'Boeren met biodiversiteit: hoe dan?'

De laatste jaren neemt de maatschappelijke druk toe om te boeren met biodiversiteit. Dit vertaalt zich in overheidsvoorstellen voor bijvoorbeeld kringlooplandbouw die ervan uitgaan dat ecologische processen zoals natuurlijke plaagbestrijding, stikstofbinding door klavers of bestuiving het gebruik van vooral kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen deels kan vervangen. Recent onderzoek van Wageningen University & Research plaatst daar kanttekeningen bij.

De studie toont aan dat meer biodiversiteit inderdaad leidt tot hogere opbrengsten, maar dat de extra inkomsten daarvan meestal niet opwegen tegen de extra kosten. De studie werd uitgevoerd in zonnebloem, een gewas dat door insecten wordt bestoven. Voor Nederland geeft het vermoedelijk een overschatting omdat granen, bieten en aardappelen minder afhankelijk zijn van biodiversiteit.

Betalen voor behoud

Uit voorlopige resultaten van aanvullend onderzoek in Nederlandse graslanden blijkt dat meer biodiversiteit ook leidt tot meer koolstofopslag, minder stikstofuitspoeling en aantrekkelijker ogende percelen; belangrijke maatschappelijke baten. Maar ook hier blijkt dat boeren die beheren voor biodiversiteit er financieel op achteruitgaan. Kortom, het is niet meer dan logisch dat de meeste boeren landbouw blijven bedrijven op een manier die schadelijk is voor biodiversiteit, want dat loont.

Op dit moment is agrarisch natuurbeheer de belangrijkste manier om boeren te betalen voor het behoud van biodiversiteit. In het agrarisch natuurbeheer zijn vooral makkelijk inpasbare maatregelen populair die weinig opleveren voor biodiversiteit. In het weidevogelbeheer bijvoorbeeld de legselbescherming. Dit is nauwelijks effectief omdat dit het grootste probleem bij de weidevogels, de lage kuikenoverleving, niet aanpakt.

In Limburg wordt het scheerhagenpakket het meest afgesloten, maar dit zijn vaak levende schuttingen waarin nauwelijks een bloem of andere biodiversiteit is te vinden. Los daarvan compenseert agrarisch natuurbeheer uitsluitend het verlies aan inkomsten en kan een boer er dus geen geld mee verdienen. Hierdoor doen vooral boeren mee die toch al geïnteresseerd zijn in biodiversiteit.

Kritische prestatie-indicatoren

Om het behoud van biodiversiteit echt te verweven met landbouw, moeten boeren worden betaald voor hun inspanningen. Maar dan moeten die inspanningen wel daadwerkelijk leiden tot meer biodiversiteit. Deze twee uitgangspunten zijn niet te realiseren met het huidige instrumentarium. Dat kan mogelijk wel met een systeem van kritische prestatie-indicatoren (KPI's), waarmee wordt geëxperimenteerd in een aantal provincies.

Met goede KPI's, bijvoorbeeld het percentage niet-productief land, worden de inspanningen van boeren op het gebied van biodiversiteit eenduidig gekwantificeerd. KPI-scores vormen vervolgens de basis voor de beloning van boeren door de afnemers van hun producten, financiers of overheidsorganisaties zoals een waterschap.

Veertig jaar agrarisch natuurbeheer heeft de achteruitgang van biodiversiteit op het boerenland niet tot staan weten te brengen. Het is tijd voor een andere benadering. Laat boeren verdienen aan effectief behoud van biodiversiteit.