'Oorlog kan gamechanger zijn'

De oorlog laat zien haarfijn zien hoe kwetsbaar ons wereldwijde voedsel- en landbouwsysteem is. Oekraïne en Rusland hebben samen een behoorlijk aandeel in de wereldvoedselproductie. Ook produceren ze veel kunstmest en dat heeft effect op de productiviteit van de landbouw in andere gebieden.

Toch blijft het bijzonder dat deze oorlog tussen twee landen ons wereldwijde voedselsysteem zo onder druk zet. Blijkbaar hebben we dit slecht georganiseerd. Volgens mij is dat begonnen met het geloof in de markt. Als we de vrije markt de ruimte geven, dan zal er voedsel worden geproduceerd waar dit het beste kan en dit zal ook tegen de voor consumenten meest gunstige prijs zijn.

Kind van de rekening

We weten dat factoren zoals milieu, klimaat en biodiversiteit in dit vrijemarktdenken letterlijk het kind van de rekening zijn. Deze factoren hebben (nog) geen waarde in het economisch verkeer, dus worden ze continu uitgebuit. De gevolgen hiervan zijn zo groot dat ook deze factoren het wereldvoedselsysteem gaan ondermijnen.

Voedsel produceren waar dit economisch gezien het beste kan, maakt veel landen afhankelijk van voedselimport. Zolang de prijzen laag zijn, lijkt dit geen probleem, maar we weten dat de prijselasticiteit van voedsel laag is. Bij kleine overschotten storten de prijzen in en bij kleine tekorten kunnen de prijzen extreem stijgen. Dat laatste gebeurt nu.

De oorlog zal niet direct leiden tot voedseltekorten, maar er zullen wel mensen zijn die hun dagelijks eten niet meer kunnen betalen, vooral in landen die niet in staat zijn om de eigen bevolking te voeden met zelfgeproduceerd voedsel.

Productiemethoden aanpassen

Dat hele vrijemarktdenken staat ook de verduurzaming van de landbouw in de westerse wereld in de weg. We zijn te ver doorgeschoten in intensiteit, chemie en energie, waardoor we het milieu te veel belasten. We zullen onze productiemethoden moeten aanpassen. Dit leidt tot een hogere kostprijs voor boeren.

Omdat we wat betreft voedsel in een vrije markt opereren, kunnen we die hogere prijs niet doorberekenen. Het moet tenslotte de vrije markt zijn die bepaalt waar je het beste voedsel kunt produceren tegen de laagste kostprijs. Milieueffecten van die productie tellen hierin niet mee. Dus moeten duurzaam geproduceerde producten concurreren met producten die niet duurzaam zijn geproduceerd. De uitkomst hiervan spreekt voor zich.

Afgewogen beleid

De vrije markt is dus niet hét instrument dat ervoor gaat zorgen dat alle mensen op de hele wereld voldoende en betaalbaar voedsel tot hun beschikking hebben. Beschikbaarheid en betaalbaarheid van voedsel vragen om een afgewogen beleid waarbij wordt ingezet op het ontwikkelen van de eigen voedselproductie met een zekere volhoudbaarheid.

Dit laatste betekent dat de impact van de voedselproductie op milieu, klimaat en biodiversiteit zo beperkt mogelijk moet zijn. Dit maakt dat een Europees landbouwbeleid een andere focus moet hebben dan het landbouwbeleid in Afrika of Zuid-Amerika.

Laten we elkaar die ruimte gunnen. Laten we elkaar helpen om in ieder continent dat landbouwbeleid zo vorm te geven dat het past bij wat daar het meest urgent is. Dat begint met het erkennen dat de vrije markt een slecht idee is voor datgene wat het meest essentieel is in het menselijk bestaan: voedsel.