Janusz Wojciechowski: 'Rusland zet honger in als agressiemiddel'

De uit Polen afkomstige EU-commissaris Janusz Wojciechowski vergelijkt de Russische bombardementen op de Oekraïense landbouw- en voedselstructuur met de beruchte Russische uithongering van Oekraïners in de jaren dertig. Volgens hem richt Rusland zich opzettelijk op vernietiging van de voedselvoorziening om het land uit te hongeren.

'Rusland gebruikt voedsel als wapen', zei de Eurocommissaris tijdens een persconferentie waarin hij het steunpakket aan Europese boeren toelichtte. De Litouwse Handelscommissaris Valdis Dombrovskis zegt dat Rusland 'de voedselvoorraden en opslagfaciliteiten van Oekraïne opzettelijk lijkt aan te vallen en vernietigen'.

Wojciechowski, die opgroeide toen Polen een satellietstaat van de Sovjet Unie was, trok parallellen tussen de huidige noodsituatie in Oekraïne en de de grote hongersnood. Deze wordt door de Oekraïners ook wel de Holodomor genoemd. 'Er is nog maar één interpretatie: ze willen honger veroorzaken en dat gebruiken als een methode van agressie.'

De EU-commissaris maakte melding van een opzettelijke aanval op grote pluimveebedrijven. Scrollend langs de foto's van internationale persbureaus komen meer voorbeelden voorbij, zoals de vernietiging van een visfabriek ten oosten van de hoofdstad Kiev. Tussen de verwoesting in stedelijk gebied en aanvallen op burgerdoelen staan ook veel foto's van bombardementen op bedrijfsgebouwen en industrieterreinen.

Niet de eerste keer

Het is 'niet de eerste keer' dat de Russen het hongerwapen inzetten, memoreerde Wojciechowski. Hij vergelijkt de tactiek van het Russische leger onder president Vladimir Poetin met het optreden van Sovjetleider Jozef Stalin in de jaren dertig in Oekraïne en Kazachstan. De Holodomor is een combinatie van de Oekraïense woorden voor 'verhongeren' en 'dood'. Sinds 2006 hebben Oekraïne en vijftien andere landen de Holodomor erkend als een genocide gepleegd door de Sovjetregering.

De Oekraïense minister van Landbouw, Roman Leshchenko, zei maandag dat de voedselbedrijven op het punt staan in te storten. Hun reserves zijn naar verwachting binnen een maand of twee uitgeput.

Om Oekraïne te helpen, heeft de Europese Commissie een noodhulpprogramma van 330 miljoen euro opgezet om de toegang tot essentiële goederen te waarborgen. Zo gaan de Polen dagelijks miljoenen liters diesel leveren voor de Oekraïense tractoren. Daarnaast wordt gewerkt aan de aanvoer van nieuw zaaigoed en andere grondstoffen.

Graantransport over land

Omdat de Russische marine in de Zwarte Zee de Oekraïense havens heeft geblokkeerd en de graanexport daardoor stilligt, wordt nu ook gewerkt aan graantransport over land naar de noordelijke Poolse havens Gdansk en Gdynia aan de Oostzee. Dit onthulde Wojciechowski woensdag op de persconferentie in Brussel.

Wageningen Economic Research (WEcR) analyseert op verzoek LNV de gevolgen van de oorlog in Oekraïne voor de voedselzekerheid. Deze week kwam een tweede rapport uit met de conclusie dat voorlopig geen voedseltekorten dreigen in de wereld. Wel wordt door de stijgende prijzen gevreesd voor problemen met de toegang tot voedsel voor mensen in armere landen. Zij geven soms wel meer dan de helft van hun inkomen uit aan voedsel.

Protesten tegen de hoge voedsel- en brandstofprijzen beginnen luider te klinken. Onder meer in Sri Lanka gingen duizenden burgers de straat op.

Zonnebloemolie raakt op

In Nederland stijgen de prijzen door duurdere grondstoffen en energie ook. Hier kan dat op mensen met een kleine beurs ook veel impact hebben. Het eerste wat in Nederland zichtbaar was, waren de schappen met zonnebloemolie in de supermarkten die deze week echt leeg raakten.

Dit wordt mede veroorzaakt door de verstoorde aanvoer van grondstoffen uit Oekraïne. De prijs van grondstoffen voor plantaardige oliën is daardoor flink gestegen. Raapzaad en koolzaad, grondstoffen voor onder meer margarine, stijgen flink in prijs aangezien deze markt toch al krap was.

Boeren en tuinders ondervinden de gevolgen van de schaarste al wat langer in hun kostenplaatje. Schaarste aan grondstoffen en kunstmest wordt in het rapport van WEcR aangemerkt als een risico voor Nederland en de EU. Maar dat hoeft nog geen directe bedreiging te vormen voor de voedselzekerheid omdat er vaak alternatieven producten beschikbaar zijn.

Voor de lange termijn bepalen verschillende factoren hoe stevig de voedselzekerheid is. WEcR doet hier onderzoek naar. Ontwikkelingen die een rol spelen zijn de productieterugval in Oekraïne en mogelijk ook Rusland, handelsbelemmeringen en de beschikbaarheid van kunstmeststoffen en energie. De belangrijkste vraag is hoelang het regime in het Kremlin deze zinloze oorlog wil laten voortduren.

LTO tevreden met EU-steunpakket voor boeren en tuinders

Zo staat Brussel extra overheidssteun van 35.000 euro per boerenbedrijf toe zonder dat daarbij staatssteunregels gelden.

Een stimulans is het noodfonds van 500 miljoen euro, Nederland krijgt hieruit 8,1 miljoen euro. Het kabinet mag dat bedrag maximaal twee keer cofinancieren. Deze reserve is bedoeld om agrarische bedrijven te helpen in het geval van prijs- of marktinstabiliteit. Daarnaast is voor energieintensieve bedrijven nog extra overheidssteun mogelijk. Lidstaten kunnen ook GLB-betalingen eerder uitbetalen en ze mogen tijdelijk afwijken van bepaalde vergroeningseisen.

Braakliggend land in ecologisch aandachtsgebied mag worden ingezet voor productie. Dit kan boeren helpen aan een stevigere cashflow en het vergoot de productiecapaciteit van gewassen in de EU. Dit moet tekorten die ontstaan door de oorlog in Oekraïne opvangen.

Het is de vraag in hoeverre het kabinet de toegestane steunmaatregelen gaat invullen. EU-lidstaten zijn daar vrij in. De economische impact van de oorlog in Oekraïne is stevig voelbaar bij boeren en tuinders, zegt LTO-voorzitter Sjaak Van der Tak. 'We blijven benadrukken dat de omstandigheden erg onzeker blijven. Aanvullende noodmaatregelen moeten niet zomaar worden uitgesloten.' Van der Tak waardeert de inzet van landbouwminister Henk Staghouwer. Die wist de kunstmestvervangers weer op de Europese agenda te krijgen.