Zoetwaterboeren nemen heft in eigen hand

Het project 'Zoetwaterboeren' richt zich op de beschikbaarheid van voldoende zoetwater voor boeren en tuinders in de Kop van Noord-Holland. 'Vanwege klimaatverandering hebben we te maken met zowel verdroging als wateroverlast', zegt Jan Broos van adviesbureau Broos Water, projectleider samen met Pieter Vlaar van agrarisch onderzoekscentrum Vertify.

'Bovendien bedreigt zoutwater dat vanuit onderlagen naar boven komt de kwaliteit van het grondwater', vervolg Broos.

Zelfvoorzienend

De projectleider legt uit dat het project 'Zoetwaterboeren' zich vooral richt op akkerbouwers en vollegrondsgroentetelers. Zij zouden op termijn graag zelf willen voorzien in hun zoetwaterbehoefte en het project onderzoekt wat daarvoor de mogelijkheden zijn.

Het akkerbouwbedrijf van Klaas Schenk in Anna Paulowna, Hoeve Lotmeer, dient als onderzoeks- en expertisecentrum voor het project. Schenk heeft in 2020 al stappen gezet naar hoogwaardiger en vitaler aardappelpootgoed door precisiesturing op water en voeding.

Buffersilo

Dat is niet zo gemakkelijk, omdat de boerderij op 3 kilometer afstand van de Waddenzee ligt, aan het einde van de zoetwatervoorziening van Hoogheemraadschap Holland Noorderkwartier. Dit houdt in dat Schenk bij grote droogte en een lage waterstand in het IJsselmeer als eerste geen vers zoetwater meer ontvangt. Daarom heeft hij twee grondwaterbronnen en een buffersilo voor de opslag van regenwater.

Zijn ervaringen zijn sinds 2022 onderdeel van het project 'Zoetwaterboeren', dat daarnaast plannen omvat voor de aanleg en monitoring van slimme stuwen, innovatieve peilgestuurde drainage, ondergrondse infiltratie en druppelirrigatie.

Dikke kleilagen

Broos legt uit dat het doel is om in periodes met veel neerslag zoveel mogelijk water beschikbaar te houden voor het groeiseizoen. Opslag van water gaat bij Hoeve Lotmeer onder andere plaatsvinden tussen dikke kleilagen op 3 en 10 meter diepte om in tijden van waterbehoefte op te kunnen pompen voor irrigatie.

Data van onder andere kennisinstituut in water en ondergrond Deltares en Wageningen University & Research helpen om het zoete water zo effectief mogelijke te benutten.

Nutriënten

Een ander onderdeel van het project betreft de nutriënten in het opgeslagen water. Agronoom Arjan Mager van Vertify: 'We kijken in eerste instantie naar de invloed van het vochtniveau in de bodem op de beschikbaarheid en opname van voedingsstoffen.'

Het onderzoek betreft niet alleen de nutriënten die gewassen in het groeiseizoen opnemen, maar ook wat er aan voedingsstoffen in de grond zit op dieptes van 30, 60 en 90 centimeter.

Vier testblokken

Om verschillende omstandigheden met elkaar te kunnen vergelijken, zijn op acht bouwblokken van 30 bij 30 meter op Hoeve Lotmeer vier testblokken van 15 bij 15 meter aangelegd, waarvan er twee braak liggen en twee wel beteeld, maar niet bemest zijn. Dat laatste is volgens Mager belangrijk, omdat een gewas het dan moet doen met wat de bodem kan leveren.

De onderzoekers nemen bij het begin van het groeiseizoen, kort na de oogst en voor de winter grondmonsters op de drie dieptes en meten wat het gehalte aan onder andere stikstof, fosfor, zouten en sporenelementen als mangaan en borium is.

Volgens de agronoom is er best wat bekend over de gehalten in het geoogste product van verschillende gewassen, maar weinig actuele informatie over de nutriëntenopname gedurende het groeiseizoen.

Bij de oogst blijven bij sommige gewassen behoorlijke hoeveelheden voedingsstoffen in de oogstresten op het land achter en daarover is nog minder bekend. 'We meten daarom vanaf het begin van het groeiseizoen tot en met de oogst de totale nutriëntenopname van de verschillende gewassen', zegt Mager.

Andere omstandigheden

Volgens de agronoom zijn de omstandigheden de afgelopen decennia veranderd. Uit metingen blijkt bijvoorbeeld dat consumptieaardappelen rond 1990 160 tot 170 kilo stikstof per hectare opnamen, terwijl dat nu vaak meer dan 300 kilo per hectare is.

Dit geldt niet voor het pootgoed op Hoeve Lotmeer, maar dergelijke ontwikkelingen zijn wel de reden dat de mineralenkringloop vanaf het begin mee is genomen in het project 'Zoetwaterboeren'.

Analyse

Vertify is nu bezig met de analyse over 2023. 'We hebben leuke resultaten en hopen met onze aanpak beter te kunnen sturen op een integrale benutting van alle in het teeltproces aanwezige voedingsstoffen, waardoor in het seizoen alleen aanvullende bemesting plaatsvindt als dit ook daadwerkelijk nodig is.'

Broos schetst dat ook in andere regio's projecten lopen om de zoetwatervoorziening veilig te stellen en dat zij onderling kennis uitwisselen. 'Maar het sterke punt in de Oostpolder bij Anna Paulowna is de praktijkcomponent die erin verweven zit. Klaas Schenk runt zijn eigen bedrijf en wij liften mee met wat hij tegenkomt en andersom. Juist die synergie levert mooie resultaten op.'