Pieter van der Valk: 'Boer en investeerder waarderen samen grond op'

De komende jaren staat de landbouw financieel voor grote opgaven. Boeren worden gedwongen om te intensiveren, terwijl er juist een maatschappelijke wens is om te extensiveren, bijvoorbeeld in veenweidegebieden. Dat botst, stelt melkveehouder Pieter van der Valk uit Ferwoude. Hij nam het initiatief tot Grondcoöperatie Rijkdom en wordt hierbij ondersteund door onder andere provincie Fryslân, Rabobank, LTO Nederland, NAJK en BoerenNatuur. Doel is dat de boer grond extensiveert met hulp van een particuliere investeerder.

We verbranden geen geld doordat we ecologie daadwerkelijk een blijvende waarde toekennen

Pieter van der Valk, melkveehouder en oprichter van Grondcoöperatie Rijkdom

De coöperatie wordt half mei officieel opgericht bij melkveehouder Sjoerd Sterkenburgh in Ferwoude. Daar is ook een eerste pilot gedaan. 'Het is klip-en-klaar dat dit werkt. We verbranden geen geld doordat we ecologie daadwerkelijk een blijvende waarde toekennen. Dit is lastig voor de overheid. Die wil liever via een hamerslag grond afwaarderen.'

Wat is de aanleiding voor de grondcoöperatie?

'Onze buurman kondigde aan te vertrekken. Hij kon niet uitbreiden. Zijn percelen waren aantrekkelijk voor ons. Wij wilden ze intensief betelen in een wisselteelt met bloembollen en aardappelen. Maar de grond ligt tegen weidevogelkerngebied Workumerwaard aan. Intensieve teelt is funest voor weidevogels.

'Een optie zou zijn om op het land dat zo'n 60.000 euro per hectare kost, een weidevogelpakket vanuit Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer te leggen. Maar met een vergoeding van 1.000 euro per jaar is dat financieel een doekje voor het bloeden. Het plan van koop ging uiteindelijk niet door, maar het legde wel het probleem bloot.'

Wat zijn de belangrijkste eisen voor deelname?

'De boer blijft eigenaar van de grond. Grond is emotie. Er verdwijnt al zoveel grond uit de landbouw. Dat zie je overal gebeuren, zoals bij burgercoöperatie Land van Ons. Ik houd mijn hart vast. De discussie begint leuk en lief, maar over vijftien jaar staat het er anders voor. Boeren raken hun invloed kwijt, terwijl hun kracht is dat ze goede beheerders zijn en goed voor de bodem kunnen zorgen. Het in eigendom hebben van grond is een vorm van zekerheid en de meest duurzame oplossing.

'Bovendien is een goede balans tussen ecologie en economie noodzakelijk. Daarom betaalt een investeerder 50 procent van de koopsom. De boer hoest de andere helft op.'

Hoe wordt de ecologie geborgd?

'Via een gebiedsgerichte aanpak. Boer en investeerder maken met een ecoloog een inrichtingsplan. De boer heeft geen bovenliggend belang en de investeerder ook niet. Ze zoeken het samen uit. Het contract dat ze aangaan, is niet tijdgebonden.

'Het risico bestaat dat de investeerder zich terugtrekt. Dan heeft Grondcoöperatie Rijkdom een jaar de tijd om een andere investeerder te zoeken. Als dit niet lukt, dan is de coöperatie genoodzaakt weer te verkopen en kan de boer de andere helft van het land kopen en het perceel landbouwkundig benutten. Een ultieme vorm van gedeelde verantwoording.'

Het klinkt mooi in theorie. Werkt het in de praktijk?

'Wij hebben getest bij melkveehouder Sjoerd Sterkenburgh met de vraag of het economisch interessant was om grond te kopen van zijn stoppende buurman. Het ging om oud grasland met greppels, zeer geschikt voor weidevogels. We hebben een private investeerder gevonden. Samen hebben zij 15,5 hectare grond gekocht.

'Trekvogelhoogleraar Theunis Piersma is aan het project gekoppeld. Het doel is om het aantal gruttoparen te vergroten. Uiteraard laat de natuur zich niet sturen. Aantallen koppelen aan de doelstelling heeft dan ook weinig functie. Het gaat erom dat het middel, een optimale ecologische inrichting van de biotoop voor de grutto, goed tot zijn recht komt.

'Naast het toekennen van ecologische waarde aan grond ontvangt de investeerder een rente van 1 procent. Dat kan oplopen tot 5 procent, doordat de waarde van grond stijgt. Het gaat om een impactbelegging.'

Er zijn meer initiatieven om extensieve weidevogelgrond veilig te stellen, zoals het Aanvalsplan Grutto. Hoe kijkt u daartegen aan?

'Ook hier geldt dat de vergoeding de huidige waarde van de grond moet compenseren. Met alleen een vergoeding per hectare kom je er niet, ben ik bang. Daarnaast vind ik dat eigenaarschap van levensbelang is om succesvol te zijn. Anders ontbreekt het al snel aan intrinsieke motivatie. Het werkt niet als een overheid zegt dat 1.000 hectare veranderd moet worden in weidevogelgebied. Het moet van onderop gebeuren.'

Hoeveel grond is er via jullie coöperatie aangekocht over tien jaar?

'We verwachten een uitbreiding van minimaal 500 tot 600 hectare. Dat is een schijntje als je er rekening mee houdt dat in tien jaar 30 procent van de ondernemers stopt en de gemiddelde grootte van een bedrijf 60 hectare is. We hebben een opdracht om waardevolle gebieden zoals bij mijn buren veilig te stellen. Zij hebben een fantastisch weidevogelgebied. Het is bijna jaloersmakend hoeveel vogels er op de plasdras afkomen.'

Is het initiatief ook uitvoerbaar in andere provincies?

'Ja. We hebben een blauwdruk gemaakt, zodat we het makkelijk naar andere provincies kunnen kopiëren. We willen graag de lokale kennis van gebieden behouden. Een ecoloog moet het gebied kennen. Het is overigens alleen in gebieden met ecologische potentiële waarden geschikt. In hardcore landbouwgebieden moeten we vooral landbouw bedrijven.'