Vraagtekens bij groene ambitie in tijden van oorlog

Het woord voedselcrisis wil Sebastiaan Schreijen, Senior Analyst Consumer Foods bij Rabobank, wat betreft Nederland niet in zijn mond nemen. 'Omdat ik niet weet wat precies de definitie van crisis is, maar ik weet wel dat we een enorme kostenstijging op onze afkrijgen in de hele voedingssector. Dat zal zeker de komende weken en maanden tot hogere prijzen voor consumenten gaan leiden.'

Hoe groot die prijsstijging precies is, weet Schreijen niet. 'In februari zagen we een consumentenprijsstijging van 4,6 procent op voedingsmiddelen. Dat komt door de hogere kosten waar we al sinds vorig jaar zomer mee te maken hebben. Alles wat daar nu door de oorlog nog bovenop komt, kan voor een enorme versnelling in prijzenverhogingen zorgen. Het zou me niks verbazen als we eind dit jaar richting de 10 procent gaan.'

Schreijen en zijn collega's van RaboResearch publiceerden deze week een analyse over de gevolgen van de oorlog in Oekraïne. Hij stelt dat het probleem wordt gebagatelliseerd wanneer Oekraïne als graanschuur van Europa ziet. Er komt namelijk veel meer uit het land en uit Rusland. 'Als je het hele pakket van gas, zonnebloemolie, voermais en kunstmest bij elkaar neemt, dan gaat het om een veel breder kader waarbinnen de prijzen omhoog gaan.'

Strikte regelgeving

Boeren in Nederland en andere Europese landen zullen op zoek moeten naar alternatieve aanbieders van voermais. 60 procent van deze mais in Nederland komt uit Oekraïne. 'Dat is het eerste, meest prangende probleem. Daarnaast zullen op termijn de omhoog geschoten kunstmestprijzen gaan meewegen', aldus Schreijen. Een alternatief is dierlijke mest, maar die is gebonden aan strikte regelgeving. Datzelfde geldt voor veevoer. 'Je zou veevoer uit Noord- of Zuid-Amerika kunnen halen, maar dan loop je tegen GMO-issues aan.'

Rusland wordt met sancties door een groot deel van de wereld gestraft voor de invasie in Oekraïne. China heeft zich ook tegen de oorlog gekeerd, maar laat het regime in Moskou vooralsnog niet vallen. Wanneer China en Rusland een nog hechtere as vormen dan zij nu al zijn, kan dat ook grote gevolgen hebben voor de handelsrelaties tussen het Aziatische land en de EU. De sancties tegen Rusland scheppen in dat geval afstand tussen China en Europa.

Schreijen: 'Dan wordt het ook voor de Nederlandse varkensvlees- en zuivelindustrie een stuk lastiger om producten in China te verwaarden. Dat heeft consequenties voor onze export en zal een prijsdrukkend effect hebben.'

Tijdelijk in de koelkast

Volgens de Rabobank-analist is het ook interessant om te zien wat er gebeurt met het thema duurzaamheid. Met de gevolgen van de oorlog zijn er andere prioriteiten ontstaan. 'Wil je echt kunnen investeren in duurzaamheid, dan zal de consument daarvoor moeten betalen. Maar nu de prijzen stijgen om andere redenen, gaat het heel lastig te worden om de consument nog meer te laten betalen voor een duurzaam product. Ik denk dat we gaan zien dat duurzaamheid tijdelijk in de koelkast schuift en afhankelijk van het verloop van de oorlog pas over een half jaar tot een jaar weer hoger op de agenda komt te staan.'

Rob de Wijk, hoogleraar Internationale Betrekkingen, is wat stelliger in zijn standpunt. Het is volgens hem nog te vroeg om de gevolgen van de Oekraïne-oorlog voor de wereldwijde voedselvoorziening in te schatten. Wel is duidelijk dat de stop op importen van grondstoffen uit Oekraïne en Rusland voor een enorme verstoring van de wereldhandel in agrarische producten gaat zorgen.

'De Europese Unie moet gaan nadenken over voedselzekerheid voor de eigen burgers. Over die geopolitieke component is bij het opstellen van de boer-tot-bordstrategie en de Green Deal nooit nagedacht', zegt De Wijk, die erop wijst dat het grote voedselaanbod als een vanzelfsprekendheid werd gezien. 'Door de vergroeningsplannen nemen de landbouwopbrengsten af en door de oorlog in Oekraïne-oorlog krimpt het aanbod aan de importkant. Dan heb je echt een probleem. Het kan niet anders dan dat de Europese landbouwpolitiek tegen het licht wordt gehouden.'

Weinig alternatieven

In de discussie die wordt gevoerd over het landbouwbeleid trekt De Wijk een vergelijking met Groningse gas. 'We willen daar allemaal van af en we willen allemaal een duurzame landbouw. Maar er zijn weinig alternatieven. Als er een gastekort komt zul je zien dat de kraan in Groningen gewoon weer open gaat en dat geldt ook voor de voedselproductie. Dat is keihard, maar we leven nu eenmaal niet in een droomwereld'

Net als in 2010 bij het ontstaan van de opstanden in de Arabische wereld kunnen de voedseltekorten en stijgende prijzen nu opnieuw zorgen voor politieke instabiliteit. Over Nederland en de meeste Europese landen maakt De Wijk zich geen zorgen, maar in het Zuiden van Europa waar het inkomen doorgaans lager ligt kan het wel problemen veroorzaken.

'Landen kunnen met subsidies of belastingverlagingen een 'cap' zetten op de voedselprijzen. Sommige landen doen dat al bij de energieprijzen. Historisch gezien ontstaat ontwrichting door stijgende prijzen. We noemen het niet voor niks 'broodopstanden'.'

Meer technieken, minder afschaling

De Wijk wil het belang van verduurzaming van de landbouw niet wegwuiven, maar vindt wel dat die ontwikkeling in balans moet zijn met de voedselzekerheid. 'Misschien moeten we er op een andere manier naar kijken, bijvoorbeeld door meer met technieken te werken dan met afschaling van de productie. Er moet een keuze worden gemaakt tussen strategische autonomie en het milieuprobleem. In die spagaat heeft de EU zichzelf gemanoeuvreerd.'

Landbouweconoom Petra Berkhout van Wageningen University & Research vindt het te voorbarig om in het licht van de huidige marktontwikkelingen de milieudoelen voor de landbouw af te zwakken. Wel ziet zij reden om binnen de boer-tot-bordstrategie de bakens te verzetten. 'Ik zit meer op de lijn van duurzaam intensiveren, dus met minder input meer produceren. Dan houden we de productie op peil en kunnen we de milieudoelen halen.'

Leren omgaan met hoge kosten

Door de hoge energie- en kunstmestprijzen ziet Berkhout zich gesterkt in haar visie. 'Ik ben het eens met de doelen van het Europese landbouwbeleid, maar niet met de middelen. Biologisch is een mooie niche, maar het gaat erom dat je leert omgaan met hoge grondstof- en energiekosten. Nederlandse boeren kunnen dat.'

De landbouweconoom wijst daarbij ook op de zwakke voedselpositie van landen in Afrika en het Midden-Oosten. 'Een crisis als deze laat de afhankelijkheid van die landen zien. Het is niet goed dat ze voor tarwe afhankelijk zijn van één leverancier. Dat maak ze veel te kwetsbaar. Ze zullen veel meer zelfvoorzienend moeten worden. Daar moeten we die landen bij helpen.'