Bestuursvoorzitter Vitens: ‘Schaarste zorgt voor spanning, terwijl we elkaar nodig hebben’

Vitens voorziet een kleine zes miljoen huishoudens in vijf provincies van drinkwater. Het bedrijf maakt zich al jaren ernstige zorgen over de leveringszekerheid. In het pinksterweekend van 2020 gaat het bijna mis. Het is een van de eerste warme dagen in het eerste coronajaar en het drinkwaterverbruik is in Overijssel en Gelderland anderhalf keer groter dan normaal. De waterreserves slinken snel.

Allemaal op de huidige voet doorgaan, kan gewoon niet meer. Dat is de realiteit

Jelle Hannema, Vitens-bestuursvoorzitter

Even lijkt Vitens genoodzaakt om de druk van de leidingen te halen, maar het loopt met een sisser af. 'Het geeft aan hoe nijpend de situatie is, met name in het oosten van ons land', blikt Hannema terug. 'Ik heb die nacht niet geslapen.'

Na een aantal gortdroge jaren regent het dit jaar volop. Zijn de problemen verleden tijd?

'Dit jaar gaat het goed, maar over de komende jaren ben ik bezorgd. Door klimaatverandering zien we veel vaker droogte in de zomer. In de wintermaanden valt volop regen, maar dat water wordt te snel afgevoerd. We hebben door een tekort aan beschikbare winvergunningen bovendien weinig reservecapaciteit drinkwater in ons systeem.

'Daarnaast zijn er plannen om in het oosten van het land nog eens een miljoen huizen te gaan bouwen en die moeten allemaal worden aangesloten op het drinkwaternet. We moeten ons voorbereiden op een toekomst waarin we zuinig met ons drinkwater om moeten gaan.'

Boeren in en rond waterwingebieden hebben droogteschade. Hoe komt Vitens hen tegemoet?

'De onafhankelijke AdviesCommissie Schade Grondwater beoordeelt alle claims en wij keren droogteschade uit. Dat gaat in het hele verzorgingsgebied om 2,5 tot 5 miljoen euro per jaar. Soms vind ik het toegewezen schadebedrag royaal, maar we betalen alles keurig. In overleg met boeren hebben we ook besloten om de schade zo snel mogelijk per jaar uit te keren in plaats van een gemiddeld schadebedrag uitkeren over een langere periode. Dan heeft een boer het geld op zak om na een tegenvallende oogst door droogte in het najaar makkelijk ruwvoer aan te kopen.'

De nieuwe Stichting Droogteschade Waterwinning zegt deze maand alle drinkwaterbedrijven te dagvaarden voor een miljoenenschade bij boeren en tuinders. Wat is uw reactie hierop?

'Officieel weten wij niks en kan ik dus niet reageren. Laat ik dit zeggen: massaclaims draaien vaak uit op een slepende rechtszaak die vooral via de media wordt uitgevochten. Wij houden ons gewoon aan onze wettelijke taken en plichten.'

In waterwingebied Het Klooster in de Achterhoek gaat Vitens al jaren de droogte samen met boeren te lijf. Wat is het resultaat?

'Nadat de emoties eerst hoog opliepen, hebben we steeds meer begrip gekregen voor elkaars standpunten. We zien dat elke partij in dit gebied een puzzelstukje vormt naar de oplossing waarin we water als schaars goed kunnen aanwenden. Er vindt een gebiedsproces plaats met alle grondeigenaren, waterschap en gemeente.

'We willen de waterbalans herstellen. Een van de maatregelen is om in 2050 de jaarlijkse winning bijna te halveren. Boeren, natuurorganisaties en landgoedeigenaren kunnen water op hun land vasthouden. Ze kunnen ook maatregelen nemen om de kwaliteit van het grondwater te verbeteren. Vitens wil graag samen met alle betrokkenen aan de slag gaan om dit te kunnen realiseren.

'Minderen is voor ons allemaal eigenlijk het devies. We moeten met elkaar goed blijven kijken wat gezien het beschikbare water in een gebied wel of juist niet meer kan.'

Vitens gaat de komende decennia nieuwe bronnen aanboren. Waar gaan die komen?

'We kijken naar een heel gebied rond de IJssel tussen Arnhem en Doesburg waar we zoet oppervlaktewater, bijvoorbeeld via oeverfiltratie, bruikbaar willen maken voor drinkwater. We kijken ook naar Zuidoost-Friesland, Regio Rivierenland en de Veluwe. Dat betekent dat we transportleidingen nodig hebben naar het oosten van ons gebied.

'Het is trouwens niet zo dat elke waterwinning effect heeft op het maaiveld, zeker niet als water uit hele diepe grondwaterbronnen komt of als we oppervlaktewater en hemelwater beter kunnen benutten via innovaties. Daar zijn we volop mee aan de slag.'

Wat zijn de verdere ambities?

'Het huidige drinkwatersysteem hebben we de afgelopen 140 jaar opgebouwd. In een masterplan hebben we gekeken wat de komende tientallen jaren nodig is. Want de watertransitie is echt een weg van de lange adem. We willen bovendien dat in 2030 elke druppel duurzaam gewonnen, gezuiverd, geleverd en verbruikt wordt. Dat betekent onder andere dat we naast nieuwe winlocaties en bronnen, een nieuw en veerkrachtig transportsysteem voor drinkwater nodig hebben.'

Wat betekent dit voor boeren en tuinders?

'Schaarste zet spanning op de onderlinge relaties, terwijl we elkaar juist nodig hebben. We willen in harmonie werken met organisaties waarin boeren en tuinders zijn vertegenwoordigd, en met terreinbeheerders. Zo staan we als buren niet tegenover, maar naast boeren, om ons te verhouden tot de nieuwe realiteit.

'Niemand zit te wachten op droogteschade, dus we hebben een gezamenlijk belang om dat tegen te gaan. Dat betekent met name meer water vasthouden. En we moeten gebieden gaan vernatten, wat weer gevolgen kan hebben voor de land- en tuinbouw.

'Boeren en tuinders komen voor de vraag te staan wat een toekomstbestendige bedrijfsvoering is. Allemaal op de huidige voet doorgaan, kan gewoon niet meer. Dat is de onvermijdelijke, indringende realiteit.'