Hekkensluiter Nederland toch maar aan de slag met biologisch

Het was de laatste jaren 'kringlooplandbouw' wat de klok sloeg in Den Haag. Met het aantreden van het kabinet-Rutte III kwam Carola Schouten als minister aan het roer te staan te staan van het nieuw gevormde ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Vanaf het begin heeft dit kabinet daar sterk op ingezet, maar voor specifiek biologische landbouw was weinig aandacht.

'Sinds 2011 is er eigenlijk amper wat gedaan aan biologisch vanuit Den Haag', zegt projectleider Chris Koopmans van het Louis Bolk Instituut. Hij was projectleider bij het instituut voor het tot stand komen van de 'Swot-analyse van de biologische landbouw met kansen voor stimulering'. Deze sterkte-zwakteanalyse van de biologische landbouwsector in Nederland is begin deze maand naar de Tweede Kamer gestuurd.

Strategische visie

Op dit moment werkt het ministerie van LNV aan een Nationale Strategische Visie Biologische Landbouw die vermoedelijk in het tweede kwartaal van 2022 wordt gepresenteerd. De Swot-analyse is daar input voor. De Tweede Kamer heeft ingestemd met een motie van de Tweede Kamerleden Tjeerd de Groot (D66) en Derk Boswijk (CDA) dat biologische landbouw een prominente rol moet krijgen in het Nationaal Strategisch Plan van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid.

Directeur Michaël Wilde van Bionext ziet dat er nu wel een kentering is in politiek Den Haag. Enerzijds komt dat door de doelstelling van de Europese Unie in de boer-tot-bordstrategie. Anderzijds komt dat door de Tweede Kamer. 'Die neemt steeds vaker moties aan om biologische landbouw te stimuleren', ziet Wilde.

Als voorbeeld noemt de directeur van Bionext de onlangs aangenomen motie van de Tweede Kamerleden Laura Bromet (GroenLinks) en Caroline van der Plas (BBB) die de regering oproept om te onderzoeken op welke wijze de overheid de afname van Nederlandse biologische producten kan vergroten door te kijken naar de aanbestedingseisen.

Kringlooplandbouw

'De Nederlandse regering had de laatste jaren kringlooplandbouw hoog in het vaandel staan, maar biologische landbouw werd amper genoemd. Ik heb bij Schouten aangegeven dat de ze biologische landbouw als voorbeeld van kringlooplandbouw zou kunnen noemen. Kringlooplandbouw 'zoals' biologische landbouw dus. Dan maak je het veel concreter', vindt Wilde.

'Een consument herkent kringlooplandbouw niet in het schap van de winkel, maar biologisch wel. Bovendien is biologisch zowel nationaal als internationaal bekend. Dat is voor boeren ook interessant en een voordeel.'

Weerstand

De directeur van Bionext ziet dat vaak over kringlooplandbouw of circulaire landbouw wordt gesproken omdat dit veel breder is dan alleen biologisch. 'Daarmee spreek je veel meer boeren aan, is de gedachte. Biologisch roept ook nogal eens weerstand op in de agrarische sector. Ik zelf denk dat we niet in tegenstellingen moeten denken. Biologische boeren kunnen veel leren van gangbaar en andersom. Biologisch is geen bedreiging, maar gewoon een van de vormen van toekomstgerichte landbouw.'

Vergeleken met de rest van Europa stelt het areaal biologisch in Nederland nog niet zoveel voor. In 2020 was dat 4,1 procent tegenover 8,5 procent gemiddeld in de Europese Unie (EU). Oostenrijk is koploper met ruim 25 procent biologisch areaal, maar ook ons omringende landen scoren hoger.

Ambitieuze uitdaging

De Europese Commissie wil dat in 2030 25 procent van het Europees landbouwareaal biologisch is. Gezien de huidige ontwikkelingen is dat voor Nederland niet reëel, ziet ook Wilde. 'In de EU is het biologisch areaal nu ruim 8 procent. Tot 2030 is dat dus 8 procent maal 3. In Nederland zitten we nu tussen de 3,5 en 4 procent. Dus als we dat maal 3 doen, komen we uit tussen de 10 en 15 procent areaal in 2030. Dat is al een ambitieuze uitdaging.'

Voor Bionext staat voorop dat het verdienmodel voor bestaande biologische boeren en tuinders niet onder druk mag komen te staan door de komst van nieuwe ondernemers en nieuw areaal. 'Het begint echt aan de vraagkant', stelt de directeur. 'Wij hebben een tienpuntenplan gepresenteerd als Bionext. De vier eerste actiepunten gaan over het vergroten van de marktvraag. Dat kun je niet alleen aan de vrije markt overlaten. Daar heb je de overheid echt bij nodig.'

Btw schrappen

Als het aan Bionext ligt, moet de overheid consumenten actief voorlichten over wat biologisch inhoudt, wat de meerwaarde is. De btw zou van biologische producten af moeten om de vraag te stimuleren en 'true cost pricing' moet eraan bijdragen dat maatschappelijke kosten van goedkoop geproduceerd voedsel wel worden meegenomen in de prijs. Een ander voorstel is dat 'publiekskeukens' vanaf 2026 biologische maaltijden serveren in de restaurants van overheidsorganisaties.

Volgens Bionext laat Denemarken zien dat een dergelijk stimuleringsbeleid succesvol kan zijn. De Deense overheid stimuleert onder andere door een betaald keurmerk voor publieke keukens en horeca, met een goud-zilver-brons variant. Dit keurmerk geeft aan in welke mate de geserveerde maaltijden uit biologische producten bestaan. In 2017 was het aandeel biologische ingrediënten in publieke keukens in Kopenhagen – negenhonderd in totaal – 89 procent.

Grootste marktaandeel

Waar Oostenrijk het Europese land is met het grootste areaal biologisch, is Denemarken het land met het grootste marktaandeel biologisch (12,1 procent). Zwitserland en Oostenrijk volgen met respectievelijk 10,4 en 9,3 procent biologisch marktaandeel.

In Oostenrijk leent het alpenlandschap zich voor biologische landbouw. Daarnaast is de Oostenrijkse bevolking milieubewust volgens Bio Austria, de ketenorganisatie voor de Oostenrijkse biologische landbouw. De Oostenrijkse bevolking waardeert landschap en lokaal geproduceerde, duurzame voedingsmiddelen.

On the way to PlanetProof

Volgens Wilde is er ook onder Nederlandse consumenten een steeds grotere interesse voor duurzaam geproduceerd voedsel. 'Ik denk ook dat een keurmerk als On the way to PlanetProof steeds vaker een vereiste wordt op Nederlandse producten. Daarmee is er steeds meer een verschuiving, dat de ondergrens hoger komt te liggen. De verschillen met biologisch worden daardoor kleiner.'

Voedsel zal daardoor wel duurder worden. Wat betekent dat voor mensen met een kleine beurs? 'Het is waar dat je daar aandacht voor moet hebben', stelt de directeur van Bionext. 'Maar de gemiddelde Nederlander kan best iets meer voor zijn eten betalen. Nederlanders betalen met Portugezen het minste voor voedsel. Het moet ook niet alleen om de portemonnee draaien. Het is ook belangrijk om de aarde goed te beheren en goed achter te laten voor latere generaties. Steeds meer mensen zijn zich daarvan bewust.'

Kansen en bedreigingen

In de Swot-analyse staan zowel kansen als bedreigingen voor biologische productie in Nederland. De groeiende vraag naar biologische producten is een belangrijke kans en drijvende factor achter de biologische sector, stelt het Louis Bolk Instituut. Inzet op meer verkooppunten, waarbij niet alleen het winkelsegment wordt bediend, maar ook bijvoorbeeld zorginstellingen en kantines, stimuleert de groei.

De onderzoekers van het Louis Bolk Instituut geven ook een waarschuwing af. Een te grote nadruk op het vergroten van de biologische productie door subsidies kan snel een disbalans tussen vraag en aanbod met zich meebrengen. Een stabiel en koersvast overheidsbeleid is nodig, met ondersteuning gericht op meerjarendoelen om de bedreigingen van de sector te ondervangen en groei te stimuleren.

Eigen regionale product

Groeiende aandacht in het buitenland voor het eigen regionale product is voor Nederlandse biologische producenten een bedreiging omdat verschillende producten afhankelijk zijn van de export. 'In Nederland is het besef voor de oorsprong van de producten juist beperkt', staat in het rapport.

De projectleider van het Louis Bolk Instituut denkt dat als de Nederlandse agrarische sector en de bijbehorende infrastructuur voor biologisch gaan, het ook weleens hard zou kunnen gaan met de groei van biologisch.

Agrarische infrastructuur

'Nu is de sector gericht op zo efficiënt mogelijk produceren en op export van producten. De kennis en de toeleverende bedrijven zijn er. We hebben een goed georganiseerde agrarische infrastructuur. Dat is een sterkte van de Nederlandse landbouw. Dat kan een voordeel zijn als we voor biologisch willen gaan, als we over die drempel heen zijn.'

Koopmans denkt dat de vraag naar biologisch vooral moet worden gestimuleerd vanuit de Nederlandse en Europese markt. 'Producten die worden afgezet op de mondiale markt, zoals poortaardappelen, zijn dus minder geschikt.'

Innovatie

De projectleider van het Louis Bolk Instituut denkt dat innovatie belangrijk is voor de biologische sector. 'Innovatie en biologisch worden vaak niet met elkaar in verband gebracht. Maar denk eens aan wat er aan mechanisatie nodig is voor biologisch om onkruid te bestrijden. Het stimuleren van biologisch kan agendasettend werken. Je moet dan wel denken in kansen en niet in bedreigingen.'

Wilde is het ermee eens dat innovatie belangrijk is voor de biologische sector. 'Daarmee kan de biologische sector ook van betekenis zijn voor de gangbare landbouw, want die moet ook met steeds minder gewasbescherming en kunstmest produceren. Innovatie voor biologisch is soms anders dan mensen denken. We blijven trouw aan onze principes. Gentechnologie past daar bijvoorbeeld niet bij. Maar juist doordat de biologische landbouw beperkingen kent, stimuleert dat innovatie, om te zoeken naar andere oplossingen.'