Van der Wal: 'We leggen de focus op blijvers, maar niet alles kan overal'

Deze week werd duidelijk wat die regeling inhoudt: een marktconforme vergoeding voor productierechten en het waardeverlies van de productiecapaciteit. Het kabinet wil hier in totaal 750 miljoen euro voor uittrekken, verdeeld over twee regelingen.

Als je niet aan tafel zit, gaan anderen over jouw toekomst beslissen

Christianne van der Wal, minister voor Natuur en Stikstof

'De oude regeling was gebaseerd op een vergoeding van 65 procent van de marktwaarde. Waarom zou je daar gebruik van maken?', vraagt Van der Wal. 'Het is nu 100 procent van de marktwaarde. We hebben de regeling zo aantrekkelijk mogelijk gemaakt om zoveel mogelijk boeren er gebruik van te laten maken.'

De stoppersregeling die minister Van der Wal voorstelt zijn eigenlijk twee regelingen. De ene is de Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties. Bij deze regeling kunnen boeren zich vrijwillig laten uitkopen. De te verlenen subsidie bestaat uit een marktconforme vergoeding van 100 procent voor de door te halen productierechten en een vergoeding van 100 procent voor het waardeverlies van de productiecapaciteit.

Bij de Landelijke beëindigingsregeling wordt 270 miljoen euro vrijgemaakt voor de melkveehouderij, 115 miljoen euro voor de kippen- en kalkoenenhouderij en 115 miljoen euro voor de varkenshouderij.

Naast een generieke regeling is maatwerk nodig om gericht piekbelasters op te kopen. Deze is gericht op bedrijven die voor een specifiek Natura 2000-gebied de grootste depositiebelasting opleveren. Daarvoor is de tweede tranche van de Maatregel gerichte aankoop en beëindiging veehouderijen bedoeld. Deze regeling geeft provincies de mogelijkheid om piekbelasters gericht aan te kopen en te laten beëindigen. Hiervoor wordt 250 miljoen euro beschikbaar gesteld.

Waarom zou een boer nu toehappen en niet wachten op de afloop van het onteigeningsproces?

'Een onteigeningsprocedure duurt lang. Dat is een slepend proces. Als je nu 100 procent van de waarde kunt krijgen, geeft dat rust. Je hakt een knoop door en kunt gaan kijken naar wat je wel kunt op de grond.

'En voor de duidelijkheid, het gaat om de productiecapaciteit van de agrarische onderneming. We nemen niet het huis en de grond over. Daar kunnen andere activiteiten op worden ontwikkeld en daar zijn ook weer financiële mogelijkheden voor.

'Ik roep mensen op om de regelingen goed te bestuderen.'

Waarom focust u op stoppers?

'We leggen de focus ook op de blijvers, maar het feit is dat niet alles overal kan. De meeste zorgen zitten bij de stoppers. Daar krijgen we de meeste vragen over, dus die krijgen de meeste aandacht van veel mensen.

'Maar het is ook belangrijk te praten over de toekomst van de blijvers. Landbouwminister Henk Staghouwer komt rond 10 juni met een brief waarin hij het toekomstperspectief schetst.'
Boeren voelen zich bedreigd door de overheid. Ze hebben het gevoel dat ze moeten wijken voor natuur, woningen en wegen. Is dat terecht?

'Een gevoel is altijd terecht. Ik vind het erg dat dit gevoel er is. Als je stopt en zo'n traject met de overheid ingaat, wordt het al snel heel technisch. Uit de praktijk hoor ik terug dat de menselijkheid in dat traject wordt gemist.

'Is mijn boodschap warm en menselijk? Ik denk het niet. Ik wil vooral eerlijk en duidelijk zijn. Dat niet iedereen mijn boodschap wil horen, begrijp ik hartstikke goed.'

Wat is uw boodschap?

'Mijn boodschap is: we hebben een uitspraak gehad van de Raad van State. We moeten de stikstofuitstoot reduceren en de natuur herstellen. Dan pas kunnen we weer vergunningen verlenen, ook voor de landbouw. Dat is mijn opgave.

'Er wordt vaak gekeken naar de schuldvraag en iedereen kijkt dan naar boeren. Dat is onterecht, want de sector heeft de emissie al met 60 procent teruggebracht. Dat is enorm.

'Als je al een schuldige aanwijst, wijs dan naar de overheid. Desnoods wijs je naar mij. Wij hebben het zo ver laten komen dat we ons jaren niet aan de afspraken hebben gehouden. We hebben vergunningen verleend en toegezegd dat we de natuur gaan herstellen. Maar we hebben de natuur niet hersteld. Dat hebben we zo lang niet gedaan dat we nu keihard tegen de muur zijn opgelopen.'

Waarom richt de actie zich niet op de industrie?

'Er wordt wel degelijk actie ondernomen tegen deze bedrijven. We kijken naar alle sectoren. Alleen is de industrie voor 7 procent verantwoordelijk voor de stikstofemissie en de landbouw voor 46 procent. De grootste opgave ligt bij de agrarische sector en daarom gaat daar de meeste aandacht naar uit.'

Wat betekent deze regeling voor de vermindering van de stikstofemissie? Hoeveel boeren gaan deelnemen?

'Het gaat veel opleveren. Maar om hoeveel reductie het exact gaat, weten we pas na afloop. Dat hangt af van welke boeren van de regeling gebruik maken.

'We gaan uit van de staat van de natuur. We maken volgende maand per gebied inzichtelijk wat de opgave is. Die verschilt per gebied. In de Gelderse Vallei en De Peel is de opgave groter dan op veel andere plaatsen. In grensgebieden heb je bijvoorbeeld te maken met emissie uit het buitenland.'

Hoe vindt u dat het gaat met de gebiedsgerichte aanpak?

'Ik zie veel goede gebiedsprocessen. Een heleboel zijn al op gang en op veel plekken gaat dat ook al goed, zoals bijvoorbeeld de Nieuwkoopse Plassen. Daar zit de kennis en kunde van de boeren uit het gebied aan tafel.

'Tegelijkertijd moet ik eerlijk toegeven, het duurt over het algemeen wel lang. Uiteindelijk wordt het echt spannend als de keuzes op tafel liggen. Het is de vraag of het gebiedsproces dan nog steeds zo prettig is.'

De provincies moeten de gebiedsplannen vormgeven. Volgend jaar wilt u die plannen hebben. Gaat dat lukken?

'Dat moet. De verkiezingen voor de Provinciale Staten zitten er nog tussen. Dat maakt het spannender. Maar niemand heeft er baat bij om dit niet te laten slagen. We hebben geen tijd te verliezen. De druk staat op de ketel. De deadline voor de provincies staat op 1 juli 2023.

'In sommige gebieden kunnen we het proces ingaan en de tijd nemen. Maar in een aantal gebieden is de staat van de natuur echt niet goed, zoals De Peel of het Groene Hart. Daar hebben we geen tien jaar de tijd om te overleggen, want de opgave is enorm. Dat wordt onderschat.

'Als de provincies niet met een plan komen, nemen wij het over. Dan gaan wij het gebied inrichten. Dat wil ik liever niet, want het is beter dat het van onderop komt. Maar tegelijkertijd kunnen we het ons niet veroorloven om niet door te pakken.'

De gebiedsgerichte aanpak is gericht op de kritische depositiewaarde (KDW). Dit is complex. Waarom houdt u hieraan vast?

'Ik vind het belangrijk dat we op natuurdoelen gaan sturen. De KDW is een instrument om aan te tonen of de natuur herstelt. Dat is nodig om juridische onderbouwing te geven aan wat je doet. Anders sta je zo weer voor de rechter.

'Ik wil meer gaan meten. Ik snap dat mensen dat ook willen. Dat deden we niet, maar ik vind het belangrijk. Daarom heb ik het Nationaal Kennisprogramma Stikstof gevraagd een programma op te zetten voor het meten. Het meten zelf is niet zo moeilijk. Wat het ingewikkeld maakt, is hoe je omgaat met de data. Het zal wat tijd vragen voor dat goed is ingeregeld.'

Wat als de doelen onhaalbaar blijken te zijn?

'Het doel is spannend, maar niet onhaalbaar. Dat is doorgerekend. We willen dat de emissie in 74 procent van de Natura 2000-gebieden onder de kritische depositiewaarde zit. Niet in 100 procent. Ik zie ook wel dat mensen die dit niet willen het Aerius-model gaan bekritiseren of de KDW ter discussie stellen.'

Provincies morren, boeren lopen van tafel. Hoe creëert u draagvlak?

'Er zijn gelukkig veel boeren die wel deelnemen. Als je niet aan tafel zit, gaan anderen over jouw toekomst beslissen. Dat zou voor mij een reden zijn om mee te willen praten. Dan kun je meepraten over je toekomst. Boeren die ervoor kiezen weg te lopen, moeten zich dat goed realiseren.'

5 vragen over nieuwe stoppersregeling veehouderijen

Het ministerie van LNV trekt 750 miljoen euro uit voor een stoppersregeling. Twee derde van dit bedrag is via de Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties (LBV) bestemd voor bedrijven die willen stoppen. Een derde kan met de Maatregel gerichte aankoop en beëindiging (MGA2) door provincies worden gebruikt voor de opkoop van bedrijven bij Natura 2000-gebieden.

De LBV is financieel gezien interessanter. Er is flink gelobbyd voor de vergoeding tot 100 procent van de productierechten en het forfaitaire waardeverlies van de productiecapaciteit. Voorheen was dit 65 procent. Bedrijven die in een eerder traject meededen en afhaakten, kunnen nu deelnemen. Ook is de regeling aantrekkelijker voor bedrijven zonder productierechten, zoals geitenbedrijven.

In de vorige MGA-regeling gold een beroepsverbod voor ondernemers. Binnen MGA2 kunnen bedrijven worden verplaatst. Nu kunnen ondernemers dus kijken naar een andere locatie. Verder is er bij beide regelingen geen verplichting tot grondaankoop door de overheid. Die heeft wel het eerste recht op koop, maar de ondernemer houdt het recht om de grond zelf te houden of aan een ander te verkopen.

De regeling is laagdrempeliger van opzet. Ook bedrijven die verder van een Natura 2000-gebied liggen, kunnen deelnemen. LNV heeft becijferd dat 10.000 bedrijven hiervoor in aanmerking komen. Het budget van 500 miljoen euro is echter beperkt.

De aankoopcalculator waarin een veehouder de eigen situatie kan doorrekenen, is nog niet beschikbaar. Hoewel de regeling volgens stikstofminister Christianne van de Wal 'woest aantrekkelijk' is, lijkt nog niet alles in kannen en kruiken. Er moet ook worden gekeken naar de fiscale gevolgen en er is nog veel onduidelijk over de nieuwe bestemming en of een ondernemer er mag blijven wonen.

Op dat vlak is ook nog veel onduidelijk. Voor bijvoorbeeld LTO is het perspectief voor de blijvers belangrijk. Dit betekent niet alleen dat de regeling moet leiden tot een goede herverkaveling. Wat er met de vrijgekomen stikstofruimte gebeurt is ook nog niet helder.

LTO pleit er daarom voor dat de beschikbare stikstofruimte in registratie komt en dat die binnen de landbouw wordt uitgegeven. PAS-melders en mensen die niet over een vergunning beschikken kunnen hier dan als eerste aanspraak op maken.