Gebiedsofferte draait om meer dan geld

Achtergrond Friesland Ida Hylkema 11 dec 2023 om 06:30uur

Langjarige doelgerichte beheercontracten, een vergoeding voor stalaanpassingen, compensatie voor afwaardering van grond en gericht predatiebeheer. Het zijn enkele ingrediënten van de gebiedsofferte weidevogelbeheer in Midden-Friesland.

Het gebied Aldeboarn-De Deelen Noord is een veenweidegebied van circa 2.800 hectare. Het ligt zuidelijk van het natuurgebied De Alde Feanen, oostelijk van Grou en Akkrum en noordelijk van Aldeboarn. Het is aangewezen als kansrijk gebied voor het Aanvalsplan Grutto, omdat er al een robuust weidevogelgebied ligt en er interesse is bij boeren om hierbij aan te haken.

Hierdoor kan een areaal van ruim 900 hectare weidevogelland worden gerealiseerd, volgens de voorwaarden van het Aanvalsplan Grutto. Dit is een mozaïek van landerijen dat is ingericht voor weidevogelbeheer met een kern van zo’n 200 hectare. Voorwaarden zijn onder meer een hoog waterpeil, gebiedsgerichte predatorenaanpak en een coördinator voor het mozaïekbeheer.

De gebiedsofferte is opgesteld door een kleine dertig boeren in het gebied. ‘Dit is wat ze aan maatregelen en financiële steun nodig hebben om van Aldeboarn-De Deelen Noord een robuust weidevogelgebied te maken’, staat in het voorwoord. ‘Het initiatief om deze gebiedsofferte te maken komt uit het gebied zelf en is niet van bovenaf opgelegd’, benadrukt projectleider Lenneke Büller. ‘Het is gebaseerd op gesprekken met boeren.’

We hebben zekerheid voor de langere termijn nodig om hier verder te kunnen

Jan de Boer, melkveehouder in Aldeboarn-De Deelen Noord

Voor zover bekend is het de eerste concrete offerte die voor het Aanvalsplan Grutto is gemaakt.

Niet-productieve investering

Uit de gesprekken kwam uiteindelijk een offertebedrag van 56 miljoen euro tot 2045. Dit geld is onder andere nodig voor langjarig beheer, afwaardering van grond en aanpassing van stallen. ‘Het Aanvalsplan gaat uit van het gebruik van meer ruige mest. Daarvoor moeten boeren hun stal aanpassen. Deze aanpassing levert geen extra productie van melk of vlees op, maar is puur bedoeld voor de weidevogels. Wij vinden dat deze ‘niet-productieve investering’ moet worden vergoed’, legt Jitze Peenstra uit.

Peenstra heeft een extensief, biologisch vleesveebedrijf en heeft samen met twee andere bedrijven het kerngebied van 200 hectare weidevogelland in beheer. Daarnaast is hij algemeen coördinator van Gebiedscoöperatie It Lege Midden.

Voorwaarden

De offerte draait om meer dan geld. Het gaat ook om de voorwaarden waardoor de boeren zich meer op weidevogelbeheer kunnen richten. ‘Zoals langjarige beheercontracten’, zegt melkveehouder Jan de Boer. Hij zit namens de boeren in de gebiedscommissie. ‘Het hele gebied is al extensief en er wordt al veel aan weidevogelbeheer gedaan, maar we hebben behoefte aan zekerheid voor de langere termijn. Ook als je niet je hele bedrijf omgooit.’

Peenstra: ‘We zetten in op beheercontracten van achttien jaar. Daar is bij de besprekingen over het Landbouwakkoord ook al over gesproken. Maar dan moet er wel geld voor worden vastgelegd.’

Tekst gaat verder onder het kader.

Gebiedsgerichte aanpak

In het gebied Aldeboarn-De Deelen is al sinds eind 2016 een gebiedsproces ‘van onderop’ gaande. In het voorjaar van 2021 heeft Gedeputeerde Staten een gebiedscommissie geïnstalleerd met daarin de gemeenten, boeren, natuurbeschermers, dorpsbelangen en recreatieondernemers. Doel is een plan te ontwikkelen waarin opgaven op het gebied van water, klimaat en natuur gerealiseerd worden. Inzet van het gebied zelf is om de vitaliteit, kwaliteit en identiteit van Aldeboarn-De Deelen te versterken.In het Veenweideprogramma 2021-2030 van Provincie Friesland en Waterschap Friesland is het gebied aangemerkt als ontwikkelgebied. Dat betekent dat er wordt toegewerkt naar een gebiedsplan en ‘schop in de grond’. De doelen van het Veenweideprogramma zijn het beperken van de bodemdaling en CO2-uitstoot, het realiseren van een robuust en klimaatbestendig watersysteem en toekomstperspectief voor de boeren.Met het oog op dit laatste is de Compensatie Systematiek Veenweiden ontwikkeld. Deze gaat uit van compensatie van inkomen en vermogen als gevolg van peilverhoging. De vermogensschade wordt gecompenseerd in geld en/of grond.

Een andere voorwaarde is flexibel beheer. Niet meer het strikte ‘kalenderbeheer’ met uitgestelde maaidata, maar sturende doelen waarbij de verantwoordelijkheid bij de deelnemer ligt. Peenstra: ‘In particulier natuurbeheer is dit al mogelijk. Het gaat om het totale gebied, niet om afzonderlijke percelen. Soms moet je eerder maaien, soms later. Als je de doelen sturend maakt, waardeer je het vakmanschap.’

Behalve maatregelen op bedrijfsniveau, zijn er ook maatregelen op gebiedsniveau nodig om weidevogelbeheer goed te kunnen oppakken. Predatiebeheer, flexibel peilbeheer, berm- en slootkantenbeheer, nieuwe verdienmodellen en rode ontwikkeling op erven worden genoemd. Goede samenwerkingsafspraken en de wil van overheden om flexibel met regelgeving om te gaan, zijn cruciaal.

Ook van andere partijen, zoals zuivelbedrijven en banken, wordt een bijdrage gevraagd. Het gaat er uiteindelijk om dat de boeren een goede boterham kunnen blijven verdienen, ook met een extensievere bedrijfsvoering en kwalitatief hoogwaardig weidevogelbeheer op hun land.

• Lees ook: Voor behoud weidevogels in Midden-Friesland moet roer flink om

Nieuwe regering

De offerte is in juni al aangeboden aan de Friese gedeputeerde Douwe Hoogland, zodat het plan kon worden opgenomen in het Fries Programma Landelijk Gebied (FPLG) dat is aangeboden aan het Rijk. Büller: ‘Frustrerend is dat het geld moet komen uit het transitiefonds, maar dat is controversieel verklaard. Dat betekent dat we moeten wachten op een nieuwe regering voordat knopen worden doorgehakt.’

Tot die tijd wordt verder gelobbyd, bijvoorbeeld voor langjarige beheercontracten en flexibel beheer. De sleutel daarvoor ligt in Brussel. Daar komt het geld voor agrarisch natuurbeheer vandaan. De Boer vindt het belangrijk dat de offerte volledig wordt gehonoreerd en niet in gedeelten wordt opgepakt. ‘Als je maar een deel kunt uitvoeren, heb je nog geen zekerheid voor de langere termijn. En dat hebben we wel nodig om hier verder te kunnen.’

Aanvalsplan Grutto

Het Aanvalsplan Grutto werd drie jaar geleden gelanceerd door initiatiefnemers Pieter Winsemius, Ferd Crone, It Fryske Gea, de Friese Milieufederatie en Vogelbescherming Nederland. Met dit plan moet de neerwaartse trend van de grutto en andere weidevogels worden gekeerd. Insteek is het aanwijzen van kerngebieden van circa 1.000 hectare met een kern van 200 hectare. Deze kerngebieden worden optimaal ingericht voor de weidevogel.Naast deze omvang, zijn ook het waterpeil, agrarisch beheer en predatorenbeheer maatregelen waarvan het succes afhankelijk is. Financiering is nodig voor het inrichten van het gebied en het aanpassen van stallen voor ruige mest, maar ook voor beheervergoedingen en extensivering van de agrarische bedrijven. In het Aanvalsplan Grutto wordt een benodigd bedrag genoemd van 25 miljoen tot 50 miljoen per jaar voor ruim dertig gebieden.Voor de inrichting van een kansgebied rekent het plan 1,2 miljoen euro. De financiering van het weidevogelbeheer moet komen uit een hogere beheersvergoeding, lagere waterschapslasten, een hoger melkgeld en (waar van toepassing) de opbrengst van CO2-vastlegging.