Sector blijft zoeken naar oplossing ToBRFV

Achtergrond Glasgroenten Kimberly Bakker 11 mei 2023 om 06:30uur

De glastuinbouw heeft de afgelopen jaren diverse strategieën opgezet om ToBRFV buiten de deur te houden. Toch lijkt een serieuze oplossing nog ver weg. In hoeverre brengt de introductie van hoogresistente rassen daar verandering in?

Sector+blijft+zoeken+naar+oplossing+ToBRFV

Het aantal Nederlandse tomatenbedrijven waarop een besmetting met het Tomato brown rugose fruit virus (ToBRFV) is geconstateerd, is tussen 1 juni 2022 en 21 februari 2023 gestegen naar vijftig stuks. 'De groei van het aantal besmettingen baart zowel telers als industrie zorgen', zegt directeur Marcel Barten van Rijk Zwaan Nederland.

Hoewel het virus niet alleen in Nederland huishoudt, is de impact van een uitbraak hier groter dan in bijvoorbeeld mediterrane glastuinbouwregio's. 'Ter illustratie: als mijn pony een blessure heeft, is dat vervelend. Wanneer mijn racepaard diezelfde blessure heeft, spreken we van een ramp', stelt Anne Williams, hoofd beschermde teelten bij Bayer Crop Science. 'Juist daarom doen telers er al jaren alles aan om het virus buiten de deur te houden.'

Strenge hygiënemaatregelen

Een van de meest effectieve wapens in het arsenaal van de sector is het strenge hygiëneprotocol. Zo behoren hygiënesluizen en desinfectieapparaten al tot het meubilair, moeten medewerkers sieraden verwijderen en dragen zij bedrijfskleding. Ook zijn ondernemers kritisch op wie het bedrijf betreedt.

Een resistent ras moet ook presteren op opbrengst en vruchtkwaliteit

Marcel Barten, directeur Rijk Zwaan Nederland

'Dit hygiëneprotocol is opgesteld door Glastuinbouw Nederland, in samenwerking met GroentenFruit Huis, Plantum en Groen Agro Control. Het is te vinden op tuinbouwalert.nl', zegt Kyra Broeders, beleidsspecialist plantgezondheid bij Glastuinbouw Nederland.

Compartimenten

In de kas zelf wordt vaak in hokjes of compartimenten gewerkt, legt Williams uit. 'Medewerkers beperken zich tot hun deel van de kas en beperken zo het risico op transfer. Een andere relatief kleine maatregel is dat materiaal, zoals schroevendraaiers, niet uitgewisseld wordt tussen de compartimenten.'

Om ook bij een besmetting de teeltwisseling hygiënisch te laten verlopen, heeft de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit een protocol opgesteld. 'Dit bestaat onder meer uit de kas en materialen ontsmetten en reinigen', licht Broeders toe. 'Ook zijn telers verplicht de resten van besmette planten via andere stromen af te voeren.'

Resistente rassen

Een tweede wapen is de opkomst van resistente rassen. 'Het ontwikkelen van die rassen was een langdurig traject', zegt Barten. 'Het virus is voor het eerst geconstateerd in 2014. Wij zijn toen al aan de slag gegaan met zoeken naar ToBRFV-resistente materialen in wilde tomatensoorten en landrassen.'

Die genen is Rijk Zwaan gaan inkruisen in de eigen rassen. 'We hebben de resistentie getest in gecertificeerde testomgevingen, waarna we bij succes door zijn gegaan met een grotere praktijkproef onder lokale teeltomstandigheden. Dit is dus niet iets wat in één of twee jaar rondgebreid wordt', benadrukt de directeur van Rijk Zwaan Nederland.

Geen verschil voor consument

Daarbij speelt ook mee dat het voor veredelingsbedrijven als Bayer en Rijk Zwaan niet alleen draait om het creëren van resistenties. 'De rassen moeten ook presteren op het gebied van opbrengst, vruchtkwaliteit en houdbaarheid', legt Barten uit. Williams zegt dat ook. 'Je kunt een resistent ras introduceren, maar als het product niet lekker is, koopt niemand het. Dan verpesten we de markt. De consument mag geen verschil zien of proeven.'

Bayer focust daarbij op het stapelen van genresistenties. 'Het tomatenvirus muteert zich vaak. Wij zien de toekomst daarom in resistenties stapelen in plaats van focussen op één resistentie. Belangrijk is dat kwaliteit de boventoon voert.' In het kader daarvan opent Bayer op woensdag 17 mei een quarantainekas waar de zoektocht naar virusresistente tomaten wordt versneld en verbeterd.

Tekst gaat verder onder het kader

Vijftig besmettingen op Nederlandse bedrijven sinds 1 juni 2022

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit meldde eind februari dat op vijftig bedrijven in de tomatenteelt of zaadproductie voor tomaten op peildatum 21 februari 2023 een besmetting met het Tomato Brown Rugose Fruit Virus (ToBRFV) is aangetroffen. Daarmee is het aantal bedrijven in Nederland met een besmetting sinds 1 juni 2022 met dertien stuks toegenomen. Sinds half 2019 is het virus op 66 locaties en één zaadproductie- en veredelingslocatie vastgesteld. Van de vijftig besmette bedrijven zijn er negentien aangetroffen in het Westland. Dat zijn er acht meer dan op 1 juni 2022. Ook in Hollands Kroon (6), Reimerswaal (2), Haarlemmermeer (1), Horst aan de Maas (1), Goeree-Overflakkee (1), Brielle (1), Steenbergen (3), Zuidplas (1), Noordoostpolder (1), Westvoorne (4), Midden-Delfland (4), Pijnacker-Nootdorp (1), Waadhoeke (2), Maashorst (1), Peel en Maas (1) en Heusden (1) zijn besmettingen aangetroffen. In de afgelopen vier jaar zijn zeventien locaties vrijgegeven. Op vijf van deze locaties is onlangs een nieuwe introductie geweest. Een van die vijf bedrijven is voor de tweede keer vrijgegeven. De overige vier bedrijven zijn overgestapt op een andere teelt.

Rijk Zwaan heeft van de hoogresistente rassen al tientallen hectares verkocht. 'We verwachten dat resistente rassen de ziektedruk verminderen', zegt Barten. Wel benadrukt hij dat hygiëne belangrijk blijft. 'Een hoge resistentie is geen immuniteit. Hoogresistent betekent dat je een goede bescherming hebt. Bij een hoge virusdruk is er nog altijd kans op besmetting.'

Rol van overheid

Broeders benadrukt dat het om een plantenvirus gaat. 'Het is niet gevaarlijk voor de volksgezondheid.' Ook zegt zij dat er regelmatig contact is met de overheid over praktische oplossingen. 'We hopen dat de overheid bijvoorbeeld meer kan betekenen in het mogelijk maken van onderzoek naar ToBRFV, zoals door sneller quarantainewaardige onderzoekslocaties goed te keuren. Dat versnelt de ontwikkeling van resistente rassen.'

De beleidsspecialist ziet resistente rassen als waardevolle toevoeging in de strijd tegen ToBRFV. 'Een besmetting heeft enorm veel impact. Vaak moet een groot deel van het gewas worden vernietigd om erger te voorkomen. Hoewel we niet verwachten dat het virus volledig kan worden uitgeroeid, zit wat ons betreft de oplossing wel in resistente rassen.'

Strenge handhaving tegen opzettelijk infecteren van planten

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) heeft aan het begin van dit jaar diverse signalen ontvangen dat enkele Nederlandse tomatenteeltbedrijven hun planten opzettelijk infecteren met een milde variant van het Tomato Brown Rugose Fruit Virus (ToBRFV). Met cross-protectie proberen telers de schade van agressievere virusvarianten te beperken. Omdat bij het opzettelijk infecteren met een milde variant van ToBRFV het risico op verspreiding naar omringende bedrijven sterk toeneemt, heeft de NVWA besloten handhavend op te treden tegen bedrijven die het virus houden, vermeerderen, verhandelen of opzettelijk planten infecteren. 'Het middel is niet toegelaten en dus ook niet beoordeeld door het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Het gebruik ervan is dus verboden', stelt NVWA-woordvoerder Lex Benden. De sancties voor illegaal gebruik en illegale handel in het verboden middel hangen af van de feiten en de omstandigheden, zegt Benden. Naast bestuursrechtelijke maatregelen riskeren de bedrijven die toch deze methode van cross-protectie toepassen strafrechtelijke vervolging.