Kamer en kabinet op één lijn; vaart houden in stikstofaanpak

Wel kan er een streep door de nieuwe stikstofwet, met daarin de fel bekritiseerde stikstofdeadline in 2030, van demissionair minister Christianne van der Wal voor Natuur en Stikstof. Die zal ze niet meer indienen.

Door het uitblijven van die aanscherping blijft de Wet stikstofreductie en natuurverbetering gelden die onder voormalig landbouwminister Carola Schouten is ingevoerd. Daarmee komt het eerste 'ijkmoment' in die wet in 2025 al snel dichtbij. Met een reductiedoelstelling van 40 procent in stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden ligt ook daarbij de lat hoog.

Verbazing

Tijdens het Kamerdebat vorige week over de stikstofaanpak uitten verschillende oppositiepartijen hun verbazing over het zo snel van tafel halen van de aanscherping van de stikstofdeadline naar 2030. Die datum was wel vastgelegd in het inmiddels geklapte regeerakkoord. '2030 of 2035 is geen issue meer voor mij', zegt Van der Wal. 'Het gaat om de staat van de natuur. De opgave is geen jaartal maar het voorkomen van de verslechtering van de natuur.'

Hoe staat Tjeerd de Groot (D66) hier tegenover?, wilde BBB-Kamerlid Caroline van der Plas weten. Het D66-Kamerlid stelt niet met 'dat jaartal getrouwd te zijn', zolang het doel wordt behaald. Daarmee laat De Groot hetzelfde genuanceerde geluid horen als zijn partijleider en demissionair klimaatminister Rob Jetten. Die zei onlangs dat D66 voortaan een andere toon zal aanslaan over stikstof. 'Het is belangrijk dat we iets rustiger aan doen in dat debat.'

Ook de drie andere partijen uit de vastgelopen coalitie hebben 2030 laten varen. Het CDA stelde de met polarisatie omlijstte deadline al na de Provinciale Statenverkiezingen ter discussie.

In het nieuwe verkiezingsprogramma van VVD wordt 2035 weer genoemd. Van dwingende maatregelen neemt de partij ook afstand. Die leiden volgens de liberalen tot polarisatie en vertraging van de stikstofaanpak. In plaats daarvan moet vol ingezet worden op vrijwillige opkoop en bedrijfsverplaatsing. ChristenUnie heeft nog geen verkiezingsprogramma gepubliceerd, maar Kamerlid en landbouwwoordvoerder Pieter Grinwis liet al weten dat wat hem betreft de aangescherpte deadline er niet komt.

Gebiedsprocessen doorzetten

Met het ijkmoment in 2025 is het volgens Van der Wal belangrijk dat de stikstofaanpak en de gebiedsprocessen worden doorgezet. Ze is de Kamer daarom dankbaar dat deze onderwerpen niet controversieel zijn verklaard.

Zowel de coalitiepartijen als de oppositie roepen de bewindsvrouw op snel met de regelingen voor innovatie, extensiveren en verplaatsen te komen. Het schrijnende voorbeeld van een boerenbedrijf uit Biddinghuizen dat onlangs de media haalde werd daarbij aangehaald.

'Waar blijven de andere regelingen? Is het dwingend instrumentarium van tafel? Heb je als boer wel de vrijheid om voor die andere regelingen te kiezen', vroeg Thom van Campen (VVD). Grinwis sluit zich daarbij aan. 'We kennen de trieste verhalen van boeren die met de rug tegen de muur staan. In de steek gelaten door de banken. Dan is je vrijwillig op laten kopen toch een manier van dwang.'

De kersverse landbouwwoordvoerder van het CDA, Eline Vedder, vertaalde de onvrede naar haar eigen boerenerf. 'Waar moet ik als boer in hemelsnaam uit kiezen als er niets te kiezen valt? We vragen zoveel van onze boeren maar geven geen handvatten. Ik als boerin weet niet wat van ons wordt verwacht. Ik kan daar niks over vinden, ook niet over wat ik al gereduceerd heb.'

Van der Wal herhaalde de toezegging dat er tot 1 april 2024 een periode komt dat alle regelingen openstaan. De regelingen voor innovatie en extensivering gaan dit jaar al open. Voor de regeling voor bedrijfsverplaatsing is dat misschien niet haalbaar omdat de Europese Commissie daar streng op toekijkt.

De onderhandelingen met Brussel zijn in volle gang, benadrukt de minister. Ze wijst erop dat er veel andere lopende, landelijke en provinciale stimuleringsregelingen zijn voor innovatie en omschakelaars waar boeren aanvragen kunnen indienen.

Transitiefonds

Het wetsvoorstel voor het transitiefonds is al door de Tweede Kamer aangenomen. De Eerste Kamer beslist binnenkort over welke onderwerpen controversieel worden. De kans is aanwezig dat behandeling van het fonds wel op de lange baan wordt geschoven.

Een woordvoerder van met ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit laat weten dat die uitkomst geen invloed heeft op de financiering en uitvoering van de stikstofregelingen van Van der Wal. 'Het kabinet heeft daar al in november 2022 budget voor vrijgemaakt. Die kunnen dus via de reguliere landbouwbegroting worden gefinancierd. Daarvoor is een deel van het transitiefonds naar voren gehaald.'

Onteigenen van de baan

Het dwingende instrumentarium – vergunningen intrekken en onteigenen – is wat betreft Van der Wal ook van de baan. Zelf was ze daar al geen voorstander van, vanwege de lange juridische route die dat zou vergen. Wel werkt haar ministerie aan een andere 'stok achter de deur' in de vorm van een systeem van normeren en beprijzen van emissies dat voor alle sectoren moet gaan gelden.

Dit kabinet zal dat niet meer kunnen invoeren, maar voorstellen daarover kunnen volgens de minister wel dienen als inspiratie voor de partijen die na de verkiezingen een nieuw regeerakkoord moeten sluiten.

Kritische depositiewaarde

Tijdens het debat laaide ook de discussie over de kritische depositiewaarde (KDW) weer op. Van der Plas wil de KDW als bepalende factor in het stikstofbeleid van tafel. Daarvoor in plaats moet een natuurbeleid komen dat meer gericht is op de werkelijke status van de natuur.

In de meetresultaten op Schiermonnikoog over 2022, die ondanks een halvering van de veestapel een hogere depositie laten zien, ziet het BBB-Kamerlid daarvoor het bewijs.

Volgens Van der Wal wordt de stijging op het Waddeneiland veroorzaakt door weersomstandigheden. 'In alle natuurgebieden is er sprake van 'weer', merkte Van der Plas op. Ze concludeert dat overal de metingen dus 'onnauwkeurig' zijn. 'We zijn het wel aan het doen, koeien weghalen, bedrijven opkopen. Maar of het effect heeft weten we niet?', vraagt de BBB-lijsttrekker zich af. Ze krijgt voor haar betoog steun van SGP, BVNL en Forum voor Democratie.

De KDW zal altijd van belang blijven voor een vergunningaanvraag, zegt Van der Wal. 'Het is de enige waarde die daarbij wordt geaccepteerd.' Wel erkent ze dat het als doelwaarde bij de gebiedsprocessen als knellend wordt ervaren. Haar ministerie werkt daarom aan een alternatieve indicator voor de KDW, een 'resultaat verplichtende omgevingswaarde'.

Vrees voor afschaling

Onvrede is er in de Tweede Kamer over het uitblijven van een groter budget voor groene en blauwe (ecosysteem)diensten voor natuur- en landschapsbeheer. Er is vrees dat boeren deze activiteiten weer afschalen als vergoedingen uitblijven. Bovendien worden vergroeningspremies beschouwd als versterking van het verdienvermogen van boerenbedrijven in hun transitie naar een extensiever bedrijfsvoering.

Bij de gesprekken over het Landbouwakkoord was hier een mooie deal over gesloten, zegt demissionair landbouwminister Piet Adema. Maar met het mislukken van dat akkoord verviel ook de financiële dekking.

'Als de Kamer mij de opdracht geeft hiermee door te gaan, dan ben ik bereid dat te doen. Maar ik wil geen verwachtingen wekken. De Kamer moet dan ook bereid zijn de benodigde financiën door te zetten', vindt Adema.

De bewindsman zou na het mislukken van het Landbouwakkoord zelf met een omvangrijk pakket voorstellen komen om boeren en tuinders perspectief te bieden in de transitie. Door de val van het kabinet ziet Adema geen ruimte meer om nog met zo'n uitgebreide visie te komen. Wel wil hij nog voor Prinsjesdag met een voorstel komen waarmee het natuur- en landschapsbeheer verder kan worden uitgerold. Hiervoor is op korte termijn zo'n 200 miljoen euro nodig. De bal om dat te steunen ligt straks bij de nieuwe Tweede Kamer benadrukte de minister.