Diervoedingsdeskundige: 'Gevolgen seleniumtekort enorm divers'

Achtergrond Melkvee Pieter Stokkermans 18 maa 2022 om 14:00uur

Een gebrek aan het noodzakelijke sporenelement selenium wordt niet altijd gezien. Toch kunnen de gevolgen hiervan divers zijn, het tekort leidt tot ontstekingen bij koeien. Ook een overmaat is een probleem. Beide leiden tot minder weerstand.

Diervoedingsdeskundige%3A+%27Gevolgen+seleniumtekort+enorm+divers%27

Dat stelde diervoedingsdeskundige Paul Dobbelaar van de faculteit Diergeneeskunde in Utrecht onlangs tijdens een webinar van kunstmestproducent Yara. Volgens hem speelt selenium een belangrijke rol als antioxidant, samen met vitamine E.

'Koeien zetten voer om en verbruiken hiervoor zuurstof. Dit leidt tot zuurstofradicalen oftewel zuurstofverbindingen die het weefsel kunnen beschadigen. Dit kun je voorkomen door in het rantsoen voldoende selenium aan te bieden. Het lichaam maakt hier eiwitten van, die de zuurstofradicalen wegvangen', aldus Dobbelaar.

'Een koe heeft voldoende van deze oxidanten nodig om weefselbeschadiging tegen te gaan. Opvallend is dat een overmaat aan selenium voor dezelfde effecten zorgt. Dit komt incidenteel voor', vervolgt de diervoedingsdeskundige.

Bij jongvee vraagt de mineralenvoorziening extra aandacht

Leo Tjoonk, teamleider Ruwvoer bij Agrifirm

Doordat de koe bij een gebrek aan oxidanten minder in staat is schadelijke bacteriën de deur uit te werken, gaat het aantal uierontstekingen omhoog, net als het aantal baarmoederontstekingen. Verder blijven meer koeien aan de nageboorte staan. 'Het is daarom belangrijk dat de koe rond het afkalven over voldoende selenium beschikt. In de droogstand moeten we ervoor zorgen dat de seleniumstatus op niveau is', stelt Dobbelaar.

Maar ook aan het begin van de lactatie is selenium een must. 'Een tekort leidt tot weefselschade en daarmee tot slechte bevruchtingsresultaten, een vroege embryonale sterfte en meer doodgeboorte. Voor bedrijven waar veel kalveren dood worden geboren, komt dit in drie van de vier gevallen door een tekort aan selenium en vitamine E', zegt Dobbelaar. Ook voor pasgeboren kalveren is selenium belangrijk. Dit element wordt ingebouwd in de spiereiwitten.

Voorraad in spieren

De meeste koeien hebben een bepaalde voorraadvorming in de spieren, lever en nieren. 'Dieren kunnen op die voorraad interen, zonder dat ze in de problemen komen. Daarbij kan het ongeboren kalf ook een seleniumvoorraad opbouwen, afhankelijk van de voorraad bij de moeder', geeft Dobbelaar aan.

Wie wil weten hoe het met de voorraad selenium in het rantsoen staat, kan het best het enzym glutathione peroxidase meten, adviseert Dobbelaar. 'Dit is goed te interpreteren en is meer een langetermijnkenmerk. Dat kan prima bij minimaal zes koeien in de koppel die tegen de droogstand aan zitten. Dan heb je nog weken de tijd om eventueel bij te sturen voor de start van de lactatie.' Het meten van de hoeveelheid selenium in het bloed of de melk is minder nauwkeurig.

Om te zorgen dat het dier voldoende selenium heeft, is het goed te kijken naar het ruwvoer. Voldoende aanbod uit het ruwvoer is wenselijk. Dobbelaar raadt daarom bedrijven waar het vee last heeft van afweerproblemen aan de sporenelementen ook in de kuil te laten onderzoeken. 'We zien nogal eens problemen op bedrijven die dit niet in beeld hebben. Bij weinig selenium kan worden overwogen in het voorjaar selenium bij te strooien.'

Tekst gaat verder onder kader.

Weinig selenium in kuilgras in 2021

Het gemiddelde seleniumgehalte was in 2021 56 microgram per kilo droge stof, dat is aan de lage kant. ‘Wel is de spreiding tussen regio’s hoog met gehaltes onder de 40 microgram en boven de 200’, weet diervoedingsdeskundige Paul Dobbelaar van de Faculteit Diergeneeskunde. Het gehalte in de maiskuil is met 27 microgram nog lager. ‘Dit betekent dat je in de meeste rantsoenen selenium moet toevoegen.’ Leo Tjoonk, teamleider Ruwvoer bij Agrifirm, kan niet bevestigen dat de hoeveelheid selenium in het gras dalend is. ‘Als ik kijk naar 2020 en 2021 is het seleniumgehalte in gras in 2021 aanzienlijk lager dan in 2020. Dit heeft er ook mee te maken dat de opbrengsten aanzienlijk hoger waren. Ik verwacht dat er dan een verdunningseffect optreedt. Er wordt bemest voor 3,5 ton opbrengst. De eerste snede van 2021 kende een opbrengst van 4,5 tot 5 ton. Een verdunningseffect zag je ook bij het ruweiwitgehalte. Dat daalde naar 120 tot 130, omdat er te weinig stikstof in de grond zit om eiwit te produceren en er een ouder gewas werd geoogst.’ Eenzelfde verdunning zag hij ook in het seleniumgehalte wanneer er een bemesting met selenium was toegepast. Ook hier was de hoeveelheid selenium in 2021 lager dan in 2020.

Leo Tjoonk, teamleider Ruwvoer bij Agrifirm, raadt aan selenium in de bemestingsplannen mee te nemen, zodat kuilgras met voldoende selenium beschikbaar is. Bijvoorbeeld voor de eerste snede. 'Vooral voor jongvee is gras met voldoende selenium belangrijk. Deze dieren krijgen vaak weinig van dit element via het krachtvoer binnen.'

Op basis van de hoeveelheid mineralen in het ruwvoer is een passend mineralenmengsel te vinden. 'Daar kun je op besparen, zonder dat je in de tekortsfeer terechtkomt. Daarbij is een teveel aan mineralen onnodig duur', vertelt Dobbelaar. Toch ziet de diervoedingsdeskundige dat veel ondernemers voor de zekerheid niet op mineralen besparen. 'Zo zien we de laatste jaren vaker een koperovermaat, omdat onnodig veel mineralen worden verstrekt.'

Tjoonk verwacht dat de problemen met seleniumtekorten meevallen. 'Dieren die mengvoer krijgen, krijgen standaard voldoende selenium en vitamine E binnen. Bij jongvee en droogstaande dieren vraagt de mineralenvoorziening extra aandacht, wat je dus met kuilgras van een met selenium bemest perceel kan goedmaken. Maar door de mineralenvoorziening ook mee te nemen in de rantsoenberekening, zit je op dit vlak goed.'

Seleniumtekort pas laat ontdekt

Dat koeien in Nederland kunnen kampen met een seleniumtekort, kwam pas in 1987 aan het licht, stelt veevoedingsdeskundige Paul Dobbelaar van de Universiteit van Utrecht. ‘Selenium is naast koper, zink, jodium en kobalt een van de sporenelementen. Bij de andere elementen was er al veel eerder aandacht voor de gevolgen van een tekort of een overmaat.’ Dit komt mede doordat de koeien door dit gebrek een verminderde afweer hebben, waardoor er geen eenduidig ziektebeeld is vast te stellen. Die verminderde afweer kan zich uiten in bijvoorbeeld uierontsteking of doodgeboorte. Volgens Dobbelaar werd een seleniumtekort bij toeval ontdekt op een melkveebedrijf in de omgeving van Eindhoven. Hier bleven te veel koeien na het afkalven aan de nageboorte staan. Uit onderzoeken in de Verenigde Staten was bekend dat een vitamine E- en seleniumgebrek mogelijke oorzaken hiervan waren, zo stelde hij onlangs tijdens een webinar van kunstmestproducent Yara. Dobbelaar denkt dat er mogelijk ook daarvoor op bedrijven sprake was van een seleniumtekort. ‘Maar dat kwam toen niet als dusdanig in beeld, omdat er geen aandacht voor was.’