Helofytensloot in Dronten blijkt goed voor biodiversiteit

In mei 2020 is in een 800 meter lange sloot van Aeres Farms even buiten Dronten een stuw geplaatst. Op het eerste gezicht helemaal niet zo bijzonder, lijkt het. Maar de resultaten zijn nu al best spectaculair. Door het meer constante waterpeil ontwikkelen waterplanten zich spontaan, komt het waterleven terug en verbetert de waterkwaliteit aanzienlijk.

'Eigenlijk gaat het systeem terug naar de boerensloten van vroeger. Die stonden zeker 's zomers vol met waterplanten en barstten van het leven. Het peilbeheer dat we hieraan toevoegen, maakt het alleen maar beter. Dat het na één jaar al blijkt te werken, zegt wel genoeg', stelt Wolter van der Kooij, lector agrarisch waterbeheer bij Aeres Hogeschool Dronten.

Uitstekende waterzuiveraars

In de sloot groeien namelijk vooral helofyten. Dat zijn uitstekende waterzuiveraars, zegt Van der Kooij. 'Aeres Hogeschool meet met sensoren online de waterkwaliteit aan het begin van de sloot en verder stroomafwaarts en waterschap Zuiderzeeland neemt iedere maand watermonsters. Hoewel we pas anderhalf jaar draaien, spreken de voorlopige meetgegevens voor zich. Fosfaten en mineralen die afspoelen vanaf het perceel of het erf, worden opgenomen door de planten, waardoor de waterkwaliteit stijgt.'

Uit de proef van de lector en zijn studenten blijkt dat de helofytensloot een sterk zuiverend effect heeft. 'De waterkwaliteit voldoet aan het begin van de proefsloot zelden aan de normen, maar benedenstrooms meestal wel. Dit water is echt schoner.'

Daarbij is door studenten van de opleiding toegepaste biologie in Almere onderzoek gedaan naar de microfauna en is de biodiversiteit gedurende het jaar gevolgd. Zij hebben in het afgelopen jaar een sterke verhoging van de biodiversiteit waargenomen. 'Het waterleven neemt zienderogen toe, zelfs in de relatieve korte tijd dat we hier nu bezig zijn met het project.'

Onmisbare toevoeging

Voorwaarde is wel dat de sloot het hele jaar door water bevat, stelt Van der Kooij. 'Veel boerensloten staan 's zomers vaak droog. De diversiteit neemt sterk toe, als er het hele jaar door water in blijft staan.' De stuw is dan ook volgens hem een onmisbare toevoeging.

Naast de zuiverende werking kunnen waterplanten een bijdrage leveren aan kringlooplandbouw door maaisel te composteren voor bodemverbetering of door de lisdodde in de sloot te oogsten als veevoer. Het helpt mee om het mineralenverlies op het bedrijf op een natuurlijke manier te verminderen.

Niet ieder jaar maaien

'Ik zie alleen maar voordelen, want in tegenstelling tot aangelegde rietveldfilters hoef je de begroeiing niet per se ieder jaar te maaien. Zo blijft de biodiversiteit behouden, terwijl de doorstroming niet in het geding komt. Ook na anderhalf jaar is de waterafvoer nog goed.'

De lector agrarisch waterbeheer tekent er wel bij aan dat een helofytensloot niet elke vervuiling aankan. 'Er zitten grenzen aan het zuiverende vermogen.'

Dempend effect

Een ander voordeel van de helofytensloot is dat door de aanwezigheid van een stuw er ook een dempend effect optreedt in het waterpeil en zo een vorm van peilgestuurde drainage mogelijk is. 'Je kunt het water vasthouden waar je het wilt. Ook dat maakt het interessant voor de boer. Sinds de plaatsing van de stuw is er langs de proefsloot niet meer beregend.'

Water heeft een groot effect op de biodiversiteit; het creëert enorme mogelijkheden voor insecten en kikkers, stelt Van der Kooij. 'Boeren kunnen met een eenvoudige schottenbalk de zuiverende resultaten van hun sloten zelf flink verbeteren. Daarmee is het een no-regretinvestering: je kunt er altijd profijt uit halen, het kan niet verkeerd.'

Mooie toekomst

De lector agrarisch waterbeheer ziet een mooie toekomst weggelegd voor de helofytensloot. Om het voorlopige resultaat wetenschappelijk beter te onderbouwen, wordt vanaf komend jaar even verderop in twee zijsloten een referentieproef opgezet. Daar wordt ofwel alleen peilbeheer toegepast, ofwel alleen helofyten ingeplant, of wordt het huidige peilbeheer gehandhaafd.

'Op basis van dit referentieonderzoek kunnen we dan adviseren om meer helofytensloten aan te leggen en de controle van de waterkwaliteit op bedrijfsniveau uit te voeren en niet meer op waterschapsniveau', zegt Van der Kooij.

Af- en uitspoeling voorkomen

Alles wat de boer met helofyten aan vervuiling uit zijn perceelsloten kan halen, is een zorg minder voor het waterschap. Dat wil dan ook inzicht krijgen in de zuiverende werking van helofyten op nutriënten in de sloot, zegt beleidsmedewerker Joanneke Spruijt.'Het gaat hier om een end-of-pipeoplossing. Een betere waterkwaliteit begint bij de bron: het voorkomen van af- en uitspoeling van erf en perceel.'

Ook kijkt het waterschap naar effecten verderop in het watersysteem. Hydroloog Kristiaan Petie weet nog niet of dit echt een probleem kan opleveren.

Effect varieert

'Het effect op het systeem als geheel zal per situatie variëren en moet worden berekend voor preciezere duiding. Alleen als dit concept massaal wordt opgepikt, moeten mogelijk maatregelen worden genomen, zoals verbreden van het kavelslootprofiel en afspraken maken over het peilbeheer van de stuw.'

De studenten van Van der Kooij vinden het project interessant, merkt hij. 'Het is makkelijk toepasbaar en het is eens een maatregel waar boeren geen last van hebben, maar die iets extra's oplevert.'