra impuls moeten geven aan de voedselzekerheid. Hoe is deze krimp daarmee te rijmen?'

Volgens Pierik zijn er binnen bestaande regelingen mogelijkheden om meer natuur te realiseren op het platteland, maar stuiten agrariërs op wachtlijsten. 'Boeren willen graag meer grond in het agrarisch natuurbeheer stoppen, maar die krijgen gewoon 'nee' te horen omdat er onvoldoende budget is.'

VVD in de verdediging

De motie van BBB en NSC die het kabinet verzocht in Brussel tegen de natuurverordening te stemmen, haalde een meerderheid dankzij steun van PVV en VVD. Vooral Thom van Campen (VVD) moest zich daarvoor verdedigen. Want er was toch aan veel bezwaren van de liberalen tegemoetgekomen?

Ondanks die versoepelingen behoudt de VVD grote bezwaren tegen de verordening. Vooral een verdere juridificering van het natuurbeleid staat de partij, en NSC, tegen. 'Een stijgende trend op het gebied van biodiversiteit was noodzakelijk en verplicht. We moeten eerlijk zijn: daar kunnen we op dit moment als Nederland niet aan voldoen.'

Van Campen is ook van mening dat er in de maatschappij te weinig draagvlak is voor een nog verdere aanscherping van de natuurdoelen. Hij verwijst naar het plan voor de stikstofaanpak en natuurherstel met daaronder het transitiefonds van 25 miljard euro uit het regeerakkoord van het demissionaire kabinet.

'We zagen hoe zelfs die aanpak al tot enorm veel polarisatie en weerstand in de samenleving leidde. Het was dus al lastig om met de voorgestelde aanpak aan de oude verplichtingen te voldoen. Laat staan dat we bovenop die oude ook nog nieuwe verplichtingen zouden moeten nakomen', aldus de VVD'er.

Vrees voor herhaling

Ook NSC vreest voor een herhaling van de problemen die Nederland nog altijd heeft met de uit 1979 en 1992 stammende Vogel- en Habitatrichtlijn. Rosanne Hertzberger (NSC): 'Zo zijn we in het stikstofmoeras terechtgekomen. We willen niet dat activistische organisaties weer voortdurend naar de rechter stappen. Met het Nationaal Programma Landelijk Gebied halen we al niet alle doelen voor 2030. Als we daar bovenop beloften doen die we toch gaan breken is ook geen goede politiek'

In haar beantwoording ging minister Van der Wal niet in op de stelling van sommige partijen dat de Nederlandse tegenstem problemen kan opleveren bij de gesprekken over een nieuwe derogatie. Wel erkende ze dat de Nederlandse keuze om, ondanks de bezwaren, aanvankelijk wel voor te stemmen voortkwam uit strategische overwegingen.

'Alles overwegende hebben wij toch gezegd: wij stemmen voor, gezien de strategische positie en het belang daarvan, ook voor andere dossiers. Dan noem ik bijvoorbeeld de bodemverordening die eraan komt. Dan wil je die positie behouden'

Niet definitief van de baan

Naar aanleiding van de BBB/NSC-motie was het kabinet van plan alsnog tegen te stemmen. Dat moment is echter niet gekomen, omdat EU-voorzitter België het voorstel van de stemlijst haalde. 'Een ongebruikelijke zet', aldus Van der Wal, die voor de tegenstanders van de verordening een nadeel kan zijn, omdat een natuurherstelwet daarmee niet definitief van de baan is.

Was het voorstel in stemming gebracht en weggestemd, dan was het van tafel geweest. Nu ligt het dossier in de ijskast en daar kan de Europese Commissie het ieder moment uithalen. Van der Wal wees er op dat onder veel lidstaten een groot enthousiasme is voor de natuurherstelverordening De blokkerende minderheid is zeer klein, bij een draai van een van die landen is er een meerderheid.

Van der Wal verwacht overigens niet dat er voor de Europese verkiezingen in juni een nieuw voorstel voor een natuurverordening komt. 'Het is echt volstrekt onduidelijk welk proces het Belgische voorzitterschap gaat inrichten. Op dit moment zijn onderhandelingen helemaal niet aan de orde. We weten niet eens of die gaan plaatsvinden'

Laatste optreden Tjeerd de Groot

Het debat van donderdagavond was het laatste optreden van Tjeerd de Groot (D66) in de Tweede Kamer. Hij verloor naar de verkiezingen zijn zetel, maar bleef tijdelijk aan vanwege het zwangerschapsverlof van D66-Kamerlid Ilana Rooderkerk.

De bij boeren zeer omstreden parlementariër kreeg van collega's in de landbouwcommissie veel lof toegezwaaid. Al memoreerde diverse Kamerleden ook 'stevige botsingen' en de colleges die De Groot vanachter het spreekgestoelte placht te geven. Ook Van der Wal herkende dat laatste. 'Met name in de beginfase van het ministerschap heb ik nog aardig wat van u opgestoken.'