Rondeel 'ideale huisvesting' voor kippen, met of zonder ophokplicht

'Van welke kant je dit bouwwerk verder ook bekijkt, steeds zie je kippen tussen groene struiken en boompjes. Het zonlicht valt in strepen door het dak heen. Precies in die banen licht liggen kippen behaaglijk te stofbaden. Andere kippen scharrelen rond: beneden of boven op de rust-, voer- en eilegruimte, die tegen de centrale middenruimte van het gebouw is gelegen.'

Zo is het Rondeel begin 21ste eeuw uitgedacht en beschreven. Vertegenwoordigers van Wageningen University & Research, (Z)LTO, de Dierenbescherming en de pluimveesector trokken twee jaar samen op in het project 'Houden van hennen'. Ze kregen daarbij steun vanuit het programma 'Verantwoorde Veehouderij' van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.

Twee stalsystemen

In februari 2004 volgde een ontwerpdag waarbij 'kippengeluk, burgerwensen en boerenbelangen' werden gecombineerd in twee stalsystemen voor ieder 30.000 leghennen: de Plantage, die in Lunteren is gebouwd en het Rondeel, dat verder is ontwikkeld en al vijftien jaar draait.

Net na de millenniumwisseling waren de zorgen om vogelgriep groot. In 2003 overleed een dierenarts die besmet was met het virus.

Veel uitdagingen

De pluimveesector stond in die jaren voor veel uitdagingen. Zo zwol het maatschappelijk verzet tegen het commercieel houden van dieren aan, vooral in de intensieve veehouderij. Het verbod op de legbatterij doemde op. Het snavelkappen, de veelgebruikte behandeling om pikkerij te voorkomen, leidde tot opspraak en werd uiteindelijk verboden.

'Het was destijds een revolutionaire gedachte om niet alleen naar de wensen van de pluimveehouder te kijken, maar ook naar alle behoeftes van het dier, herinnert Bram Bos zich. Hij was vanuit Wageningen University & Research nauw betrokken bij het project.

'We zijn uitgelachen, mede omdat we een stalsysteem bedachten met veel meer ruimte voor de kippen waardoor het veel duurder zou worden dan de gangbare systemen. Maar we mogen trots zijn op het resultaat: door het ontwerpen van Rondeel begon het denken over dierlijke productiesystemen te kantelen', blikt de onderzoeker terug.

Beter Leven-Keurmerk

Het houderijsysteem is door de Dierenbescherming wat betreft dierenwelzijn gelijkgeschakeld met biologisch. De buitenruimte kan op basis van de weersomstandigheden en de huidige vogelgriep worden afgeschermd. Dus prijkt op een doosje Rondeeleieren het Beter Leven-keurmerk met drie sterren.

Bos: 'Het hoge welzijnsniveau hebben we met wetenschappelijk onderzoek kunnen aantonen. Daarmee is tegelijkertijd de basis gelegd voor andere diervriendelijke concepten in de markt.'

Nederland telt vier stallen volgens het Rondeelprincipe. Drie stallen leveren ook volgens het concept eieren exclusief aan Albert Heijn. 'Als je vandaag opnieuw zou beginnen met het commercieel houden van pluimvee, zou je uitkomen op Rondeel', vindt directeur Peter Koelewijn van de afzetorganisatie Rondeel, die is gehuisvest op de Venco Campus in het Brabantse Eersel.

Wisseling van kippen

Koelewijn zou graag zes stallen hebben binnen het Rondeelconcept om bijvoorbeeld de wisseling van de kippen beter op te kunnen vangen. Maar een substantiële groei lijkt verder weg dan ooit. 'We hebben gesprekken gehad met investeerders en contracten getekend voor uitbreiding. Maar we krijgen in Nederland en omringende landen geen vergunning geregeld. Dat frustreert, op z'n zachtst gezegd.'

Dus ligt de focus nu op ontwikkelingen op het gebied van dierenwelzijn in de keten. 'Zelf vergelijk ik het met een racewagen: we gaan nooit groot worden in productie, maar we rijden al onze races en zijn toonaangevend in de sector op het gebied van dierenwelzijn en maatschappelijke acceptatie. Rondeel geeft eigenlijk een blik op de toekomst, in Nederland en in het buitenland, dat vaak nog ver achterloopt in dierenwelzijn', stelt de directeur.

In 2022 is begonnen met on-farm hatching: de kuikens komen uit in de opfokstal. 'Het grote voordeel is dat wanneer ze eraan toe zijn, toegang hebben tot water en voer en al kunnen scharrelen in het strooisel', zegt Koelewijn. Bij leghennen is de werkwijze een noviteit. Bij vleeskuikens wordt deze al langer toegepast.

Eendagshaantjes doden

Door de opkomst van regelgeving voor eendagshaantjes doden en het verbod daarop in Duitsland sinds 1 januari 2022 worden technieken voor geslachtsbepaling ingezet. 'Met hightech MRI-beeldtechnieken kan het geslacht in broedeieren tot 98 procent nauwkeurigheid worden bepaald en dat zonder in het ei te komen', legt de directeur van Rondeel uit. De enkele haantjes uit de opfokstal gaan naar de Rondeelstallen.

'Of het nu gaat om de voerprijs koppelen aan de afzetprijs, pikkerij tegengaan, de ontwikkeling van overdekte buitenverblijven (wintertuinen) of geslachtsbepaling, Rondeel heeft op z'n minst een bijdrage geleverd aan belangrijke ontwikkelingen in de afgelopen vijftien jaar', benadrukt Koelewijn.

Ecologische voetafdruk

Een van de aandachtspunten voor de toekomst is de ecologische voetafdruk van het ei verkleinen, bijvoorbeeld door reststromen beter te benutten of insecten te voeren.

Bos ziet dat de focus bij Rondeel vergeleken met een concept als Kipster meer op dierenwelzijn ligt en minder op de reductie van fijnstof- en ammoniakemissies en circulariteit. Daarnaast ziet hij dat de markt voor diervriendelijke concepten beperkt is, zeker internationaal.

'We zijn allemaal gehouden aan de economische werkelijkheid van ons voedselsysteem en die staat op dit moment verdere groei in de weg', merkt de onderzoeker op.

Stofbadhuis

Vanuit Wageningen University & Research is de focus verschoven van volledig nieuwe stallen naar gangbare houderijsystemen verbeteren. Een van de resultaten is de mestschuifel in combinatie met het stofbadhuis. De mestschuifel zorgt voor het snel verwijderen van de mest uit de kippenstal, het stofbadhuis is een aparte ruimte met een dikke laag materiaal waarin leghennen kunnen stofbaden. 'Dit dringt de emissies vanuit de stal terug en draagt bij aan dierenwelzijn en diergezondheid', concludeert Bos.

Jan van Wijk bestiert sinds 2021 de Rondeelstal in het Gelderse Ewijk. Samen met zijn vrouw Heleen combineert hij de opfok van geiten met het houden van 36.000 leghennen en enkele tientallen hanen. De stal is eigendom van afzetorganisatie Rondeel. Of de ondernemer in de toekomst de Rondeelstal over wil nemen, weet hij nog niet.

Beter beschermd

Wie nu in Ewijk langs de nachthokken en overdekte rennen zou lopen, ziet een mix van koppels met en zonder hanen. 'Ik ben positief over de komst van hanen in de stal', zegt Van Wijk. 'De hennen zonder hanen zijn over het algemeen iets onrustiger en schrikachtiger. Blijkbaar voelen de hennen zich beter beschermd met hanen om zich heen.'

Volgens de ondernemer zijn veel werkzaamheden, zoals de strooisellaag verwijderen, deels geautomatiseerd, maar zijn standaardoplossingen in een ronde stal lastiger te implementeren.

De Gelderse veehouder roemt de ruimte die de kippen hebben en de keuzes die ze jaarrond kunnen maken voor het nacht- of dagverblijf of de buitenlucht. 'Dankzij de uitschuifbare overkapping hoef ik de dieren niet op te hokken. Als de huidige ophokplicht voorbij is, kunnen de dieren weer volledig buiten scharrelen.'