'Maatwerk de norm bij waterkwaliteit'

Naast de Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn kennen we al jaren de nitraatrichtlijn en de Kaderrichtlijn Water. Begrippen als 'zorgen voor een goede instandhouding' en 'kritische depositiewaarde' zijn ondertussen gesneden koek. Voor de Kaderrichtlijn Water gelden dezelfde termen. Ook daar is sprake van ecologische doelen per aangewezen waterlichaam waaraan een bepaalde waterkwaliteit is gekoppeld om zorg te dragen voor een goede instandhouding. De termijn om de maatregelen te nemen waarmee aan die doelen wordt voldaan, is meermaals vooruitgeschoven naar uiteindelijk 2027. Een juridisch harde datum.

Wat we in het kader van de stikstofproblematiek emissie noemen, geldt hetzelfde voor nitraat, maar dan noemen we dat uit- en afspoeling. Via ondergrondse en bovengrondse stromingen komt stikstof in de vorm van ammonium en nitraat tezamen met die uit andere bronnen zoals rioolwaterzuiveringsinstallaties, riooloverstorten, vergunde lozingen en niet te vergeten via de rivieren geïmporteerd als depositie in ecologisch kwetsbare wateren terecht.

Natura 2000-gebieden

Soms voeden die te stikstofrijke waterstromen ook nog rechtstreeks Natura 2000-gebieden en dan heb je de poppen aan het dansen. Daar komt ook het idee van die brede bufferstroken in de beekdalen vandaan, als middel om Natura 2000-gebieden tegen stikstofuitspoeling te beschermen.

De Europese Commissie heeft grote twijfels over de inzet van Nederland gezien de trage voortgang op de verbetering van de waterkwaliteit en is ook kritisch omdat Nederland de Habitatrichtlijn Natura 2000 niet voldoende naleeft. Waarom zou het bij de Kaderrichtlijn Water dan wel goed komen, is daar de overtuiging.

Daadkracht

Vandaar een zwaar actieprogramma en addendum die tezamen met de 25 miljard euro voor de stikstofaanpak de Europese Commissie moet overtuigen van Nederlands daadkracht. Daarin is opgenomen dat doelen onontkoombaar worden vastgelegd. Lees: we leggen het juridisch vast, zodat anderen ons daaraan kunnen houden. Dat betekent dus dat ook burgers, zoals Mobilisation for the Environment, naar de rechter kunnen stappen om de overheid op haar eigen tekortkomingen te wijzen.

De huidige stand van zaken zet het voortbestaan van de derogatie voor bedrijven met gras op losse schroeven. Waarom zou je als Europese Commissie telkens een ontheffing geven op de achterhaalde nitraatrichtlijn, terwijl de doelen niet worden gehaald? Dat juist derogatiebedrijven de beste waterkwaliteit laten zien en tegelijkertijd derogatie ook bijdraagt aan kringlooplandbouw en klimaatdoelen en daarmee een deel van oplossing is, wordt in dit politieke krachtenveld naar de zijlijn gedrukt.

Twee smaken

Wat betekent dit nu voor ons als belangenbehartiger? Naar mijn mening zijn er grofweg twee smaken. De eerste is we doen wat we altijd al deden. Dat heeft de afgelopen dertig jaar namelijk goed gewerkt. We hebben fors gereduceerd in uitstoot en hebben perspectief voor ons boeren behouden. We reageren fel op het zevende actieprogramma Nitraatrichtlijn en het addendum en proberen in de lobby de impact te verkleinen en uitzonderingen te krijgen.

De effecten van het actieprogramma op de waterkwaliteit vallen vervolgens tegen. Dus krijgen we wat we altijd al kregen: lagere gebruiksnormen en verdere kalenderlandbouw. De herbezinning van het mestbeleid spant het paard daarbij ook nog eens achter de wagen.

Betonnen muur

Stikstofdoelen hebben ons tegen een betonnen muur op doen lopen. Een soortgelijke muur doemt op ten aanzien van de doelen waterkwaliteit. We gaan tijd tekortkomen en de geschiedenis gaat zich herhalen.

Daarom pleit ik voor de benadering dat we als grondgebonden sectoren zelf de handschoen oppakken en gericht sturing gaan organiseren om de landbouwgerelateerde doelen te halen. Dat begint met op bedrijfsniveau te meten, zoals in België, zodat we van collectieve naar individuele verantwoordelijkheid gaan en maatregelen ontwikkelen en accepteren daar waar nodig én effectief.

Ketenpartijen en de overheid moeten dit ondersteunen. Maatwerk op regionaal niveau moet de norm worden, niet het alternatief voor het zevende, achtste of negende actieprogramma Nitraatrichtlijn. Dat is een voorspelbare doodlopende weg. Een mooie uitdaging voor de aankomende portefeuillehouder Bodem en Water om hier invulling aan te geven.