Wetsaanpassing nodig om speculatie met landbouwgrond te voorkomen

De speculatie werkt als volgt: handelaren kopen percelen landbouwgrond en knippen ze op in kleine kavels vanaf ongeveer 100 vierkante meter. Deze percelen worden voor een veel hogere prijs aangeboden aan particulieren met de 'belofte' dat de waarde zal toenemen als de grond tot ontwikkeling kan worden gebracht. Die ontwikkeling vindt niet plaats en de grond is vervolgens ook als landbouwgrond waardeloos, omdat de kavels onbruikbaar klein zijn.

Tienduizenden particulieren hebben op deze manier een kat in de zak gekocht. Ook wordt op deze wijze landbouwgrond aan de markt onttrokken. Daarnaast zijn de grenzen van de percelen vaak onduidelijk en dat hindert ook de ontwikkelingskansen.

De Tweede Kamer voerde deze week een rondetafelgesprek met vertegenwoordigers van onder meer het Kadaster, Vastgoedplan Nederland, de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) en met juridisch specialisten op het gebied van grondhandel. De kritiek op de grondspeculatie klonk vrijwel unaniem van alle gesprekspartners en werd treffend verwoord door advocaat Bert van Mieghem van Wybenga Advocaten. 'Dat is geen speculatie, maar windhandel.'

Gebrek aan toezicht

De genoemde handelspraktijken zijn mogelijk door een maas in de wet. Het aanbieden van beleggingsobjecten is vergunningplichtig, maar de Wet financieel toezicht bevat een uitzondering op de vergunningplicht waarvan misbruik wordt gemaakt. Grond die wordt verkocht onder de voorwaarde dat de koper zelf zorg draagt voor het beheer van de grond, geldt niet als beleggingsobject en is vrijgesteld van de vergunningplicht. Daarom wordt bij de verkoop van kavels steeds opgeschreven dat de koper zelf de grond zal beheren.

Van Mieghem stelt het beheer in werkelijkheid niet door de koper plaatsvindt, maar via een pachtbemiddelaar. 'De kopers kopen vaak meerdere stukken weiland verspreid door heel Nederland. Het is uitgesloten dat zij zelf maaien, sloten uitbaggeren en land bewerken. Dat is praktisch ook niet te doen, omdat in het weiland de kadastrale grenzen niet zichtbaar zijn.'

Oplossingen

De betrokken partijen droegen diverse oplossingen aan om deze grondtransacties tegen te gaan. Leon Verstappen, hoogleraar privaatrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen, stelt dat de Wet financieel toezicht op de kortst mogelijke termijn moet worden aangescherpt, zodat dergelijke grondtransacties voortaan onomstotelijk vergunningplichtig worden. Ook de KNB en het Kadaster pleiten voor een vergunningsplicht door dergelijke grondhandel onder de Wet financieel toezicht te brengen.

Verder adviseert het Kadaster om de vorming van nieuwe perceelsgrenzen verplicht te stellen voor de overdracht. Daarmee is het voor koper en verkoper vooraf duidelijk welke grond bij de verkoop wordt overgedragen en wordt vervuiling van de Basisregistratie Kadaster voorkomen.

Rol notaris

Van Mieghem vindt dat de wetgeving op orde is, maar het toezicht faalt. Zo vindt hij dat de AFM scherper moet toezien op het misbruik van de genoemde vrijstelling. Handhaving door de AFM is volgens hem ook niet genoeg. 'Er zijn nog vele andere vrijstellingen in de Wet financieel toezicht die grondhandelaren dan zullen gebruiken.'

De advocaat wijst ook naar de verantwoordelijkheid van notarissen die bij de overdracht zijn betrokken. Hij vindt dat een notaris die 's ochtends de overeenkomst tussen een boer en de grondhandelaar begeleidt en 's middags de verkoop tussen de grondhandelaar en de particulier behandelt, kan aanvoelen wat er speelt, zeker als er de grond extreem in prijs is gestegen. 'Notarissen moeten de koper voorlichten. Dat gebeurt niet. Al weet de notaris dat de koper geen winst gaat maken met deze grond. De koper wordt in slaap gesust. De notaris moet bij deze transactie doorvragen of mensen snappen wat ze aan het doen zijn. Dat is de richtlijn', zegt Van Mieghem.

Ingrijpen lastig

De KNB stelt dat notarissen inderdaad een verantwoordelijkheid hebben, maar weet ook dat het niet eenvoudig is om in te grijpen. Speculeren met grond is in beginsel niet in strijd met het recht of de openbare orde en het dient ook geen ongeoorloofd doel (winst maken). In de praktijk is het daarom moeilijk voor een notaris om niet mee te werken aan de overdracht van dit soort percelen.

Minister Hugo de Jonge voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening kondigde eerder dit jaar al aan dat hij een einde wil maken aan deze grondspeculatie. Hij werkt daarbij samen met de ministers van Financiën en voor Rechtsbescherming en verwacht de komende maanden met een plan van aanpak te komen. In de Tweede Kamer is een brede consensus dat actie nodig is om deze vorm van speculatie aan banden de leggen.