Boeren gaan van subsidietrekker naar dienstverlener

Het huidige model in de landbouw loopt tegen zijn grenzen aan. Het beleid van landbouwminister Sicco Mansholt van de jaren vijftig, waarin productie en export de boventoon voerden, loopt op zijn einde, vindt oud-landbouwminister Cees Veerman, die onlangs te gast was op een bijeenkomst van het Platform Natuurinclusieve Landbouw Gelderland in Lochem.

'Ik pleit voor een staatscommissie voor de landbouw die de regierol op zich neemt als het gaat om indeling van de ruimte. De landbouw gaat er heel anders uitzien de komende dertig jaar. Deze transitie kost tijd én geld.'

Nieuwe verdienmodellen

Natuurinclusieve landbouw of kringlooplandbouw kan een onderdeel zijn van een nieuw model in de landbouw, vindt Veerman. Nuttige diensten aan de maatschappij, zoals het behoud van natuur en biodiversiteit, worden dan nieuwe verdienmodellen voor de boer.

De staatscommissie is volgens de oud-landbouwminister een adviesorgaan dat uit boeren, burgers en niet-gouvernementele organisaties bestaat. 'En uit mensen die de landbouwsector goed kennen. Ambtenaren moeten hier zoveel mogelijk buiten blijven.'

Geen ambtenaren met lef

Veerman hekelt de aanpak van de huidige regering. Het ontbreekt volgens hem aan ambtenaren met lef. 'Denk oplossingsgericht en wees niet bang om fouten te maken.'

Volgens de voormalig landbouwminister is het van belang dat het Rijk regiekeuzes maakt. Wat kan waar en waar juist niet? De staatscommissie werkt uit welke richting de agrarische sector op gaat.

Objectief boerenadvies

'Transitie gaat om een heel andere mindset. Met alleen wetten maken en regels kom je er niet. Deze ondersteunen slechts het veranderingsproces. Beleid moet worden vertaald naar de bedrijven zelf, naar de hoofden van de boeren. Naast middelen en beloning is objectief boerenadvies erg belangrijk.'

Volgens Veerman is de tijd ook rijp dat het borgstellingsfonds van de overheid weer zijn intrede doet. Investeringen, en dus de door banken uitgeleend geld, worden geborgd waardoor meer innovaties mogelijk zijn. Het risico voor het Rijk is volgens Veerman klein: 'Ik weet dat boeren goede debiteuren zijn.'

Aandacht voor bodem

De oud-landbouwminister sprak op een bijeenkomst van het Platform Natuurinclusieve Landbouw Gelderland op Landgoed Velhorst van Arjen en Winny van Buuren in Lochem. Op hun gemengde bedrijf kozen ze bewust voor een extensieve biologische bedrijfsvoering met aandacht voor de bodem.

'De rode draad voor is om het silodenken los te laten en om te zetten in integraal denken. Daarnaast vermarkten we alle producten direct vanaf ons eigen erf. Hierdoor hebben we direct verbinding met de consument. Wij zijn geen blauwdruk van hoe je geld kunt verdienen met biologische landbouw, maar wij laten wel zien dat het anders kan', licht Arjen van Buuren toe.

Markemodel

Carel de Vries ging tijdens de bijeenkomst in op het in 2021 uitgewerkte ontwerp-Markemodel, waarvan hij projectleider is. Want hoe kun je als boer geld verdienen met natuurinclusief boeren?

Het Markemodel is een pilot van Vereniging Agrarisch Landschap Achterhoek en de Vruchtbare Kringloop Achterhoek en Liemers (VKA) in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Het model is een sturingsmodel waarbij boeren en partijen samen tot een regionale, integrale set kwaliteitsdoelen en de bijbehorende beloningen komen voor een toekomstbestendige landbouw.

Beloning voor boeren

Het gaat hierbij om doelen op het gebied van waterkwaliteit, biodiversiteit, ammoniak- en nitraatuitstoot en agrarisch natuurbeheer. Belangrijk is natuurlijk wat de beloning is voor de individuele boer bij het behalen van de kwaliteitsdoelen.

'Door het Markemodel kun je als boer een aantal productiemiddelen minder efficiënt gebruiken. Er moet dus geld in. De oplossing zit in een samenspel tussen markt en samenleving en overheid', is de mening van De Vries.

Beloningen stapelen

Boeren zijn dan niet alleen producent en 'subsidietrekker', maar ook dienstverlener. Het Markemodel doelt op het stapelen van beloningen. Verschillende partijen, zoals waterschap, gemeenten, provincie en terreinbeheerders in de regio, kunnen aanhaken.

De Vries noemde een rekenvoorbeeld op basis van resultaten van 287 boeren uit de database van VKA. Boeren krijgen voor iedere indicator nul tot vijf punten. De helft van de 287 bedrijven haalt nu veertien punten. Boven de veertien punten ontvang je als boer 30 euro per hectare voor ieder extra punt.

De Vries: 'De gemiddelde VKA-boer ontvangt 4.500 euro, maar er zijn ook uitschieters naar 30.000 euro op jaarbasis.'

Vervolgpilot

In een vervolgpilot willen de initiatiefnemers het model concreet gaan uitproberen en doorontwikkelen in twee pilotgebieden in de Achterhoek. 'Extra onderzoek en kennis zijn nog zeker nodig', vindt De Vries.

Volgens Winny van Buuren is het belangrijkste om succesvol te zijn communicatie. 'Wij nemen de consument mee in hoe de prijs is opgebouwd, wat onze kostprijs is. We organiseren lezingen en rondleidingen en vertellen wat we doen en waarom. Dan zie je dat de consument wel degelijk bereid is om meer te betalen voor producten die meer biodiversiteit en een hoger natuurwaarde opleveren.'