Opbrengst veldbonen moet hoger om teelt boost te geven

In de Nationale Eiwitstrategie staat dat 100.000 hectare eiwitrijke vlinderbloemige gewassen in Nederland in 2030 de bodemkwaliteit en biodiversiteit moeten verbeteren. Het areaal eiwitgewassen beslaat nu 30.000 hectare, waarvan op 17.000 hectare peulvruchten groeien en op 13.000 hectare luzerne en klavers. Over zeven jaar moet er dus 70.000 hectare meer aan eiwitgewassen staan.

Onder de droge peulvruchten lijkt het perspectief het grootst te zijn voor veldbonen, blijkt uit vierjarig onderzoek van de WUR onder vier eiwitgewassen. De gemiddelde opbrengst van veldbonen komt uit op 6 ton per hectare. De erwtenopbrengst blijft steken op een gemiddelde van 5 ton per hectare. Daarachter volgen op grote afstand de sojaboon (3 ton per hectare) en witte lupine (2,9 ton per hectare). De WUR-proeven zijn in 2011, 2012, 2021 en 2022 uitgevoerd op zandgrond in het Drentse Marwijksoord, het Drentse Valthermond en het Brabantse Vredepeel.

Opbrengstvariatie groot

Maar, zegt Timmer, de opbrengst van veldbonen moet omhoog richting gemiddeld 7 ton per hectare en stabieler zijn om de teelt echt interessant te maken voor boeren. 'De opbrengst op de proefvelden is prima, maar de opbrengstvariatie in de praktijk is te groot. Daar moeten we wat aan doen.'

Die fluctuatie komt volgens de WUR-onderzoeker door meerdere factoren. 'De veldboon is een vorstgevoelig gewas. Daarnaast is het ziektegevoelig en heeft de mate van bestuiving veel invloed. Gewasbescherming, effect van bestuivers op de opbrengst, zaadbehandeling en een officieel rassenonderzoek zijn daarom ook actuele onderzoeksonderwerpen', legt Timmer uit.

In het WUR-onderzoek zijn ook de eiwitopbrengsten per hectare (droge stof) berekend. Ook dan komt de veldboon met 1.500 kilo het best uit de verf, gevolgd door soja (1.000 kilo), gele erwt (950 kilo) en witte lupine (900 kilo).

In piek bijna 45.000 hectare

De WUR-onderzoeker laat met cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zien dat het areaal veldbonen in Nederland tussen 1850 en 1900 schommelde tussen maar liefst 25.000 hectare en in de piek bijna 45.000 hectare. Boeren teelden veldbonen voor veevoer, maar ook voor humane consumptie. In die tijd was het dus een belangrijk gewas voor boeren. In de periode vanaf 1900 tot 1970 liep het areaal hard terug.

'Deze afname is vooral te verklaren door de opkomst van kunstmest', weet Timmer. 'Door deze input van stikstof werd de veldboon als stikstofbinder minder belangrijk. Daarbij steeg de opbrengst van tarwe door het gebruik van kunstmest fors en werd dit gewas voor de meeste boeren veel interessanter. Tot slot was ook de opbrengstvariabiliteit een reden voor boeren om te stoppen met de veldbonenteelt.'

Tussen 1970 en 1995 is er veel onderzoek gedaan naar het gewas. Het betreft onderzoek over rassen, grondbewerking, bemesting, chemische en mechanische bestrijding, beregening, zaaizaadhoeveelheden, zaaidiepte en rijenafstanden. 'Veel van deze kennis is gebundeld in rapporten. Daar kunnen we nu van leren', zegt de onderzoeker.

Sinds 2020 is er weer meer belangstelling voor de teelt van veldbonen. Onder meer vanwege de goede beloning in de ecoregeling van het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) is het areaal in 2023 verdubbeld in Nederland en staat het nu op 4.340 hectare.

De vraag is welk gewas een boer niet meer of minder gaat telen als het areaaldoel volgens de Nationale Eiwitstrategie moet worden behaald. Volgens Timmer moet het in ieder geval geen vervanger worden van graanteelten. 'Deze gewassen zijn cruciaal in het bouwplan, zeker wat betreft bodemgezondheid.'

Bodem- en plantgezondheid

Tijdens de rondetafelgesprekken op de bijeenkomst in het Flevolandse Ens gingen de bezoekers met elkaar in gesprek over de impact van veldbonen op de bodem- en plantgezondheid. Een teler uit Flevoland heeft het idee dat het gewas de bodemstructuur verbetert. 'Het verschil kon ik dit jaar op de streep af zien op het uienland. Daar waar vorig jaar veldbonen stonden, was de uienopbrengst zo'n 25 procent hoger', schat hij in.

Maar de peulvrucht kan wel nadelige effecten hebben voor de bodemgezondheid. Veldbonen staan erom bekend veel aaltjes te vermeerderen. Daarom wordt geadviseerd een vruchtwisseling van minimaal 1-op-6 te hanteren.

Chocoladevlekkenziekte

Verder is de veldboon een ziektegevoelig gewas. Vooral chocoladevlekkenziekte kan behoorlijke schade aanrichten. Er zijn slechts beperkt middelen beschikbaar om deze ziekte te bestrijden en deze zijn ook alleen preventief in te zetten. Ook op een resistent ras hoeven telers voorlopig niet te rekenen.

'De veredeling van veldbonen staat nog in de kinderschoenen', zegt productmanager Martijn van Overveld van zaadfirma Limagrain. 'Het is een kwestie van lange adem.' Door het groeiende areaal komt er wel meer ruimte voor zaadfirma's om te investeren in het veredelingsprogramma.

Van Overveld is dan ook overwegend positief over het perspectief van de veldbonenteelt. 'Als krachtvoervervanger kunnen veldbonen bij hoge voerprijzen al snel uit en daarom zetten we ook in op teeltoptimalisatie. Het gewas moet ook zonder subsidie vanuit het GLB aantrekkelijk worden om te telen.'

'Eiwitopbrengst moet omhoog'

Een aanwezige veehouder uit Noord-Holland bevestigt dat de veldboon geschikt is als vervanger van krachtvoer, maar om 1 kilo soja te vervangen, is 1,5 kilo aan veldbonen nodig. 'Dat is een flink verschil en daarom moet de eiwitopbrengst nog wel flink omhoog', vindt ze.

Een andere reden om als teler voor veldbonen te kiezen, is de stikstofbindende functie. Stikstof geven heeft dan ook geen zin. Het lijkt er zelfs op dat een stikstofbemesting negatief uitpakt. De veldboon legt ook stikstof vast in de bodem en het volggewas kan daarvan profiteren.