Champignonsector ziet weer perspectief na slechte jaren

De stemming in de champignonsector is beter dan enkele maanden geleden, erkent voorzitter Tom van Wijk van LTO-vakgroep Paddenstoelen. Toen nog luidde hij de noodklok vanwege de hoge kosten en onvoldoende compensatie vanuit de markt. De bestuurder waarschuwde voor leegloop van de sector.

De betere stemming is een gevolg van hogere consumentenprijzen. 'Jarenlang lagen champignons voor 99 cent per bakje van 250 gram in het winkelschap. Dat is afgelopen jaar geleidelijk verhoogd tot gemiddeld 1,49 euro per bakje. In de keten geeft het meer mogelijkheden om de hogere kosten te compenseren. De verdeling van de marges moet nog beter, maar het begin is er', stelt Van Wijk.

Handmatige oogst

Op jaarbasis produceren Nederlandse teeltbedrijven 80.000 ton verse champignons en 150.000 ton champignons die bestemd zijn voor de verwerkende industrie. Ondanks het lagere productievolume ligt de focus vooral bij de handmatig geoogste verse productie. In 2022 houden 75 bedrijven zich hiermee bezig. Ongeveer twintig bedrijven telen champignons voor de verwerking.

De teelt van champignons in Nederland dateert van de jaren vijftig, schetst handelaar Rob Banken van Banken Champignons in het Gelderse Wijchen. 'In de periode tot de eeuwwisseling maakte de sector een enorme ontwikkeling door en groeide Nederland zelfs uit tot een grote internationale speler.'

Concurrentie van Polen

Volgens Banken is de opkomst van de champignonteelt in Polen de belangrijkste reden voor het verlies van marktaandeel van Nederland. Na toetreding tot de Europese Unie hebben Poolse champignontelers optimaal kunnen profiteren van steun uit Brussel.

'Door de hoge productievolumes kwam er een enorme druk op de prijzen en dat terwijl in Nederland de kosten veel hoger waren, vooral vanwege de duurdere arbeid', licht de handelaar toe.

Het totale aantal teeltbedrijven in Nederland neemt de laatste twee decennia snel af, blijkt uit CBS-cijfers. In het jaar 2000 waren dat nog meer dan 500. Dat daalde tot 175 in 2010 en nu minder dan 100. Vooral in de verse champignons zijn veel bedrijven gestopt. Het aantal bedrijven dat mechanisch oogst, is stabieler.

Mechanische oogst

De mechanisch geoogste champignons zijn vaak bestemd voor de conservenindustrie. Ongeveer de helft wordt verkocht buiten Europa met de Verenigde Staten als grootste afnemer. 'In dit segment heeft Nederland een goede concurrentiepositie mede dankzij de efficiënte afstemming tussen teeltbedrijven en verwerkers', legt Van Wijk uit. De vakgroepvoorzitter verwacht dat de productiecapaciteit voor verwerkte champignons de komende jaren verder stijgt.

Tot voor enkele jaren geleden werd 65 procent van de in Nederland geteelde verse champignons naar het buitenland verkocht. Belangrijkste afnemers zijn Duitsland, gevolgd door België en het Verenigd Koninkrijk.

Marktaandeel verliezen

Marktanalist Wilco van den Berg van GroentenFruit Huis stelt dat vanaf 2019 de exportvolumes redelijk stabiel zijn, maar dat Nederland in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk marktaandeel verliest.

'In Duitsland neemt de consumptie van champignons toe, maar die extra behoefte wordt vooral ingevuld met productie uit Polen. Voor het Verenigd Koninkrijk geldt daarnaast dat er steeds meer champignons worden aangevoerd uit Ierland', zegt Van den Berg.

Lokaal geteelde producten

Verder wijst de marktanalist erop dat in Duitsland, België, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk de eigen teelt van champignons toeneemt. Veel afnemers geven volgens hem de voorkeur aan lokaal geteelde producten en betalen daar ook meer voor. Nederland fungeert daardoor op de exportmarkt voor verse champignons vaker als gatenvuller.

De verwachting is dat het aandeel export bij verse champignons geleidelijk daalt tot 50 procent. Minder export maakt de Nederlandse teelt meer afhankelijk van de binnenlandse markt.

Om die afzet een steun in de rug te geven, heeft de sector meegelift op het project 'Waardecreatie in ketens', een initiatief van LTO Nederland. Het leidde er volgens Van Wijk toe dat goede gesprekken met de retail zijn opgestart. Met diverse supermarktketens zijn afspraken gemaakt over structurele levering en een transparante prijsvorming. Albert Heijn heeft onlangs toegezegd alleen nog Nederlandse champignons te verkopen.

Begrip voor hogere prijzen

Betere consumentenprijzen en een betere positie op de binnenlandse markt bieden volgens de vakgroepvoorzitter voldoende perspectief, ook voor verse paddenstoelen in Nederland. 'De coronacrisis en de oorlog in Oekraïne zorgen voor meer bewustwording van de voedselzekerheid en ook begrip voor hogere voedselprijzen. Als sector kunnen we daarvan profiteren.'

Uitdaging voor de paddenstoelensector blijft het anticiperen op de sterk stijgende kosten vanwege vooral de hogere energieprijzen, duurdere grondstoffen en de verhoging van het minimumloon.

Fair Produce-keurmerk

'Om de hoge kostprijs uit de markt te kunnen halen, moeten we ons onderscheiden van de Poolse bulkproductie. Dat kan onder meer door verbreding van het sortiment en de inzet van de sector op goed werkgeverschap via het Fair Produce-keurmerk', stelt Van Wijk.

Ook Banken is blij met de kansen op de Nederlandse markt, maar hij ziet ook mogelijkheden voor de export. 'De problemen die wij hebben, zijn er ook in Polen. Ook daar wordt arbeid duurder en zijn grondstoffen niet onbeperkt beschikbaar. Als de champignonproductie voor export daalt en de vraag naar champignons toeneemt, zoals foodtrendwatchers verwachten, dan kan dat ook Europees gezien positief zijn voor de prijsvorming.'

Promotiecampagne

Om de vraag naar champignons te stimuleren, start dit jaar in negen Europese landen, waaronder Nederland, een grote meerjarige promotiecampagne. De campagne is een initiatief van de Europese telersorganisatie GEPC en vooral gericht op millennials om die te overtuigen van de meerwaarde van champignons als voedingsproduct. Het doel voor Nederland is de gemiddelde consumptie per hoofd van de bevolking te verhogen van 2,5 naar 3 kilo.

Aanvullend op Europese gelden moet de Nederlandse paddenstoelensector aan de promotiecampagne 200.000 tot 250.000 euro zelf bijdragen. Namens LTO-vakgroep Paddenstoelen is Van Wijk druk bezig om via telers, verwerkers en overige ketenpartijen de financiering rond te krijgen.

'We vertegenwoordigen een prachtig circulair product en hebben een goed verhaal te vertellen over champignons als waardevolle eiwitbron. Het is belangrijk dat we het potentieel in de markt benutten en daarom ook ketenbreed deze campagne steunen', vindt de vakgroepvoorzitter.

Coronacrisis

Over de consumptie van champignons zegt Van den Berg dat die in de coronajaren 2020 en 2021 een behoorlijke impuls heeft gekregen. Dat kwam volgens hem omdat veel Nederlanders toen noodgedwongen meer thuis aten en meer maaltijden bereidden met champignons. 'In de eerste helft van 2022 blijkt dat de thuisverkoop weer is gedaald naar het niveau van voor corona.'

Verdere verbreding van het sortiment paddenstoelen draagt bij aan de consumptie, weet ook de marktanalist van GroentenFruit Huis. Hij zegt dat van het verkochte volume in supermarkten nu 30 procent uit kastanjechampignons bestaat. 'We zien dat geleidelijk het aandeel van witte champignons in het winkelschap afneemt.'

Van Wijk spreekt over een volwassener winkelschap met ook meer ruimte voor exotische soorten. Voor de nabije toekomst gaat de voorzitter van LTO-vakgroep Paddenstoelen ervan uit dat het aantal champignonbedrijven in Nederland nog iets gaat afnemen. Naast schaalvergroting verwacht hij dat juist kleinere bedrijven die doorgaan, zich meer toeleggen op de teelt van exoten zoals oesterzwammen, portobello's en shiitakes.

'Verhuur betekent behoud van inkomsten'

De Hopwaag telt twee kwekerijen, een van veertien en één van zeven cellen. Op ruim 6.100 vierkante meter teelt Van Hemert er sinds 1986 jaarrond witte champignons. Sinds enkele jaren werkte een van zijn zoons mee in het bedrijf. Zijn andere zoon kocht vorig jaar een champignon- en compostbedrijf in Rossum.

Rond dezelfde tijd vertelde zoon Joep dat hij te weinig affiniteit heeft om het bedrijf over te nemen. Van Hemert stond voor de keuze: personeel inhuren, stoppen of het bedrijf verhuren. Hij koos voor het laatste. Verhuur heeft zo zijn voordelen, weet hij. 'Ik behoud mijn bedrijf voor een mogelijke overname en ik heb inkomsten uit verhuur.'

Leveringszekerheid

Verhoeckx Paddenstoelen & Fruit in Kerkdriel toonde interesse. 'In de regio Bommelerwaard zijn diverse kwekerijen gestopt, waardoor er bij Verhoeckx een gat is gevallen in de aanvoer van witte champignons. Naast leveringszekerheid heeft huur voor het handelsbedrijf als voordeel dat het flexibel is in het af- en opschalen van de teelt en de aanvoer', licht Van Hemert toe.

De ondernemer besteedt de vrijgekomen tijd nu aan Hoppies, de natuurspeeltuin naast de kwekerij.

'Er is zeker perspectief voor telers'

Banken Champignons is een familiebedrijf en is sinds de jaren vijftig uitgegroeid van een teeltbedrijf en later handelsonderneming tot het huidige ketenbedrijf. Het heeft filialen in Nederland, België en Polen.

Banken en zijn broer Jurgen kennen het internationale speelveld als geen ander en weten dat de prijs van Nederlandse champignons al jaren onder druk staan, vooral door concurrentie uit Polen. Maar de kansen lijken te keren, is hun overtuiging.

Kosten stijgen

'Door de gestegen kosten voor energie, arbeid en grondstoffen kennen Poolse producenten nu dezelfde problematiek als Nederlandse ondernemers. Ook daar staan de prijzen nu onder druk. Dat betekent dat we op het Europese speelveld naar elkaar toe kruipen', licht de handelaar toe.

Bovendien behoren champignons tot de foodtrends van dit moment, stelt Banken. 'Als het totale productievolume in Europa minder wordt en de vraag stijgt, dan kun je op den duur een opwaartse prijs verwachten. Er is dus zeker perspectief voor Nederlandse telers.'

'Schaalvergroting is voor ons noodzaak'

Op beide locaties heeft Van Asseldonk een totale productiecapaciteit van 100 ton per week. Hij gebruikt daarvan ongeveer 85 ton. 'Voor verbetering van ons rendement is het van belang dat we kunnen opschalen. In de sector zien we nu vaak dat de grote bedrijven overblijven en dat die ook bijna allemaal groter groeien', zegt hij.

De gestegen energieprijzen zijn volgens de champignonteler de belangrijkste oorzaak voor de hogere kosten. 'Naast de energie die we zelf verbruiken, moeten we daardoor in korte tijd ook zomaar 70 tot 80 procent meer betalen voor grondstoffen zoals compost en dekaarde.'

Afzet via groothandel

Van Asseldonk produceert hoofdzakelijk voor de Nederlandse markt. Een deel van zijn afzet verloopt via de groothandel.

Over de beschikbaarheid van goed personeel is de champignonteler niet ontevreden. 'Er is iets meer aanbod op de arbeidsmarkt. Dat heeft onder meer te maken met glastuinbouwbedrijven die hun productie terugschroeven. Zelf hebben we een vaste groep van 85 medewerkers voor de werkzaamheden op de twee locaties. Goede mensen zijn belangrijk. Daarom koesteren we ons personeel.'