'Geur? Lagere rechters beginnen te zagen aan poten van wetgever'

Paul Bodden werkt bij Hekkelman advocaten en notarissen in Nijmegen. Als het gaat om ruimtelijk bestuursrecht, natuurbeschermingsrecht, milieurecht en agrarisch recht groeide hij in de twintig jaar dat hij advocaat is uit tot een autoriteit. De aangewezen man om te vragen hoe hij kijkt naar de nieuwe wet. Want als het gaat om geur is de Omgevingswet allesbehalve beleidsneutraal.

Ga na of de situatie voor of na 1 januari 2024 gunstiger is voor jou als ondernemer

Paul Bodden, advocaat bij Hekkelman advocaten en notarissen

Wat is er bij geur aan de hand?

'In de Omgevingswet zitten al allerlei wijzigingen en is het reëel te verwachten dat in de loop van 2024 de normstelling verandert. In een brief die de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat in juli van dit jaar naar de Tweede Kamer stuurde, staat namelijk dat nieuwe wijzigingen in het geurbeleid worden voorbereid.

'De staatssecretaris spreekt over het aanscherpen van de standaard- en grenswaarden voor geurhinder van dierenverblijven. De 50 procentregeling, die ruimte biedt voor uitbreiding mits gebruik wordt gemaakt van een techniek die geur reduceert, komt te vervallen en bestaande overbelaste situaties worden aangepakt. Wat betekent dat ze in ieder geval onder de grenswaarden worden gebracht. Althans, als het aan de demissionaire staatssecretaris ligt.'

Is daarvoor een aanleiding?

'Ja. Deze brief kan in mijn optiek niet los worden gezien van de uitspraak van de rechtbank Den Haag van 14 september 2022. Die oordeelde dat boven de – vrij arbitrair gekozen – grenswaarde van 19,4 odeureenheden per kubieke meter lucht voorgrondbelasting geen sprake meer is van een 'fair balance' zoals is bedoeld in artikel 8 van het Europees Verdrag voor Rechten van de Mens. Volgens de rechtbank handelt de Staat onrechtmatig omdat met de Wet geurhinder en veehouderij deze grenswaarde wordt overschreden.'

Wat is de consequentie hiervan?

'Dat is nog geen uitgemaakte zaak. De staat is tegen de uitspraak in hoger beroep gegaan. Wellicht vindt in een volgende fase de Hoge Raad er ook nog wel iets van. Daarnaast zijn er 22 november verkiezingen. Wat van de brief van de staatssecretaris terechtkomt is ook afhankelijk van de uitslag van die verkiezingen. Voor dit onderwerp is dat wel erg relevant.'

Waarin zit dan de waarde van de uitspraak?

'Daar gaat vooral een heel duidelijk signaal vanuit: geur wordt steeds vaker als hinderlijk ervaren. Na 1 januari houden gemeenten, net als nu bij de Wet geurhinder en veehouderij, onder de Omgevingswet via het omgevingsplan mogelijkheden voor flexibiliteit en gebiedsgericht maatwerk. Zij hebben de bevoegdheid om best veel geur toe te staan. Bijvoorbeeld voor een veehouderij buiten de bebouwde tot 35 odoureenheden per kubieke meter lucht in concentratiegebieden.

'Maar de kans bestaat dat met de uitspraak van de rechtbank in Den Haag in het achterhoofd én de groeiende maatschappelijke druk, gemeenten nu minder snel bereid zijn ruim te gaan zitten in de geuremissie.

'De Omgevingswet bevat standaard- en grenswaarden voor geur die overeenkomen met de normen voor voorgrondbelasting uit de Wet geurhinder en veehouderij. En dat geldt ook voor de bandbreedtes waarbinnen daarvan mag worden afgeweken. De Raad van State accepteert die nog steeds. Maar je ziet dat met name lagere rechters aan de stoelpoten van de wetgever en het bestuur beginnen te zagen.'

Wat betekenen de nieuwe regels voor geur uit de Omgevingswet voor een bedrijf?

'In de Omgevingswet staat dat in een overbelaste situatie – waarbij de vergunning meer geur toestaat dan mag volgens de wettelijke normen – de bestaande rechten, ofwel emissies, worden gerespecteerd. De wet biedt ruimte om uit te breiden in het aantal dieren, mits een techniek wordt toegepast die geur reduceert. De helft van de emissiewinst mag dan worden opgevuld met extra dieren en de andere 50 procent is winst voor het milieu. Per saldo daalt dus de emissie die een bedrijf mag uitstoten.

'Het kunnen uitbreiden hangt allemaal op technieken. En bij geur speelt dezelfde discussie als bij technieken die ammoniak reduceren. Het grootste probleem doet zich voor bij combiwassers. De verwachting was dat die veel geur zouden reduceren. Maar combiwassers presteren veel minder goed dan gedacht, waarop de normen zijn teruggedraaid. De verleende rechten blijven vergund, alleen loopt daar nu de discussie over hoe daarmee moet worden omgegaan in overbelaste situaties.

'Door de Omgevingswet verandert niets voor deze bedrijven, maar op de achtergrond speelt wel de brief van de staatssecretaris waaruit blijkt dat zij overbelaste situaties wil aanpakken. En er speelt lagere jurisprudentie van de rechtbank in Den Bosch. Die bepaalde in juni dat de 50-procentregeling niet voldoet aan het Europees recht. De vraag is hoe rechters daarmee omgaan in andere zaken.'

Wat is uw advies?

'Wanneer de Omgevingswet in werking treedt, komt er een overgangsregeling. Wat voor 1 januari is aangevraagd, valt onder de oude wetgeving. Het is goed om na te gaan of de situatie voor of na 1 januari gunstiger is voor jou als ondernemer. Zijn er bijvoorbeeld nog uitbreidingsplannen, dan kan het verstandig zijn om voor 1 januari een aanvraag te doen, zodat je onder het oude recht blijft vallen. Dan heb je in principe niets van doen met bijvoorbeeld het vervallen van de 50-procentregeling.

'Andersom kan het ook handig zijn om te wachten. Nu is het bijvoorbeeld zo dat een kantoor wordt aangemerkt als een geurgevoelig object. In de nieuwe situatie na 1 januari is een kantoor in principe geen geurgevoelig gebouw. Hetzelfde geldt voor een tijdelijk geurgevoelig gebouw, zoals voor de opvang van mensen die asiel zoeken. Dat wordt nu wel beschermd, maar straks mogelijk niet. Afhankelijk van hoe een gemeente dat verwerkt in een omgevingsplan.

'En zo zijn er in relatie tot geur nog meer zaken die per 1 januari veranderen. Veel veehouders denken dat het een ver-van-mijn bedshow is. Maar dat is het niet. Ik adviseer hen om zich proactief te verdiepen in de omgevingsvisies en -plannen van de gemeente.'

Geur is al jaren een issue, maar lijkt toch niet de aandacht te krijgen die het verdient.

'Het valt mij op dat er op dit moment vooral veel aandacht is voor stikstof en klimaatdoelen, met uitzondering van een aantal gemeenten waar het geurprobleem heel erg speelt. Als je altijd in de stank zit, kun je daar veel last van hebben.

'In het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) wil het kabinet stikstofmaatregelen slim combineren met andere maatregelen om natuur, bodem en waterkwaliteit te verbeteren en de klimaatopgave te halen. Geur is daarin geformuleerd als een meekoppelende keuze, maar dat gebeurt bijna niet.'

Een gemiste kans?

'In mijn ogen wel. Voor het NPLG is 23,4 miljard euro uitgetrokken. Als je dan toch bedrijven gaat uitkopen, kun je misschien ook eens kijken naar bedrijven die om reden van geur daarvoor in aanmerking komen. Dan sla je twee vliegen in één klap. In tegenstelling tot de reconstructie van de concentratiegebieden in 2003/2004 is daar nu te weinig focus voor. Het zou mooi zijn als dat alsnog gemeenteoverstijgend wordt opgepakt.'