Lokale partijen winnen nu ook op platteland

Lokale partijen zijn opnieuw veruit de grootste geworden bij de gemeenteraadsverkiezingen. Na het tellen van 98,5 procent van de stemmen komen de lokalen uit op 36,4 procent van de stemmen. Omgerekend zijn dat al 3.398 van de in totaal 8.237 raadszetels die nu zijn te verdelen over 333 gemeenten.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2018 waren de lokalen ook de grote winnaars, met ongeveer een derde van de stemmen. In ongeveer driekwart van de gemeenten regeerde de afgelopen tijd een partij die niet op landelijk niveau meedoet. Al bijna twee decennia groeit het percentage stemmers op lokale partijen. Ook in grote steden als Rotterdam en Den Haag won een lokale partij.

Bij de landelijke partijen lijkt de VVD weer de grootste te worden. Maar de partij verliest wel. De partij van Mark Rutte komt in deze tussenstand uit op 11,5 procent van de stemmen. In 2018 kreeg ze bij deze tussenstand nog meer dan 13 procent van de kiezers achter zich.

Lokale partijen zijn in zeker 225 gemeenten het grootst geworden. Daarvan hadden 132 lokale partijen ook de vorige keer al de meeste zetels in de raad en hebben 93 regionale partijen deze positie overgenomen van een andere partij. Dat kan trouwens ook een andere lokale partij zijn.
Lokale partijen hebben in 38 gemeenten hun koppositie verloren.

De grootste plattelandsgemeenten van Nederland kenden vaak een landelijke partij als aanvoerder van de gemeenteraad. Die situatie is sinds woensdag gekanteld. In 24 van de 29 grootste plattelandsgemeenten van Nederland, verenigd in de P10, is een lokale partij de grootste. Bij de recente gemeenteraadsverkiezingen zijn er 11 gemeenten bijgekomen waar een lokale partij als coalitiebouwer aan de slag mag. In de 13 andere gemeenten waren de lokalen al de grootste.

Het CDA verloor het vaakst terrein en werd ingehaald door een lokale partij in onder meer Bronckhorst, Peel en Maas, Dinkelland en Noardeast-Fryslân. VVD verloor de koppositie in onder meer Weststellingwerf en de SGP zag Vitale Kernen voorbij komen op Goeree-Overflakkee. Het CDA won in die gemeente overigens twee zetels.

De lokale partijen die zich als bondgenoot hebben verbonden aan BoerBurgerBeweging (BBB) hebben een flinke verkiezingswinst geboekt. Het totaalaantal zetels van de bondgenoten is meer dan verdubbeld. In de gemeenten Westerkwartier en Midden-Drenthe zijn deze lokale partijen nu de grootste in hun gemeenteraad.

Het totaalaantal zetels in de gemeenteraad van de twintig lokale partijen is toegenomen van 27 naar 61. De partij VZ Westerkwartier groeide van zes naar tien zetels en is daarmee de grootste in de Groningse gemeente. In Midden-Drenthe groeide Gemeentebelangen van drie naar vijf zetels en is daarmee samen met een andere lokale partij, GBSBW, de grootste.

In de gemeente Berkelland, Oude IJsselstreek en Midden-Groningen zijn de bondgenoten Ondernemend Berkelland, DorpPlattelandBeweging en Leefbaar Midden-Groningen de tweede partij. DorpPlattelandBeweging zat nog niet eerder in de raad en Leefbaar Midden-Groningen groeide van één naar vijf zetels. In Hogeland, Sudwest-Fryslân en Wijk bij Duurstede maken de bondgenoten hun debuut in de gemeenteraad.

BBB-voorzitter Erik Stegink is opgetogen over het resultaat van de partnerorganisaties in de regio, maar hij weigert de eer op te strijken. 'Dit is de verdienste van de bondgenoten zelf. Alle lof voor het het werk dat zij hebben verzet.'

CDA-partijleider Wopke Hoekstra had op basis van de peilingen een verlies in de gemeenteraden ingecalculeerd. De partij verloor de positie als grootste partij in 36 gemeenteraden. Daar stond tegenover dat het CDA in zes gemeenten wel de grootste wist te worden en in 31 gemeenten de grootste partij bleef.

Het CDA-bolwerk Tubbergen is illustratief. De partij halveert daar zijn zetelaantal in de gemeenteraad. Waar de christendemocraten eerst 12 zetels hadden, staan ze nu op 6 zetels in de Overijsselse gemeente. Daarmee zijn ze overigens nog wel de grootste: ze hebben één zetel meer dan de combinatie Gemeentebelangen-VVD, maar het CDA verliest de absolute meerderheid in de raad.

'Het voorlopige beeld is dat we helaas zetels hebben verloren, en dat het tegelijkertijd beter lijkt dan de recente peilingen', zei partijleider Wopke Hoekstra in reactie op de eerste exitpolls. Hij denkt dat zijn partij na de crisis vorig jaar nu echt in rustig vaarwater is gekomen.

Partij voor de Dieren (PvdD) is bijna verdubbeld in aantal raadszetels. In totaal is de PvdD gegroeid van 33 naar 63 zetels. De PvdD is nu vertegenwoordigd in 29 gemeenten, dat waren er 17. In de meeste nieuwe gemeenten komt de PvdD met twee zetels binnen. De partij is vooral in de steden vertegenwoordigd. Daar zijn recent onder meer Haarlem, Enschede en Maastricht bijgekomen. In Buren, Heerlen en Pijnacker-Nootdorp moest de partij een zetel inleveren.

Lokale gebeurtenissen zorgen soms voor aardverschuivingen bij de gemeenteraadsverkiezingen. Zeewolde is daar het beste voorbeeld van. De lokale partij Leefbaar Zeewolde zag haar zetelaantal bij de gemeenteraadsverkiezingen verdubbelen naar 10. De partij verzette zich samen met de ChristenUnie het felst tegen de komst van een datacentrum van Facebook (Meta) naar de gemeente. ChristenUnie groeide met een zetel tot vier.

Beide partijen konden destijds met hun 8 zetels het datacentrum niet tegenhouden. In de nieuwe samenstelling hebben ze met 14 van de 19 zetels een meerderheid. Leefbaar-bestuurslid Hans Visser hoopt het bestemmingsplan alsnog te kunnen wijzigen. Het Rijksvastgoedbedrijf heeft het plan nog niet heeft goedgekeurd en Visser hoopt dat de Eerste Kamer ook tegen zal stemmen.