Landbouw niet altijd bron van stikstof in water

Har Meuwissen heeft een gemengd bedrijf met melkvee en akkerbouw aan weerszijden van de Pepinusbeek in Maria-Hoop, Midden-Limburg. Hij is een van de deelnemers aan de GLB-pilot Gebiedsgerichte Aanpak.

In het stroomgebied van de Vlootbeek, waarvan de Pepinusbeek deel uitmaakt, worden hoge concentraties stikstof gemeten in het oppervlakte- en het diepe grondwater. ‘In Nederland doen we al 35 jaar aan normbemesting. Vaak wordt de landbouw erop aangekeken als de nitraatgehalten in het water hoog zijn. Voor ons gebied betwijfel ik of agrarische ondernemers hier wel zo’n grote rol in spelen’, stelt Meuwissen.

‘De grondmonsters die we eind vorig jaar hebben genomen en de nitraatmetingen op verschillende plekken in de Pepinusbeek, bevestigen deze gedachte’, vervolgt de ondernemer. ‘Daarom doe ik mee aan de pilot. Ik wil namelijk ook schoon water, maar wel met de juiste maatregelen.’

Meuwissen doelt op de stikstofmetingen die een pilotgroep vorig jaar deed in de bodem op 0 tot 90 centimeter diepte op zeventig percelen rond de beken en op het plateau. De pilotgroep bestaat uit agrariërs, Waterschap Limburg en Natuurrijk Limburg.

Helft metingen onder de norm

‘Ondanks dat 2022 een zeer droog jaar was – wat vaak betekent dat er in december nog veel nitraat in de grond is achtergebleven – waren de uitkomsten hoopvol. Meer dan dan de helft van de metingen bleef onder de norm van 50 milligram. Dit rijmt niet met de hoge nitraatgehaltes in de beek’, stelt Meuwissen.

Opvallend waren de lage stikstofwaarden bij bieten, cichorei, luzerne en asperges. Bij groenten, erwten, bonen, prei en aardappelen was sprake van hogere waarden.
Bij maïs zat 50 procent van de gemeten percelen onder de norm en 50 procent erboven. In natuurgebieden zat 30 procent boven de norm. Biologische teelten scoorden ook relatief hoog.

‘In het algemeen geldt gewassen die beregend werden, onder de norm scoorden en dat goede opbrengsten leiden tot een lagere restwaarden in de bodem’, concludeert de ondernemer.

Kwelwater met hoge gehalten

Deltares, een onafhankelijk onderzoeksinstituut op het gebied van water, deed metingen op verschillende plekken in onder andere de Pepinusbeek. ‘Daar wordt gemiddeld een waarde van 17 milligram NO3-N per liter gemeten. Aan de grens met Duitsland, waar de Pepinusbeek uit kwel ontstaat, worden zeer hoge gehaltes van 35 tot 50 milligram gemeten. Aflopend naar de Maas neemt dit af tot 13 milligram’, haalt de ondernemer uit het onderzoek naar voren.

Het kwelwater is afkomstig van het plateau Koningsbosch in Duitsland dat 30-40 meter hoger ligt dan de Pepinusbeek. Dit grondwater heeft een route afgelegd van ongeveer 35 jaar. Het hoog gelegen plateau bestaat uit de zeer dikke Sterksel/Beegden-grondlagen. Deze laag van grof zand is zeer doorlatend en daarin vindt geen afbraak van nitraat plaats.

‘Er is een afname van nitraat tijdens de wegstromen naar de Maas, behalve op die punten waar er een zijkwelbeek bij de Pepinusbeek komt. Op dat punt worden de gehalten weer hoger’, zegt Meuwissen.

Oorzaak ligt bij grondwater

In het diepe grondwater van het Duitse grensdorp Schalbruch en Havert zijn ook hoge waarden van meer dan 200 milligram NO3-N per liter gevonden. ‘In het Deltaris rapport wordt vermeldt dat de onderzoekers van Wageningen University & Research vonden dat het grondwater dat vanuit Duitsland de Pepinusbeek en de Putbeek bereikt de hoge stikstofconcentraties in beide beken veroorzaakt.’

Op Nederlands grondgebied stamt het grondwater uit midden jaren tachtig. Sinds die tijd is er in Nederland veel veranderd op het gebied van bemesting en teeltbegeleiding. ‘Conclusie is dat ook al zouden wij als agrarische sector de nitraatuitspoeling in ons gebied terug weten te brengen naar nul, dit niets uit zou maken voor de hoge nitraatgehalten in de beek.

‘Wat we wel kunnen doen, is de bemesting en de mineralisatie goed op orde houden door te beregenen en zo de eindvoorraad stikstof in december zo laag mogelijk te houden’, vervolgt de ondernemer. ‘Als je weet wat je eindvoorraad is, kun je daar ook rekening mee houden. Als we de stikstof in december onder de norm houden dan veroorzaakt de landbouw niet het nitraatprobleem in het oppervlakte- en grondwater.’

Geen generieke korting

Op de percelen van Meuwissen lag het gemiddelde voor alle gewassen op 38 milligram stikstof. Hij wijt deze gunstige score dit aan het feit dat hij al decennia krap bemest. Ook beregent hij op tijd zodat mineralisatie op de goede momenten plaatsvindt. De ondernemer vindt het dan ook belangrijk om te onderzoeken wat de oorzaak is, voordat er klakkeloos generieke kortingen opgelegd worden.

‘Beregenen verbieden heeft in ons gebied een tegengesteld effect. Niet meer bemesten en GVE’s terugbrengen per hectare heeft geen effect op het nitraatgehalte in de Pepinusbeek. Sterker nog, als je onder de stikstofnorm zit, kan je beter meer drijfmest op het perceel brengen zodat het organische stofgehalte verhoogd wordt. Hierdoor vindt eerder afbraak van nitraat plaats. En het is goed voor het bodemleven.’